موضوع: علت سجده واجب سوره ها چیست؟

علت سجده واجب سوره ها چیست؟

علت اینكه خداوند برای چند آیه از قرآن سجدة واجب امر فرموده چیست؟

پاسخ :

در برخی از روایات كه از ائمه معصومین ـ علیهم السّلام ـ نقل شده آمده است كه باید موقع خواندن یا شنیدن آیاتی از قرآن كریم سجده كرد.[1] به آن آیات، آیات عزائم و به سوره‌هایی كه آن آیات را در بردارند سُور عزائم می‌گویند. و ائمه ـ علیهم السّلام ـ كه این روایات را نقل كرده‌اند، به عنوان راوی از امامان قبل از خود و نهایتاً از پیامبر اكرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ نقل كرده‌اند و پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ نیز از خداوند نقل كرده است. پس این دستور سجده كه از ائمه ـ علیهم السّلام ـ صادر شده در واقع دستور خداونداست و ما از روی تعبد آن را قبول می‌كنیم و به آن عمل می‌نمائیم.
از طرف دیگر در این آیات، دستور سجده به صورت فعل امر آمده است و می‌دانیم كه خداوند در قرآن به شیوة مردم با آنها سخن گفته است، و وقتی مردم دستوری را از یك شخص بزرگی می‌شنوند، انجام آن را واجب می‌دانند و فهم آنها از آن سخن این است كه آن كار باید فوراً انجام شود.
حال وقتی خداوند به عنوان آفریننده، پروردگار و مدیر جهان هستی چنین دستوری می‌دهد به طریق اولی انجام آن بر بندگان لازم و ضروری است. با دقت در مضامین آیات این سوره‌ها و سیاق آیات و توجه به فضای نزول این سوره‌ها می توان به برخی از حكمت‌های این فرمان الهی پی برد.
خداوند در این سوره‌ها و سوره‌های دیگر مردم را دعوت به تدبر و تفكر در آیات خداوند و آفریده‌های او می‌كند تا با دید واقعی به عالم بنگرند و به دور از تعصب و تقلید جاهلانه، دنبال حقیقت بروند. در این صورت می‌بینید كه آفریدگار هستی و پروردگارشان یكی است، تنها رو به سوی او می‌كنند و فقط او را عبادت می‌كنند و از او یاری می‌جویند


در این سوره‌ها به خلقت انسان و آسمانها و زمین اشاره شده است. خداوند در قرآن ضمن بیان كیفیت خلقت انسان و مراحل آن به خود آفرین گفته و فرموده «فَتَبارِكَ اللهُ اَحسَنُ الخالِقین» «بزرگ است خدایی كه بهترین آفرینندگان است»[2] همچنین خداوند خلقت آسمانها و زمین را سخت‌تر، شدیدتر و بزرگ‌تر از خلقت انسان اعلام كرده و فرموده: «لَخَلْقُ السَمواتِ و الارضِ اكبَرُ مِنْ خَلْقِ النّاسِ» «همانا آفرینش آسمانها و زمین از آفرینش انسانها مهم‌تر است.»[3] با دقت در سیاق آیات این سوره‌ها، انسان به عظمت بی‌انتهای خداوند پی می‌برد، تدبیر او را در تمام عالم مشاهده می‌كند، همه چیز را وابسته به لطف او می‌بیند و بازگشت همه چیز را به سوی او می‌بیند. با این حال خود را در برابر او پست و بی‌مقدار احساس می‌كند و در مقابل آن غنی بالذات اعتراف به فقر خود می‌كند در چنین حالی سزاوار است كه ظاهر و باطن باهم همراه و هماهنگ شوند و با ذرات عالم كه همه حمد و تسبیح حضرتش را می‌گویند هم نوا شوند.
این سوره‌ها در فضای شرك آلود مكه نازل شده‌اند. آنجا كه برای بتها و معبودهای دروغین سجده می‌كردند. مشركان خداوند را به عنوان خالق هستی قبول داشتند ولی او را پروردگار نمی‌دانستند آنها می‌گفتند: خداوند تدبیر امور عالم را به واسطه‌هایی سپرده است و آنها شفیعان ما نزد خداوند هستند و ما با عبادت و پرستش آنها خود را به خدا نزدیك می‌كنیم.
خداوند با باطل اعلام كردن این تفكر، خالقیت و ربوبیت را مخصوص خود اعلام كرد و عبادت را نیز مخصوص خود دانست و برای اینكه شرك عملاً از جامعه زدوده شود، دستور می‌دهد كه برای او سجده كنند و او را پرستش كنند و با این عمل به او تقرب جسته، روح یكتاپرستی و توحید را در جامعه زنده كنند.
وقتی پیامبر اسلام ـ صلّی الله علیه و آله ـ آیات سورة نجم را تلاوت می‌كردند، به گونه‌ای این آیات در دل شنوندگان تأثیرگذاشته بود كه وقتی آن حضرت آیة سجده را خواندند همة حاضرین اعم از مؤمنین و مشركین به سجده افتادند به جز ولیدبن مغیره كه بخاطر ناراحتی نمی‌توانست خم شود و مشتی خاك برداشت و پیشانی بر آن خاك گذاشت


خداوند در این سوره‌ها و سوره‌های دیگر مردم را دعوت به تدبر و تفكر در آیات خداوند و آفریده‌های او می‌كند تا با دید واقعی به عالم بنگرند و به دور از تعصب و تقلید جاهلانه، دنبال حقیقت بروند. در این صورت می‌بینید كه آفریدگار هستی و پروردگارشان یكی است، تنها رو به سوی او می‌كنند و فقط او را عبادت می‌كنند و از او یاری می‌جویند. جالب است بدانیم كه وقتی پیامبر اسلام ـ صلّی الله علیه و آله ـ آیات سورة نجم را تلاوت می‌كردند، به گونه‌ای این آیات در دل شنوندگان تأثیرگذاشته بود كه وقتی آن حضرت آیة سجده را خواندند همة حاضرین اعم از مؤمنین و مشركین به سجده افتادند به جز ولیدبن مغیره كه بخاطر ناراحتی نمی‌توانست خم شود و مشتی خاك برداشت و پیشانی بر آن خاك گذاشت.[4]
یكی از حكمت‌های سجده در برابر خداوند این است كه تكبر را از وجود انسان زایل می‌كند. چون كسی كه در پیشگاه خداوند سجده می‌كند و شریف‌ترین موضع بدن خود یعنی پیشانی را به خاك می‌ساید، نهایت تواضع و اخلاص را از خود نشان می‌دهد، چنین كسی آمده است كه هر دستوری از خداوند صادر شود بدون چون و چرا انجام دهد اما اگر كسی در وجودش تكبر باشد باعث می‌شود نافرمانی كند همانطور كه شیطان تكبر ورزید و از سجده به آدم امتناع كرد و به خاطر همین از درگاه ربوبی طرد شد و مستوجب آتش گردید. [برای مشاهده این لینک باید ابتدا ثبت نام نمایید. برای ثبت نام اینجا کلیک کنید...]
اما ملائكه اطاعت كردند و همچنان در جوار قرب الهی باقی ماندند. و این جریان تا قیامت باقی است، كسانی كه از فرمان خداوند سرپیچی كنند، مستحق عذاب و قهر خداوند می شوند و كسانی كه مطیع باشند، رحمت بی‌انتهای الهی آنها را فراگرفته و خداوند از آنها راضی و خشنود می‌باشد.

پی نوشت ها :
[1]. شیخ صدوق، خصالی، آیت الله كمره‌ای، تهران، انتشارات كتابچی، چاپ چهارم، 1376 قمری، ج1، ص231.
[2]. سورة مؤمنون، آیة 14.
[3]. سورة غافر، آیة 57.
[4]. آیت الله مكارم شیرازی، تفسیر نمونه، تهران، انتشارات دارالكتب الاسلامیه چاپ نهم، 1371، ج22، ص576
__________________

در قرآن کریم پانزده آیه وجود دارد که به آنها آیات سجده می‎گویند
این آیات در 14 سوره آمده است (سوره حج دو آیه سجده دار مستحبی دارد).
کسی که قرآن می‎خواند هنگامی که هر کدام از آنها را بخواند و یا از کسی بشنود سزاوار است بعد از تمام شدن آیه سجده کند.

چهار آیه از این آیات پانزده‎گانه، سجده واجب دارد هنگام خواندن یا شنیدن این آیات، سجده نمودن واجب است.
در یازده مورد بقیه سجده کردن مستحب است و به آن سجده مستحبّی یا «سجده مَنْدُوبَه» نیز می‎گویند.

سجده‎های واجب قرآن عظیم
1. سوره سجده(32)، آیه 15.
2. سوره فصلت(41)، آیه 37.
3. سوره نجم(53)، آیه آخر62.
4. سوره علق(96)، آیه آخر19.

سجده‎های مستحب قرآن مجید
1. سوره اعراف(7)، آیه آخر206.
2. سوره رعد(13)، آیه 15.
3. سوره نحل(16)، آیه 50.
4. سوره اسراء(17)، آیه 109.
5. سوره مریم(19)، آیه 58.
6. سوره حج(22)، آیه 18.
7. سوره حج(22)، آیه 77.
8. سوره فرقان(25)، آیه 60.
9. سوره نمل(27)، آیه 26.
10. سوره ص(38)، آیه 24.
11. سوره انشقاق(84)، آیه 21.