آشنايي با مفاهيم و اصطلاحات نشانههاي ظهور
نويسنده: ابراهيم شفيعي سروستاني
متناسب با بررسي نشانههاي ظهور، در اين شمارة مجله، برخي مفاهيم و اصطلاحات مرتبط با اين موضوع را كه معمولاً در كتابها و آثار مؤلفان اسلامي از آنها ياد ميشود، بررسي ميكنيم:
1. نشانههاي ظهور
ظهور مصلح آخرين، حضرت بقيـةالله الاعظم ـ ارواحنا له الفداء ـ با حوادث طبيعي، رويدادهاي اجتماعي و تحولات سياسي و نظامي بسياري همراه است كه همه، از آماده شدن جهان براي ورود به عصري جديد و آغاز دوراني سرنوشتساز از حيات كرة خاك حكايت ميكنند. از مجموع اين حوادث، رويدادها و تحولات كه پيش از ظهور يا همزمان با آن رخ ميدهند، به نشانهها يا علايم ظهور تعبير ميشود. به اين نكته هم بايد توجه داشت كه همة اين نشانهها در يك زمان رخ نميدهند و از نظر دوري يا نزديكي به وقت ظهور، با يكديگر تفاوت دارند.
2. مَلاحِم
اين واژه جمع «مَلْحَمَه» به معناي جنگ و خونريزي بزرگ و رزمگاه است. در مورد ريشه اين كلمه، برخي گفتهاند: ملحمه از «لُحْمَه» به معناي تار و پود پارچه گرفته شده است و چون معمولاً در رزمگاه طرفين نبرد چون تار و پود پارچه در هم ميپيچند، به آن «ملحمه» ميگويند. برخي ديگر گفتهاند: اين كلمه از «لَحْم» به معناي گوشت گرفته شده است و بدان دليل به رزمگاه «ملحمه» ميگويند كه در آن گوشتهاي كشتهشدگان به فراواني به چشم ميخورد.1
ملاحم در اصطلاح به جنگها و رويدادهاي مهم سياسي و اجتماعي اطلاق ميشود كه پيامبر گرامي اسلام(ص) و امامان معصوم(علیهم السّلام) از وقوع آنها خبر دادهاند.
3. فِتَن
كلمه «فتن» جمع «فتنه» به معناي آزمايش، امتحان، شورش، اختلاف آرا، رنج و محنت است. اين واژه در اصل به عملي گفته ميشود كه براي پاك كردن طلا و نقره از ناخالصي انجام ميگيرد.2 فتن در اصطلاح به معناي حوادث و رويدادهايي است كه وقوع آنها در كلمات پيامبر اكرم(ص) و اهل بيت طاهرينش(ع) پيشگويي شده است.
4. اشراط الساعـة
كلمه «اشراط» جمع «شَرَط» به معناي علامت و نشان است.3 «اشراط الساع［» يا «اشراط يوم القيام［» در اصطلاح عبارت از «نشانههاي برپايي قيامت» است. در منابع روايي، از برخي نشانههاي ظهور به عنوان نشانههاي برپايي قيامت ياد شده است.4
پيامبر گرامي اسلام(ص) از همان سالهاي آغازين بعثت، بر اساس دانش ماورايي خود، به پيشگويي رويدادهاي مختلف فرهنگي، سياسي و اجتماعي ميپرداخت كه در آيندههاي دور و نزديك در جامعه اسلامي روي خواهد داد. به تعبير برخي از روايات، ايشان، مسلمانان را از همة حوادثي كه تا آستانة قيامت رخ خواهد داد، آگاه ميكرد. آن حضرت گاه مسلمانان را نسبت به رخدادهاي مباركي كه در آينده رخخواهد نمود، مژده و بشارت ميداد و گاه آنان را از وقايع شومي كه پيش روي آنهاست، برحذر ميداشت. اين رويه مستمر پيامبر اكرم(ص) در مورد پيشگويي رويدادهاي مختلف به ويژه رويدادهايي كه در آخرالزمان رخ خواهد داد، موجب شد كه مسلمانان در طول سالهاي پربركت حيات رسول گرامي اسلام(ص) از گنجينة ارزشمندي از روايات مربوط به حوادث آينده برخوردار شوند؛ گنجينهاي كه از همان سدههاي آغازين گسترش اسلام به دست مؤلفان، مورخان و محدّثان، جمعآوري و در اختيار نسلهاي آينده گذاشته شد.
مؤلفان اسلامي مجموعة روايتهايي را كه به ويژه از پيامبر اسلام در زمينه حوادث مختلف اجتماعي و سياسي وارد شده بود، در كتابهايي كه معمولاً با عناويني همچون علامات المهدي، علامات مهدي آخرالزمان، علايم الظهور، أشراط الساع［، علامات الساع［، علامات يوم القيامه، الفتن، الملاحم، الفتن و المحن، الفتن و... ناميده ميشده است، جمعآوري كردهاند.5
گفتني است كتابشناس بزرگ شيعي، «آقا بزرگ تهراني»؛ از بيش از سي مورد كتاب كه با عناويني نظير «الفتن و الملاحم» نوشته شدهاند، ياد كرده است.6
5. شرايط ظهور
به مجموعة زمينهها و بسترهاي فرهنگي، سياسي و اقتصادي كه در صورت فراهمشدن آنها ظهور امام مهدي(ع) رخ خواهد داد، «شرايط ظهور» گفته ميشود. البته در اينكه با قاطعيت بتوان اموري را از شرايط ظهور برشمرد و ادعا كرد كه با تحقق آنها حتماً ظهور محقق خواهد شد، ترديد وجود دارد، با اين حال، شايد بتوان از برخي روايات چنين استفاده كرد كه اموري مانند آمادگي فكري و عملي مردم براي ظهور امام عدالتگستر، عزم جدي آنها براي وفا به پيمان خود در برابر آن امام، وجود تعداد كافي ياران مخلص و وفادار، نااميدي كامل مردم از طرحها و برنامههاي دستساخته بشر براي اصلاح وضع جهان و... از شرايط ظهور به شمار ميآيند.
گفتني است برخي افراد، نشانههاي ظهور را با شرايط ظهور اشتباه ميگيرند و گمان ميكنند ظهور امام مهدي(ع) به تحقق اين نشانهها بستگي دارد و تا زماني كه آنها رخ ندهد، لزوماً ظهور واقع نخواهد شد، در حالي كه نشانههاي ظهور تنها جنبة آگاهيبخشي، بيدارسازي و هشداردهي دارند و راههايي براي تشخيص منجي موعود حقيقي از موعودهاي دروغين به شمار ميآيند. بنابراين، چه بسا امكان دارد كه اراده خداوند به ظهور امام مهدي(ع) تعلق گيرد بيآنكه برخي از نشانههاي ظهور محقق شده باشند. در معارف شيعي، از اين موضوع به «بداء» تعبير ميشود.7
پي‌نوشت‌ها:
1. لسان العرب، ج 12، ص 254، ماده «لحم».
2. همان، ج 10، ص 178، ماده «فتن».
3) همان، ج 7، ص 82 .
4. در يكي از اين روايات نشانههاي برپايي قيامت به نقل از پيامبر اكرم(ص) چنين بيان شده است: «لا تقوم الساع［ حتي تكون عشر آيات: الدجال و الدخان و طلوع الشمس من مغربها، و دابّ［ الأرض و يأجوج و مأجوج و ثلاث［ خسوف: خسف بالمشرق و خسف بالمغرب و خسف بجزير＼ العرب و نار تخرج من قعر عدن تسوق الناس إلي المحشر تنزل معهم إذا نزلوا و تقبل معهم إذا أقبلوا.» بحار الأنوار، ج 6 ، ص 303، ح 1 و ج 52، ص 209.
5. ر.ك: نعيم بن حماد بن معاويه، الفتن، تحقيق: مجدي بن منصور بن سيد الشوري، بيروت، دارالكتب العلميه، 1418 ه . ق، ص 11.
6. ر.ك: آقا بزرگ طهراني، الذريع［ إلي تصانيف الشيعه، چاپ دوم: بيروت، دارالاضواء، بيتا، ج 16، صص 114 - 112، ج 22، صص 190 - 187. برخي از مهمترين كتابهايي كه با عناوين ياد شده به رشته تحرير درآمدهاند، به اين شرح است:
ابوعبدالله نعيم بن حماد مروزي، معروف به ابن حماد (م 288 ه . ق)، الفتن، 2جلد، چاپ اول: قاهره، توحيد، 1412 ه . ق؛ ابوالقاسم علي بن موسي بن طاووس، معروف به سيد بن طاووس (م 624 ه . ق)، الملاحم و الفتن في ظهور الغايب المنتظر، چاپ پنجم: قم، رضي، 1398 ه . ق. كتاب يادشده با اين نام نيز به چاپ رسيده است: التشريف بالمنن في التعريف بالفتن، تحقيق: مؤسسه صاحب الامر)عج)، چاپ اول: اصفهان، گلبهار، 1416 ه . ق؛ ابوالفداء اسماعيل بن كثير دمشقي، معروف به ابن كثير (م 774ه . ق)، النهايـ［ في الفتن و الملاحم، تحقيق: محمد احمد عبدالعزيز، 2 جلد، بيروت، دارالجيل، بيتا؛ ابوالفداء اسماعيل بن كثير دمشقي، معروف به ابن كثير، علامات يوم القيام［، چاپ اول: قاهره، مكتب［ القرآن، 1408 ه. ق؛ علي بن حسامالدين متقي هندي (م 975 ه . ق)، البرهان في علامات مهدي آخرالزمان، تحقيق: علياكبر غفاري،تهران، رضوان، 1399 ه . ق؛ سيد شريف محمد بن رسول برزنجي (م 1103 ه . ق)، الإشاع［ لأشراط الساع［، چاپ چهارم: بيروت، دارالكتاب العلمي［، بيتا.
7. دربارة موضوع «بداء» به مقاله‌اي كه در صفحات 36ـ39 همين شماره مجله آمده است مراجعه نماييد..
منبع: ماهنامه موعود شماره 96
پاسخ با نقل قول
