نفس در اصل به معني ذات است و در فرهنگ لغات فارسي معاني متفاوتي دارد مانند 1- خون 2- تن و جسد 3- شخص انسان, ذات و …. 4- حقيقت هر شي 5- روح و روان صدر المتالهين شيرازي در تعريف نفس مي گويد:

نفس جوهري است كه ذاتاً مستقل بوده و فعلاً به اجساد و اجسام متعلق است. در اسلام و متون اسلامي واژه “عزت نفس” با بيان گوناگوني آمده است ولي در حقيقت مفهوم واحدي را بيان مي نمايد واژه هايي مانند كرامت نفس, احترام نفس, هويت نفس, نفاست نفس و شرافت نفس به تكرار در روايات و احاديث ديده مي شود (مطهري, 1366, ص 142).

قرآن كريم از نفس به عنوان بزرگترين سرمايه آدمي ياد مي كند و نفس را آنقدر ارزشمند مي داند كه اگر معامله اي صورت گيرد, جز با پروردگار عالم اين معامله نيست. به عبارت ديگر, نفس آنقدر پر بهاست كه نمي تواند مورد معامله قرار گيرد مگر در برابر خلاق جهان يعني دادن نفس و گرفتن چنانكه امام صادق (ع) مي فرمايد: “انا من بالنفس النفسية البها” (بهاي نفس گرانبها را پروردگارش قرار مي دهم).

نفاست نفس به همين معني است يعني روح انسان به منزله يك شيء نفيس تلقس شده و اخلاق خوب به عنوان اشياء متناسب با اين شيء نفيس و اخلاق رذيله به عنوان اشياء نامتناسب با اين شيء نفيس كه آن را از ارزش مي اندازد. اسلام مي گويد يك شيء با ارزش كه با ارزش ترين چيزها است در شماست و آن همان روح ملكوتي شما است. مواظب باشيد اين روح ملكوتي را از دست ندهيد يا آلوده نكنيد زيرا بسيار با ارزش و نفيس است. امير المومنين علي (ع) در نامه اي خطاب به اما حسن (ع) كه در نهج البلاغه آمده است مي فرمايد:

“اكرم نفسك عن كل دنيه” (نفس خويش را از هر پستي, بزرگ و برتر بدار) (مطهري, 1366, ص 182).

از ديدگاه قرآن, انسان موجودي است كه از فطرت الهي برخوردار است. فطرت مانند غريزه امري تكويني است يعني جزء سرشت انسان است و اكتسابي نيست, امري است كه از غريزه آگاهانه تر است و مربوط به مسايلي مي شود كه ما آنها را مسايل انساني مي ناميم.