موضوع: داستان استكبار شيطان و نكات آموزنده

داستان استكبار شيطان و نكات آموزنده




كتاب: معارف قرآن (3-1)، ص 299

نويسنده: آية الله مصباح يزدى



داستان استكبار شيطان-كه آزمون او بود-حدود هفت مورد،در قرآن آمده و بسيار آموزنده است،هر چند كه ما متاسفانه بر اثر عادت يا بى‏دقتى،به داستانهاى قرآن درست توجه نمى‏كنيم.
اين داستان،چند بخش مشخص دارد:
-امر الهى به سجده براى آدم عليه السلام.
-امتيازات ويژه‏ى آدم كه بر اساس آنها،خداوند فرمان سجده‏ى براى او را صادر كرد.
-مقابله‏ى ابليس و اباء او از سجده.
-پاسخ وى در بيان علت اين استكبار:حجر/33:
لم اكن لاسجد لبشر خلقته من صلصال من حما مسنون .
من كسى نيستم كه براى بشرى كه او را با خاكى بازمانده از لجنى فروماليده ساخته‏اى،سجده كنم!
-و يا در تعبيرى ديگر كه مى‏گويد:
اعراف/12:
انا خير منه،خلقتنى من نار و خلقته من طين .
من از او بهترم،مرا از آتش و او را از خاك آفريده‏اى.
اين آزمون بزرگى بود و او با آنهمه عبادت كه به تعبير حضرت امام على عليه صلوات الله،«ششهزار سال عبادت كرد كه معلوم نيست‏به شمار سالهاى دنيايى ست‏يا اخروى‏»(كه هر روز آن خود هزار سال است) (1) ،با اين آزمايش چنان پست و مطرود شد كه با وى خطاب آمد:
حجر/34:
فاخرج منها،فانك رجيم .
برو بيرون،تو رانده شده‏اى!
حجر/35:
و ان عليك اللعنة الى يوم الدين .
تا رستخيز،بر تو لعنت‏باد!
از اينجاست كه ما بايد مراقب خويشتن باشيم،نپنداريم اگر خداوند توفيقى عطا فرموده و ما چند روزى در راه درستى گام برداشتيم،تا پايان چنان خواهيم ماند، جهان،عرصه‏ى دگرگونيهاست،آدمى تا زنده است،و بر راستاى باريك روزگار،مى‏گذرد، احتمال سقوط دارد.درود بر بزرگانى كه هماره از سوء خاتمه و بدى عاقبت،بيش از هر چيز مى‏هراسيدند و همواره دعا مى‏كردند كه عاقبت‏به خير گردند.«اللهم اجعل عواقب امورنا خيرا».



-قسمت ديگر،عكس العمل شيطان،پس از راندگى است:هنگامى كه دريافت مساله جدى است و از آن مقام والايى كه مى‏داشته،به خاطر سجده نكردن به حضرت آدم،فرو افتاده است،دشمنى شگرفى نسبت‏به آدم،پيدا كرد و گفت:
اسراء/62:
لئن اخرتن الى يوم القيامة لاحتنكن ذريته الا قليلا .
(خدايا)اگر مرا تا رستخيز واگذارى،فرزندان او(آدم)را زير فرمان خواهم آورد مگر كمى را(كه نتوانم).
ص/82:
فبعزتك لاغوينهم اجمعين .
و سوگند به قدرت تو كه همگى را گمراه خواهم كرد.
مساله‏ى مهلت‏خواستن و دادن،ابليس و خداوند،در سه مورد در قرآن ذكر شده است: اعراف/14:
قال انظرنى الى يوم يبعثون .
تا روزى كه مردم برانگيخته مى‏شوند،مرا مهلت ده!
حجر/36،ص/79:
قال رب فانظرنى الى يوم يبعثون .
گفت پروردگارا،مرا تا روزى كه(مردم دوباره)برانگيخته مى‏شوند،مهلت ده!
اما البته خداوند نمى‏فرمايد كه به او تا قيامت مهلت داديم بلكه مى‏فرمايد:
حجر/37 و 38:
قال فانك من المنظرين الى يوم الوقت المعلوم .
فرمود همانا تو از مهلت داده شدگانى تا روز هنگام معلوم.
و اما كارهايى كه به او اجازه داده شده است كه تكوينا انجام دهد يا خود مدعى است كه انجام خواهد داد،در قرآن معظم،در موارد بسيار يادآورى شده است:



نخستين كار او وسوسه است كه شايد كارهاى ديگر او نيز به همين باز مى‏گردد و اين كار را در مورد آدم و حوا انجام داد و باعث‏خروج آنان از بهشت گرديد:
اعراف/22-20:
فوسوس لهما الشيطان ليبدى لهما ما وورى عنهما من سواتهما و قال ما نهيكما ربكما عن هذه الشجرة الا ان تكونا ملكين او تكونا من الخالدين.و قاسمهما انى لكما لمن الناصحين.فدليهما بغرور،فلما ذاقا الشجرة بدت لهما سواتهما وطفقا يخصفان عليهما من ورق الجنة و ناديهما ربهما الم انهكما عن تلكما الشجرة و اقل لكما ان الشيطان لكما عدو مبين؟!



شيطان در آندو وسوسه آغازيد تا عورتهايشان را كه بر آنها پوشيده بود،بياشكارد،و بديشان گفت،خدا شما را از(خوردن ثمر)اين درخت‏بازنداشته است جز اين كه مى‏خواسته است تا(همچون)فرشتگان يا از جاودانان،نباشيد.
و سوگند ياد كرد كه من براى شما از پندگويان هستم.سرانجام با فريب باژگونشان كرد،پس چون از ثمر آن درخت چشيدند.عورتهاشان نمودار شد و آغازيدند به پوشاندن آن با برگهاى(موجود)در بهشت.
و پروردگارشان بانگ برداشت‏به آنها كه:آيا شما هردوان را ازين درخت‏بازنداشتم و آيا به شما نگفتم كه ابليس دشمن آشكاراى شماست؟!
اعراف/27:
يا بنى ادم لا يفتننكم الشيطان،كما اخرج ابويكم من الجنة...
اى فرزندان آدم،شيطان مبادا بفريبدتان،همانگونه كه پدر و مادرتان را از بهشت‏بيرون راند.
بقره/36:
فازلهما الشيطان عنها فاخرجهما مما كانا فيه...
شيطان لغزانيدشان از آنجا،و آندو را از جايى كه بودند بيرون راند.
طه/120:
فوسوس اليه الشيطان قال يا آدم هل ادلك على شجرة الخلد...
شيطان در او دميد(و)گفت اى آدم مى‏خواهى تو را به درخت جاودانگى رهنمون شوم؟
در يك آيه به علت مهلت داده شده به شيطان اشاره شده است:
سبا/21:
و ما كان له عليهم من سلطان الا لنعلم من يؤمن بالآخرة ممن هو منها فى شك .
شيطان بر آدميان تسلطى ندارد مگر براى اينكه ما بدانيم چه كسى به آخرت ايمان دارد و چه كسى نسبت‏به آن در ترديد است.



پى‏نوشت:
1- و كان قد عبد الله ستة آلاف سنة،لا يدرى امن سنى الدنيا امن سنى الآخرة؟نهج البلاغه،خطبه‏ى قاصعه/تصحيح دكتر صبحى الصالح ص 287.