موضوع: محل دفن سر امام حسين(ع)

در اين که سر امام حسين عليه‌السلام کجا دفن شده است، منابع تاريخي شيعه و سني گزارش‌هاي گوناگوني آورده‌اند تا آنجا که شش قول در اين باره گفته شده است.

قول اول: سر به بدن ملحق شده است. اين قول مشترک ميان شيعه و سني است. علماي شيعه، از جمله شيخ صدوق (متوفاي 381 ق)، سيد مرتضي (متوفاي 436 ق)، فتال نيشابوري (متوفاي 508 ق)، ابن نما حلي، سيد ابن طاووس (متوفاي 664 ق) شيخ بهايي و مجلسي اين قول را بيان کرده‌اند.

شيخ صدوق و پس از او، فتال نيشابوري در اين باره مي‌نويسند: علي بن حسين عليه السلام همراه زنان (از شام) خارج شد و سر حسين عليه‌السلام را به کربلا باز گرداند. (1)

سيد مرتضي در اين باره مي‌گويد: روايت کرده‌اند که سر امام حسين عليه‌السلام با جسد در کربلا دفن شد. (2)

ابن شهر آشوب بعد از نقل سخن فوق از سيد مرتضي، از قول شيخ طوسي نقل کرده است که به همين سبب (ملحق کردن سر امام به بدن و دفن آن) زيارت اربعين (از جانب امامان علهيم‌السلام) توصيه شده است. (3)

ابن نماي حلي نيز نگاشته است: آنچه از اقوال بر آن مي‌توان اعتماد کرد، آن است که بعد از آن که سر امام در شهرها گردانده شد، به بدن بازگردانده شد و با جسد دفن شد. (4)

سيد ابن طاووس نوشته است: اما سر حسين عليه‌السلام، روايت شده که سر برگردانده شد و در کربلا با جسد شريفش دفن شد و عمل اصحاب بر اين معنا بوده است. (5)

مجلسي، يکي از وجه‌هاي استحباب زيارت امام حسين عليه‌السلام را در روز اربعين، الحاق سرهاي مقدس را به اجساد توسط علي بن حسين عليهما‌السلام بيان کرده است. (6) وي در جاي ديگر بعد از نقل اقوال ديگر در اين باره مي‌نويسد: مشهور بين علماي اماميه آن است که سر امام همراه بدن دفن شده است. (7)

برخي انديشمندان اهل‌ تسنن نيز اين قول را بيان کرده‌اند:

ابوريحان بيروني (متوفاي 440 ق) در اين باره مي‌نويسد: و في العشرين ردّ راس الحسين عليه‌السلام الي مجثمه حتي دفن مع جثته...؛ در روز بيستم (صفر)، سر حسين عليه‌السلام به بدنش ملحق و با آن دفن گرديد. (8)

قرطبي (متوفاي 671 ق) مي‌نويسد: اماميه مي‌گويند که سر حسين عليه‌السلام پس از چهل روز به کربلا بازگردانده و به بدن ملحق شد و اين روز نزد آنان معروف است و زيارت در آن روز را زيارت اربعين مي‌نامند. (9)

قزويني نيز نگاشته است: روز اول ماه صفر، عيد بني‌اميه است، چون در آن روز، سر حسين عليه‌السلام را به دمشق وارد ساختند و در روز بيستم آن ماه، سر ايشان به بدن، باز گردانده شد. (10)

مناوي (متوفاي 1031 ق) نوشته است: اماميه مي‌گويند: پس از چهل روز از شهادت، سر به بدن بازگردانده شد و در کربلا دفن شد. (11)

قول دوم: در کنار قبر اميرالمومنين عليه‌السلام؛ (12)

قول سوم: مسجد رقه در کنار فرات؛

قول چهارم: بقيع نزد قبر مادرش فاطمه عليها‌السلام؛

قول پنجم: دمشق؛

قول ششم: قاهره. (13)

بررسي و تامل در اين اقوال، اين نتيجه را در بردارد که ديدگاه اول، يعني الحاق سر به بدن، مشهور و مورد اعتماد و عمل علماي شيعه است، از اين رو اين قول قابل اعتنا و پذيرش است و بنا بر گزارش‌هاي تاريخي اين الحاق در روز بيستم صفر سال 61 بوده است. بنا بر قول مشهور، اين کار توسط امام زين‌العابدين عليه‌السلام صورت گرفته است. (‌14)

پي‌نوشت‌ها:
1- شيخ صدوق، الامالي، مجلس سي‌ و يکم، ص 232؛ فتال نيشابوري، روضة الواعظين، ص‌192و مجلسي، بحارالانوار، ج 45، ص 140.
2- رسائل المرتضي، ج 3، ص 130.
3- مناقب آل ابي‌طالب، ج 4، ص 85 و مجلسي، بحارالانوار، ج 44، ص 199: «قال الطوسي رحمة ‌الله: و منه زيارة الاربعين&raquo.
4- نجم الدين محمد بن جعفر بن نما حلي، مثيرالاحزان، ص 85.
5- سيد ابن طاووس، اللهوف في قتلي الطفوف، ص 114.
6- مجلس، بحارالانوار، ج 98، ص 334.
7- همان، ج 45، ص 145.
8- بيروني، الاثار الباقيه عن القرون الخاليه، ص 331.
9- محمد بن احمد قرطبي، التذکرة في امور الموتي و امور الاخره، ج 2، ص 668.
10- زکريا محمد بن محمود قزويني، عجائب المخلوقات و الحيوانات و غرائب الموجودات، ص 45.
11- عبدالرووف مناوي، فيض القدير، ج 1، ص 205.
12- ابن قولويه قمي، کامل الزيارات، ص 84؛ کليني، الکافي، ج 4، ص 571- 572؛ ابوجعفر محمد بن حسن طوسي، تهذيب الاحکام، ج 6، ص 35- 36 و ابن شهر آشوب، همان، ج 4، ص 85.
13- سبط ابن جوزي، تذکرة الخواص، ص 265- 266؛ سيد محسن امين عاملي، اعيان الشيعه، ج 1، ص 626- 627 و همو، لواعج الاشجان، ص 247- 250؛ محمدامين اميني، همان، ج 6، ص321- 337.
قاضي طباطبائي ضمن اشاره به اقوال در اين موضوع و دفاع از قول به الحاق سر به بدن، اقوال ديگر را در اين باره نقد و بررسي کرده است. ر. ک: تحقيق درباره اول اربعين حضرت سيدالشهدا عليه‌السلام، ص 303 به بعد.
14- مجلسي، بحارالانوار، ج 45، ص 145 و همو، جلاء العيون، ص 407.



منبع خبر: مجله تاريخ در آينه پژوهش، ش 5، 1384

محسن رنجبر