موضوع: زکات، فریضه فراموش شده

یکی از واجباتی که بارها در قرآن و حدیث در کنار نماز و به عنوان رکن اسلام معرفی و متاسفانه فراموش شده، زکات است .
زکاتی که نه تنها در دین اسلام بلکه در ادیان آسمانی دیگر نیز بوده و بهترین راه مبارزه با فقر، فساد و مشکل گشای بسیاری از دردهاست; زکاتی که پرداختن آن سبب برکت مال، بیمه جان، رشد جامعه و پاک شدن انسان از بخل، حرص و سنگدلی و پاک شدن مال از حق محرومان و نپرداختن آن; سبب تلف شدن اموال، محرومیت از برکات آسمان و زمین، مرگ چهارپایان، قهر الهی و بد عاقبت شدن می شود .
اکنون سؤال این است، که بعد از گذشت بیست و چهار سال از انقلاب، ما برای فریضه زکات چه کرده ایم؟ ! بحمد الله برای نماز، مساجد و مصلاها; برای حج، سازمان و بعثه مقام معظم رهبری; برای دفاع و جهاد، قوای مسلح و برای روزه، برنامه های ویژه و برای هر یک از تحصیل، تبلیغ، اقتصاد و سیاست تلاشهایی شده است . حتی برای بعضی از مستحبات; نظیر اعتکاف، حفظ قرآن، غبارروبی مساجد، وقف، عزاداری و . . . جلوه های خوبی از نعمت اسلام دیده می شود . برای تفریح مردم; ورزشگاهها، باشگاهها، استخرها، پارکها، سینماها و فیلمها ساخته شده که به نحوی بخشی از نیازهای مردم برطرف شده است .
اما برای زکاتی که نام آن، بیش از سی بار در قرآن آورده شده و کلید نجات از قهر الهی و رسیدگی به وضع گرسنگان در جامعه می باشد کار قابل توجهی نشده است!!
مقام معظم رهبری در پیامی که برای اجلاس نماز دادند، مسئله زکات را مطرح و از مسؤلین امر خواستند تا این فریضه فراموش شده نیز پیگیری شود .
این جانب سالهاست که سفرها و مطالعاتی برای زکات داشته ام و از طریق نامه، کتاب، نوار و ناله و نعره مسئله زکات را پی گیری کرده ام .
در قرآن، مسئول گرفتن زکات; شخص پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله (1) و امروز این وظیفه بر عهده مراجع تقلید و مصرف آن را نیز قرآن معین کرده است; (2) فقراء و ورشکستگان، در راه ماندگان و هر کار خیری که مورد نیاز مردم و رضای خداوند باشد و موارد دیگر .
شیوه های جذب زکات

1 . کار فرهنگی: مردمی که با شنیدن قرآن و حدیث و اعلام نیاز، جوانهای خود را به جبهه فرستادند و دهها هزار شهید، جانباز و اسیر تقدیم انقلاب کردند، اگر اهمیت زکات را نیز بدانند، حتما اقدامی خواهند کرد .
2 . اگر زکات در همان مناطقی که جمع آوری می شود و با دست خود مردم و در راههایی که نیازشان برطرف می شود، زیر نظر کسانی هزینه شود که مردم به ایمان، امانت و صداقت آنها ایمان داشته باشند، به راحتی زکات خواهند داد .
3 . شاید بهترین راه این باشد که عالم محبوب، متقی و پارسای هر منطقه ای، به نمایندگی از مقام معظم رهبری و مراجع عظام قیام کند و از منتخبین مردم (شوراهای اسلامی) و افراد دیگری که مردم آنها را قبول دارند ستادی تشکیل دهند; عضوی از کمیته امداد که فقراء را می شناسد، عضوی از تعاونی روستا که صاحبان مال را می شناسد، عضوی از ستاد اقامه نماز، عضوی از مسئولین نظام (استاندار، فرماندار، دهدار، بخشدار، جهاد کشاورزی و امثال آن) و هر شخص و نهادی که می تواند خالصانه در احیای این فریضه الهی کار کند، به دور از هر گونه سوء استفاده سیاسی و فقط برای رسیدگی به گرسنگان و حل مشکلات جامعه و به دور از آنکه به نام چه کسی تمام شود، فقط برای رضای خدا ستادی را تشکیل و به مناطق حاصلخیز سفر کنند و در مساجد مردم را جمع و حکم خدا را بیان کنند و بدون وعده و وعید، از کسانی که مایلند، زکاتشان را جمع و میان فقراء همان منطقه - با حفظ آبروی گیرندگان - تقسیم کنند و با سیر کردن گرسنگان مشمول دعای آنان شده و سبب خوش بینی آنان به نظام و جلوگیری آنان از فسادهای احتمالی و سوء ظنها شوند .
ما باید از سالها غفلت خود نسبت به زکات به درگاه خداوند توبه کنیم . ما باید از فقرا بخاطر فشاری که به آنان آمده و می توانستیم بخشی از آن را حل کنیم و غافل مانده ایم، عذرخواهی کنیم . مگر قرآن نمی فرماید: «همینکه صالحان به قدرت رسیدند، نماز به پا می دارند و زکات می پردازند» ؟ ما از خود سؤال کنیم، آیا برای زکات چند سفر کردیم؟ چند کلمه گفتیم؟ چند جلسه گرفتیم؟ و هر کس کوتاهی، تقصیر و قصوری داشته، جبران کند .
اطعام گرسنگان نیز دو مرحله دارد:
مرحله اول: خودمان دست به کار شویم .
مرحله دوم: دیگران را وادار کنیم که گرسنگان را اطعام کنند .
بنابراین توجه به هر دو مرحله واجب و بی اعتنایی به آن سبب دوزخ است; زیرا قرآن در یک جا از قول دوزخیان می فرماید: «دلیل دوزخ ما سیر نکردن گرسنگان است » «ولم نک نطعم المسکین » و یک جا می فرماید: «بر فرض که خود نداشتی، چرا قیام و دیگران را تشویق و تحریک نکردی؟» «ولا یحض علی طعام المسکین » .
پس وظیفه ما حتی با پرداخت خمس و زکات هم تمام نیست; بلکه وظیفه سنگین تر دیگری داریم و آن تحریک دیگران برای این کار است .
4 . شیوه دیگر آن است که مردم زکات خود را به قصد قربت در بانک بگذارند و دولت جمهوری اسلامی به همان مقداری که جمع آوری کرده اند بر زکات جمع شده اضافه کند و نیازهای عمرانی منطقه از قبیل مدرسه، مسجد، جاده و پل را برطرف نماید، که این راه نیز از نظر قانون راه روشن و بازی است (3) . آنچه مهم است قیام و تشکیل ستاد زکات و عجله در این کار است .
در خاتمه از آنجا که خداوند به پیامبر امر می کند تا به کسانی که زکات می دهند، درود بفرستد; بسیار مناسب است که لوح تقدیر - به امضای برجسته ترین عالم منطقه که نماینده مقام معظم رهبری است - در مراسم رسمی به پرداخت کنندگان زکات داده شود، بی شک این تشویق برای آنان، سبب آرامش، دلگرمی و برای دیگران ایجاد انگیزه می کند .
ضمنا، از هر گونه پیشنهاد و انتقاد استقبال می کنم و دست شما را می بوسم .
هدیه مهم:

در شیوه گرفتن زکات به نامه 25 حضرت علی علیه السلام توجه کنیم که در آن به مسائل مهمی توجه شده و آن را به عنوان هدیه ای تقدیم می کنم . در این نامه چند اصل مهم بیان شده است، از جمله:
اصل اول: خدامحوری

برای خدا حرکت کن (4) . مردم را بنده خدا (5) ، رسالت خود را از طرف ولی خدا (6) ، زکات را حق خدا (7) ، هدف از گرفتن زکات را تقسیم میان بندگان خدا (8) ، و شیوه تقسیم را طبق کتاب خدا و سیره رسول خدا بدان . (توجه دارید که در تمام تعبیرهای فوق، خدامحوری به چشم می خورد). (9)
اصل دوم: احترام به مردم

به جای آنکه مردم را نزد خود احضار کنی، تو در میان مردم برو (10) . با وقار و آرامش حرکت کن (11) . به مردم سلام کن و در مهربانی به آنان کوتاهی نکن (12) . از مردم سؤال کن که آیا زکات دارید یا نه؟ اگر گفتند نه، به مردم اعتماد کن و سخنانشان را بپذیر و دوباره مراجعه نکن (13) . اگر گفتند آری! بدون ترس، تهدید و وعده و وعید همراه آنان به مرکز اموالشان برو، ولی بدون اجازه وارد بر اموال آنان مشو; زیرا که اکثر اموال از آنهاست (14) . با قیافه سلطه جویانه وارد نشو . حیوانات آنان را رم مده و مردم را نرنجان (15) . مالی که مورد زکات است به دو نیم تقسیم نما; هر نیمی را صاحبش خواست بردارد و باقی را به دو نیم دیگر تقسیم کن و به صاحبش اجازه بدهید که خودش تقسیم نماید و بر انتخاب او خرده مگیر (16) . اگر از این تقسیم و انتخاب راضی نبود و تقاضای گزینش دوباره کرد، همراهی کن (17) .
اصل سوم: احترام به فقرا

بخاطر حفظ حق فقرا در گرفتن اموال زکاتی، از گرفتن حیوانات پیر، سست، پاشکسته، بیمار و معیوب، دوری کن (18) .
اصل چهارم: حفظ زکات

زکات را به فردی که اطمینان نداری و احتمالا به اموال مسلمین دلسوز نیست، مسپار; (19) تا آن را به رهبر مسلمین برساند و او تقسیم نماید .
اصل پنجم: حمایت از حقوق حیوانات

در گرفتن زکات، میان حیوان و بچه آن جدایی نینداز و تا بچه حیوان سیر نشده، شیر او را ندوشید (20) و در سوار شدن میان حیوانات عدالت را مراعات و در مسیر راه از مناطق علفزار بروید . به حیوان آب بدهید . به فکر استراحت حیوانات در مسیر راه باشید (21) .
توجه دارید که در چند سطر دستوری که حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام برای گرفتن زکات صادر فرمودند; خدامحوری، احترام به مردم، احترام به فقرا، حفظ بیت المال، حمایت از حقوق حیوانات، در سایه ایمان و تقوای الهی مطرح شده است و ای کاش به جای بسیاری از حرفها، بحثها و تحلیلها به سراغ چشمه زلال قرآن، نهج البلاغه و کلمات محمد و آل محمد علیهم السلام می رفتیم .
پی نوشت:
1) توبه/103 .
2) توبه/60 .
3) طبق تبصره 6 توازن منطقه ای و برنامه های استانی بند 2 قانون بودجه سال 1382 کل کشور; شورای برنامه ریزی و توسعه استان می تواند علاوه بر اعتبارات خود یاری (زکات نیز از موارد خودیاری است) . . . از اعتبارات سرمایه های استانی استفاده و پروژه های نیمه تمام را به اتمام برساند .
4) انطلق علی تقوی الله .
5) عباد الله .
6) ارسلنی الیکم ولی الله .
7) لاخذ منکم حق الله فی اموالکم .
8) یقسمه بینهم .
9) علی کتاب الله وسنة نبیه صلی الله علیه و آله .
10) تقوم بینهم .
11) بالسکینة والوقار .
12) فتسلم علیهم ولا تخدج بالتحیة لهم .
13) فهل لله فی اموالکم من حق فان قال قائل لا فلا تراجعه .
14) فلا تدخلها الا باذنه .
15) فلا تدخل علیها دخول متسلط علیه ولا عنیف به ولا تنفرن بهیمة .
16) واصدع المال صدعین ثم خیره فاذا اختار فلا تعرضن لما اختاره .
17) فان استقالک فاقله .
18) ولا تاخذن عودا ولا هرمة ولا مکسورة .
19) ولا تامنن علیها الا من تثق بدینه .
20) الا یحول بین ناقة وبین فصیلها ولا یمصر لبنها فیضر ذلک بولدها .
21) ولیعدل بین صواحباتها فی ذالک وبینها .
پدیدآورنده: محسن قرائتی