چهل توشه برای رسیدن
چهل توشه برای رسیدن1. گام اول
اولین و مهم‌ترین قدم خودسازى این است كه انسان به خود و به اخلاق و رفتار خود با نظر انتقادى نگاه كند؛ عیوب خود را با روشنى و دقت ببیند و سعى در برطرف كردن آن‌ها داشته باشد. این از عهده‌ى خود ما برمى‌آید و این تكلیفى بر دوش ماست.
خطبه‌هاى نماز عید سعید فطر 25/9/80
2. بین خود و خدا
یكى از ویژگی‌ها كه بسیار مهم است تا براى خودسازى به آن توجه كنیم و شاید جنبه‌ى تقدمى هم داشته باشد، «اخلاص» است. اخلاص عبارت است از كار را خالص انجام دادن و این كه كارى را مغشوش انجام ندهیم [...] خالص بودن عبادت و خالص بودن عمل، این است كه براى خدا باشد. در بین مردم، متأسفانه خیلى رایج است كه كارهاى خوب خودشان را بر زبان بیاورند و بگویند. كأنّه توجه ندارند كه نباید كار نیك را به زبان آورد و گفت كه ما مى‌خواهیم این كار را بكنیم یا ما این كارها را مى‌كنیم. البته برخى جاها استثناست. در جاهایى، بعضى از كارها باید در علن انجام گیرد. در روایات در باب صدقه آمده است كه «صدقه‌ى سِرّ» این ثواب را دارد و «صدقه‌ى علانیة» این ثواب را. یا مثلاً عبادات گروهى، جلوى چشم مردم انجام مى‌گیرد و باید انجام گیرد و این از شعائر الهى است، اما بسیارى از عبادات یا اغلب عبادات، آن روابطى كه بین خود انسان و خداست -ذكر، توجه، دعا، نافله، شب‌زنده‌دارى، سحرخیزى، احسان و كارهاى نیك- باید بین خود انسان و خدا بماند.
روز اول ماه مبارك رمضان 4/12/71
3. طبیب خود باشیم
طبیب خودتان باشید. بهترین كسى كه مى‌تواند بیمارى ما را تشخیص دهد، خودمان هستیم. بیاورید روى كاغذ. بنویسید «حسد». بنویسید «بخل». بنویسید «بدخواهى براى دیگران؛ وقتى كسى به خیرى مى‌رسد، ما ناراحت مى‌شویم.» بنویسید «تنبلى در كار». بنویسد «روح بدبینى به نیكان و صالحان». بنویسید «بى‌اعتنایى به وظایف». بنویسید «علاقه به خود؛ شدیداً به خودمان علاقه داریم.» ماه رمضان فرصتى است كه یكى‌یكى این بیماری‌ها را تا آن‌جایى كه بشود، برطرف كنیم.
روز اول ماه مبارك رمضان 4/12/71
4. پولادین خواهید شد اگر ...
در درجه‌ى اول، جوان دانشجو و دانش‌آموز باید خودسازى كند. خودتان را با تربیت دینى بسازید. امور تربیتى خوب است. معلم تربیتى خوب است. گوینده‌ى تربیتى خوب است، اما آن كسى كه از درون خود، موعظه كننده و تربیت كننده‌اى نداشته باشد، -واعظٌ مِنْ نَفْسِهِ- این تربیت‌ها به كارش نمى‌آید. خودتان را بسازید، با نفس مبارزه كنید، اجراى حكم الهى را در محدوده‌ى شخص خودتان بزرگ بشمارید و به نماز، به توجه به خدا، به دعا و به توكل اهمیت بدهید. این شما را پولادین خواهد كرد.
دیدار با گروهى از دانشجویان و دانش‌آموزان 15/8/70
5. خاك‌ریزهاتان را محكم كنید
مراقب باشید. مواظب باشید و خاك‌ریزهایتان را محكم كنید تا دشمن نتواند در سنگرهاى شما نفوذ كند. با این روحیه‌ى ایمانى و استوار است كه مى‌توانید شاخ استعمار را بشكنید و اسلحه را از دستش بگیرید تا ملتتان بتواند نفسى بكشد، تا بتوانید كشور را بسازید، تا بتوانید سطح زندگى را بالا ببرید، تا بتوانید مشكلات و گره‌هایى را كه میراث سال‌های دوران استعمار و سلطه‌ی اجانب است، از بین ببرید.
در اجتماع مردم مشهد و زائران امام رضا(ع) در روز عید فطر 15/01/1371
6. شكستن آن بت
ما باید سعى كنیم كه روح بندگی را در خودمان زنده نماییم. بندگی، یعنى تسلیم در مقابل خدا، یعنى شكستن آن بتى كه در درون ماست. آن بت درونى ما -یعنى من- در خیلى جاها خودش را نشان مى‌دهد. وقتى كه منفعتت به خطر بیفتد، كسى حرفت را قبول نكند، چیزى مطابق میل تو -ولو خلاف شرع- ظاهر بشود، یا سر دو راهى قرار بگیرى، -یك طرف منافع شخصى، یك طرف وظیفه و تكلیف- در چنین تنگناها و بزن‌گاه‌هایى، آن منِِ درونى انسان سر بلند مى‌كند و خودش را نشان مى‌دهد.
اگر ما بتوانیم این من درونى، این هواى نفس، این فرعون باطنى، این شیطانى را كه در درون ماست، مهار كنیم، یا اقلاً قدرى مهار كنیم، همه‌ى امور اصلاح خواهد شد. قبل از هرچیز، خود ما آدم خواهیم شد و به فلاح خواهیم رسید. ماه رمضان، مقدمه‌ى این است. روزه، نماز باتوجه، انفاقات، حتّى جهاد فى‌سبیل‌اللَّه، براى رسیدن به چنین دنیایى است كه مردم بنده‌ى خدا باشند.
دیدار با اقشار مختلف مردم در آخرین روز ماه رمضان 26/2/69
7. حتی بند كفش
چیزى را كه خدا مى‌دهد، قبلاً باید از خدا بخواهیم. چرا بخواهیم؟ یكى از عللِ این كه گفته‌اند حاجات كوچك را هم از خدا بخواهید، این است كه به حوائج و عجز و حقارت و تهی‌دستى خودمان توجّه پیدا كنیم تا ببینیم كه چقدر تهی‌دستیم. اگر خداى متعال كمك نكند، امكان ندهد، نیرو ندهد، فكر ندهد، ابتكار ندهد و وسایل را جور نیاورد، همان بندِ كفش هم به دست ما نخواهد رسید. اگر شما به قصد خریدنِ بند كفش از خانه بیرون آمدید، در راه جیبتان را زدند یا پولتان گم شد و یا مغازه‌ى مورد نظر بسته بود و یا در بین راه، حادثه‌ى مهمّى پیش آمد كه مجبور شدید برگردید، بند كفش گیرتان نیامده است. بنابراین، هر چیز را از خدا بخواهید؛ حتّى بند كفش را، حتّى كوچك‌ترین اشیاء را و حتّى قوت روزانه‌ى خود را. بگذارید این منِ دروغینِ عظمت‌یافته در سینه‌ى ما -كه مى‌گوییم «من» و خیال مى‌كنیم مجمع نیروها ما هستیم- بشكند. این «من» انسان‌ها را بی‌چاره مى‌كند.
خطبه‌هاى نماز جمعه‌ى تهران 28/11/1373
8. موانع درونی
راه براى ما روشن است، موانع راه هم براى ملت ایران روشن است. باید این موانع را بردارید؛ هم موانع درونى و هم موانع بیرونى را. موانع درونى را باید با تضرع به درگاه پروردگار، با دعا، با توجه، با تربیت و تهذیب نفس، با تقویت اخلاق، با عبادت و با توسل، از پیش پا بردارید. اگر دل ما سالم نباشد، نمى‌توانیم دنیاى سالمى درست كنیم. اگر در درون خودمان معیوب باشیم، نمى‌توانیم عیب جامعه و جهان را برطرف كنیم. ملت ایران بار سنگینى بردوش دارد و باید آن را به منزل برساند. باید دنیایى بسازد كه هم براى خودش شیرین باشد و هم براى جوامع دیگر. شما مى‌توانید چنین كارى بكنید؛ اما شرطش این است كه هر یك از ما، درصدد تهذیب نفس خودمان باشیم. نماز با توجه، انس با قرآن، دعا و توسل، تضرّع، روزه‌ى ماه رمضان و عبادات نیمه‌شب، مخصوصاً براى جوانان كه تأثیرپذیری‌شان زیاد است، مى‌تواند مهذِّب نفس باشد.
روز عید فطر در اجتماع مردم مشهد و زائران امام رضا(ع) 15/01/1371
9. یك‌ساعت برای خودتان
دعا كنید. نافله بخوانید. توجه پیدا كنید. متذكر باشید. در شبانه‌روز یك ساعت را براى خودتان و خداى خودتان قرار بدهید. از كارها و اشتغالات گوناگون خودتان را بیرون بكشید. با خدا و با اولیاى خدا و با ولى‌عصر عجل‌الله تعالى فرجه و ارواحنافداه، مأنوس بشوید. با قرآن مأنوس باشید و در آن تدبر بكنید.
دیدار با مسؤولان و كارگزاران نظام 23/5/70
10. مسجد پایگاه
با امام جماعت مسجد، با عبادت‌كنندگان مسجد و با مؤمنینى كه در مسجدند، برادرانه صمیمى باشید و آن را حفظ و بیشتر كنید. اول وقت، نماز را به جماعت، پشت سر پیش‌نماز هر مسجدى كه در آن هستید، بخوانید. در مراسم دینى مسجد و تبلیغات آن شركت كنید. در مراسم دعا و قرآن و مراسم مذهبى شركت كنید. [...] براى مسجد، جاذبه درست كنید.
دیدار فرماندهان بسیج سراسر كشور 27/8/71
11. مثل آینه
من بارها گفته‌ام، باز هم مى‌گویم؛ ما تلاوت برجسته‌ى قرآن را در این كشور دنبال مى‌كنیم، براى این كه اُنس با قرآن و تلاوت قرآن در بین مردم عمومیت پیدا كند. عزیزان من! باید با قرآن اُنس پیدا كنید. زبان ما، زبان قرآن نیست. مى‌توانیم به ترجمه‌ى قرآن مراجعه كنیم، اما عمق‌یابى مضامین قرآنى فقط با مراجعه‌ى به ترجمه نمى‌شود؛ كما این كه با خواندن متن قرآن هم براى كسانى كه مى‌فهمند، همیشه به دست نمى‌آید. با تدبّر به دست مى‌آید. با عمق‌یابى به دست مى‌آید.با قرآن باید مثل آینه مواجه شد؛ پاكیزه، براق و بى‌زنگار، تا قرآن در دل ما منعكس شود. قرآن باید در جان ما انعكاس پیدا كند.
دیدار قاریان قرآن كریم 14/07/1384
12. هر روز و هر روز
قرآن خواندن هر روز را فراموش نكنید. هر روز حتماً قرآن بخوانید. هر مقدارى مى‌توانید. آن‌هایى كه ترجمه‌ى قرآن را مى‌فهمند، با تدبّر به ترجمه نگاه كنند. آن‌هایى كه ترجمه‌ى قرآن را نمى‌فهمند، یك قرآن مترجم خوب -كه الحمدلله زیاد هم داریم- كنار دستشان بگذارند و به ترجمه‌ى آن نگاه كنند. ممكن است ده دقیقه صرف وقت كنید و یك صفحه یا دو صفحه بخوانید، اما هر روز بخوانید. این را یك سیره‌ى قطعى براى خودتان قرار دهید. علامت بگذارید، فردا از دنباله‌اش بخوانید.
دیدار اعضاى هیأت دولت 8/6/84
13. بگذارید در ذهنتان حك شود
تلاوت قرآن یك فضیلت بزرگ و یك ثواب است، اما این تلاوت وسیله‌اى براى رسیدن به معرفت است. این قرآن یك اقیانوس عظیم است. هر چه بیشتر جلو بروید، تشنه‌تر مى‌شوید و علاقه‌مندتر مى‌شوید و دل شما روشن‌تر مى‌شود. در قرآن باید تدبّر كرد. من باز هم از شما جوانان خواهش مى‌كنم كه با معانى قرآن انس پیدا كنید و ترجمه‌ى قرآن را بفهمید. من بارها این را از جوانان خواسته‌ام و بسیارى هم اقدام كرده‌اند. قرآن را كه هر روز تلاوت مى‌كنید، هرچه تلاوت كردید، ترجمه‌ى آن را هم نگاه كنید. بگذارید این مفاهیم در ذهن جوان شما حك شود. در آن صورت فرصت تدبّر پیدا خواهید كرد.
مراسم اختتامیه‌ى مسابقات حفظ و قرائت قرآن كریم 09/08/1379
14. هنوز فاصله داریمقرآن كتاب نور، كتاب معرفت، كتاب نجات، كتاب سلامت، كتاب رشد و تعالى و كتاب قرب به خداست. ما این خصوصیات را چه وقت از قرآن به دست مى‌آوریم برادران عزیز؟ همین كه قرآن را در جیبمان بگذاریم، كافى است؟ این كه در هنگام سفر، از زیر قرآن رد شویم، كافى است؟ این‌ك ه ما در جلسه‌ى تلاوت قرآن شركت كنیم، كافى است؟ این كه حتى قرآن را با صداى خوش تلاوت كنیم یا تلاوت خوش را بشنویم و از آن لذّت ببریم، كافى است؟ نه؛ چیز دیگرى لازم دارد. آن چیست؟ آن تدبّر در قرآن است. باید در قرآن تدبّر كرد. خودِ قرآن در موارد متعدد از ما مى‌خواهد كه تدبّر كنیم. عزیزان من! اگر ما یاد گرفتیم كه با قرآن به صورت تدبّر اُنس پیدا كنیم، همه‌ى خصوصیاتى كه گفتیم، حاصل خواهد شد. ما هنوز خیلى فاصله داریم، پس باید پیش برویم.
مراسم اختتامیه‌ى مسابقات قرائت قرآن 14/10/1373
15. حضور قرآن در ذهن
شما جوانان و نوجوانانى كه قرآن را فرامى‌گیرید، این را بدانید كه یك ذخیره‌ى مادام‌العمر براى اندیشیدن و فكر كردن را براى خودتان فراهم مى‌كنید. این چیز بسیار باارزشى است. ممكن است در سنین جوانى، معانى و معارف عمیقى را از آیات قرآن استنباط نكنید و نتوانید درست بفهمید -فقط چیزهاى سطحى و اندكى از معارف را بفهمید- اما به موازات بالا رفتنِ سطح معلومات و پیش‌رفت علمى، از آیات قرآن كه در حافظه و ذهن شما قرار دارد، بیشتر استفاده مى‌كنید. حضور قرآن در ذهن انسان، نعمت بسیار بزرگى است.
فرق است بین كسى كه براى مطلبى، بارها آیات قرآن و فهرست‌هاى قرآنى را جست‌وجو مى‌كند تا ببیند در این‌باره آیه‌اى وجود دارد یا نه، با آن كسى كه آیات قرآن در ذهن و دل و جلوِ چشم اوست و نگاه مى‌كند و آن‌چه را كه در هر بخشى از معارف اسلامى به آن نیاز دارد، از قرآن استنباط و استخراج مى‌كند و روى آن فكر و تأمّل مى‌كند و از آن استفاده مى‌برد. اُنس با قرآن در دوران كودكى و نوجوانى، تا دوران جوانى، یك نعمت بسیار بزرگ است.
دیدار جمعى از حافظان و قاریان قرآن نونهال و نوجوان كشور 28/06/1380
16. بدترین درد
برادران غفلت نكنیم. بزرگ‌ترین عذاب خدا بر یك ملت این است كه آن ملت غافل بشوند. بدترین درد براى یك جامعه، غفلت آن جامعه است. از خدا غافل نشویم. در دل و جان ما و در یكایك تصمیم‌گیری‌ها و حركات ما، كار ادارى، كار سیاسى، كار نظامى، كار مدیریت، وقت پول خرج‌كردن، وقت اعتبار تخصیص‌دادن، وقت قانون گذراندن، وقت قضاوت كردن، در تمام مراحل باید خدا به یاد ما باشد. ما باید براى خدا كار كنیم. این‌طورى این جامعه پیش خواهد رفت.
در دیدار اعضاى هیأت دولت 8/6/84
17. پایان جوشش انقلابی
وقتى نماز جماعت مى‌خوانید، نماز شما باید هم‌راه با توجه به پروردگار و خشوع در مقابل او باشد. وقتى اعتكاف مى‌كنید، وقتى روزه مى‌گیرید، وقتى اجتماعات مذهبى تشكیل مى‌دهید، باید هم‌راه با توجه به خداى متعال و هم‌راه با اخلاص باشد. كلید موفقیت این‌هاست. اگر این نباشد، همان چیزى بر سر انسان خواهد آمد كه دیدید بر سر عده‌اى آمد. عده‌اى در اول انقلاب خیلى تند و داغ و پُرشور بودند، اما متأسفانه فكر دینى آن‌ها عمق نداشت؛ با اولین باد سردى كه از طرف تبلیغات دشمنان آمد، برگ و بار انقلابیشان ریخت و جوشش انقلابیشان تمام شد. بعضى‌ها صدوهشتاد درجه این طرف غلتیدند. [...] این به خاطرِ نداشتن عمق است. به این دلیل است كه ریشه‌ى اعتقادى و فكرى وجود ندارد.
دیدار دانشجویان و استادان دانشگاه‌هاى استان كرمان19/2/1384
18. همه می‌توانند
همه‌ى مردم و بالخصوص جوانان عزیز، این ارتباطى را كه به بركت این روزهاى مبارك و شب‌هاى نورانى با خداى متعال پیدا كرده‌اند، نگذارند قطع شود. این رابطه‌ى با خدا را حفظ كنید. وسیله‌ى حفظ این رابطه هم در اختیار همه هست. اگر همین نماز پنج‌گانه، با توجه، با حضور قلب و با این توجه كه در مقابل خدا ایستاده‌ایم، خوانده شود، بهترین رابطه است و روزبه‌روز دل شما را نورانى‌تر خواهد كرد. آن جوان‌هایى كه شب‌هاى قدر در مساجد، حسینیه‌ها و حرم‌هاى مطهر گرد هم آمدند، گریه كردند، دعا خواندند، قرآن سر گرفتند، احیاء گرفتند و دل‌هایشان را با نور محبت الهى نورانى كردند، این رابطه را حفظ كنند كه از آن بهره‌مند خواهند شد. إن‌شاءاللَّه در طول زمان، در سال‌هاى دیگر، روزبه‌روز این رابطه بیشتر خواهد شد. انسان از این راه هست كه به كمال مطلوب و غایت خلقت خود، دست خواهد یافت. موفقیت در همه‌ى میدان‌هاى زندگى هم به همین وابسته است.خطبه‌هاى نماز عید سعید فطر 2/8/1385
19. بالاترین خطر
اگر بخواهیم استغفار- این نعمت الهى- را به دست بیاوریم، دو خصلت را باید از خودمان دور كنیم، یكى غفلت و دیگرى غرور. غفلت، یعنى انسان به‌كلّى متوجّه و متنبّه نباشد كه گناهى از او سر مى‌زند. مثل بعضى از مردم [...] بعضى از این افراد غافل، اصلاً به ثواب و عِقاب عقیده‌اى ندارند. بعضى به ثواب و عقاب هم عقیده دارند، اما غرق در غفلتند و اصلاً ملتفت نیستند كه چه كار مى‌كنند. اگر این را در زندگى روزمرّه‌ى خودمان قدرى ریز كنیم، خواهیم دید كه بعضى از حالات زندگى ما شبیه حالات غافلان است. غفلت، دشمنى بسیار عجیب و خطر بزرگى است. شاید واقعاً براى انسان هیچ خطرى بالاتر و هیچ دشمنى بزرگ‌تر از غفلت نباشد. [...] در اصطلاحات قرآنى، آن چیزى كه نقطه‌ى مقابل این غفلت است، تقواست. تقوا، یعنى به‌هوش بودن و دائم مراقب خود بودن.خطبه‌هاى نماز جمعه‌ى تهران 28/10/1375
20. بازگشت به خدا
لازم نیست كه اگر انسان مى‌خواهد احساس گناه كند، حتماً بایستى سال‌هاى متمادى غرق در گناه شده باشد. نخیر؛ یك گناه هم یك گناه است. نباید گناه را كوچك دانست. در روایات باب «استحقار الذّنوب» داریم كه حقیر شمردن گناهان را مذمّت كرده‌اند. علت این كه خداى متعال مى‌فرماید «مى‌آمرزیم»، این است كه بازگشت به خدا، خیلى مهم است؛ نه این كه گناه، كم و كوچك است. گناه، عمل بسیار خطرناكى است، منتها بازگشت و توجّه به خدا و ذكر او، این قدر اهمیت دارد كه اگر كسى این را صادقانه و درست و حقیقى انجام دهد، آن وقت آن بیمارى صعب‌العلاج از بین مى‌رود.خطبه‌هاى نماز جمعه‌ى تهران 28/10/75
پاسخ با نقل قول
