موضوع: آيه هاي زندگي . . .

گفتگوي منطقي و پند سودمند بهترين راه دعوت به خداست

آیه ی شریفه
ادْعُ إِلِى سَبِيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَجَادِلْهُم بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ / 125 : نحل
ترجمه
[مردم را]با منطقي حكيمانه و ادلّه قانعكننده و با پندي نيك و بيداري بخش و عبرت آموز به راه پروردگارت دعوت كن...
شرح و تفسیر
قرآن كتاب حكمت و موعظه حسن است ــ موعظه اي كه هم بيماري سينه ها را شفاست و هم براي مؤمنان رحمت و راهنمايي است. پس اين كه فرموده است: «مردم را با موعظه و گفتار حكيمانه به سوي خدا بخوان» به نوعي ترغيب و تشويق به اين معناست كه مردم را با قرآن به خدا و حقيقت دعوت كن. امام علي (ع) مي فرمايند: «از خداي بترسيد كه با پند دادن شما راسود فراوان بخشيده و با رسالت پيامبرش شما را نيكو اندرز داده و با نعمتهايش بر شما منت گذاشته است...»; و نيز مي فرمايند: «اي مردم، از آنچه خداوند بيان داشته است بهره گيريد و ازپند و اندرزهاي خدا پند پذيريد و نصيحتهاي او را قبول كنيد; زيرا خداوند با دليلهاي روشن راه عذر را به روي شما بسته و حجت را بر شما تمام كرده است... خداوند احدي را به چيزي مانند اين قرآن اندرز نداده است.» از نظر اسلام انسان مجموعه اي خالي و تهي نيست كه فقط محتاج تعليم و آموزش باشد، بلكه داراي خزانه هاي عقلي و معرفتهاي فطري فراموش شده اي است كه بايد آنها را گشود. كار انبيا(ع) اين بوده است كه عقلِ خفته و پيامبرِ درون و فطرت فراموش شده را به جنبش و جوشش وادارند و بدين وسيله، انسان را به سرچشمه زلال درون خودش راهنمايي كنند تا با رغبت و شوق ذاتي به طاعت خدا و بندگي اش گردن نهند.
امام علي (ع) فرمودند: «حكمت درختي است كه در دل مي رويد و بر زبان به بار مي نشيند.» امام صادق (ع) نيز فرمودند: «حكمت يعني شناخت و فهم دين. پس هر كه از شما در دين فقيه و فهيم باشد حكيم است.»
امام باقر (ع) مي فرمايند: «هر كسي با زبان خود ما را در برابر دشمنان ياري كند در آن روزي كه براي حسابرسي در پيشگاه خدا بايستد، خداوند زبان او را به حجت خويش گويا مي كند.»

تذكر دهيد كه براي مؤمنان، سودمند است

آیه ی شریفه
وَذَكِّرْ فَإِنَّ الذِّكْرَى تَنفَعُ الْمُؤْمِنِينَ / 55 : ذاريات
ترجمه
و [مؤمنان را] تذكر ده، زيرا تذكر و پند مؤمنان را سود مي بخشد.
شرح و تفسیر
در قرآن دو مطلب نزديك به يكديگر ذكر شده است: تفكر، تذكر.
تفكر يعني كشف كردن چيزي كه انسان نمي داند و انديشيدن براي بهدست آوردن آنچه نمي داند. تذكر يعني يادآوري آنچه در فطرت انسان وجود دارد و انسان از آن غافل است. به عبارت ديگر، در وجود بشر، دو حالت مختلف وجود دارد: حالت جهل، حالت خواب. انسانِ خواب عالِم است و مي داند، ولي حالتي بر او چيره شده كه از دانش خود استفاده نمي كند. خداوند مي فرمايد : اي پيامبر، تو مپندار كه فقط با جاهل رو به رويي، نه بلكه با غافل هم رو به رويي. جاهل را به تفكر وادار كن; و غافل را به تذكر; و مردم بيش ازآن كه جاهل باشند، غافل خواب اند. خوابها را بيدار و غافلان را هوشيار كن، خود درپي كار مي روند .
پيامبر اكرم(ص)فرمودند: «به مردم خالصانه اندرز گوييد; با آنان ملايم و مهربان باشيد و با سخنانِ لطيف دلنشين دعوتشان كنيد; از تفاوتهاي اخلاقي آنها آگاه باشيد تا بتوانيد هر گروهي را در جاي خود قرار دهيد; و با هر كس متناسب با اخلاقش برخورد كنيد.»

اميرالمؤمنين (ع) نيز فرمودند: «نصيحت كردن كسي در حضور مردم خُرد كردن شخصيت اوست.» امام عسكري (ع) نيز در اين باره فرمودند: «آن كه برادر خود را در پنهاني اندرز گويد به او جمال و حُسن بخشيده است; و كسي كه برادرش را آشكارا نصيحت كند او را از آراستگي انداخته است.»

با نرمي و آرامش، امر به معروف كنيد


آیه ی شریفه
فَقُولَا لَهُ قَوْلًا لَّيِّنًا لَّعَلَّهُ يَتَذَكَّرُ أَوْ يَخْشَى / 44 : طه
ترجمه
پس با او سخني نرم بگوييد باشد كه بپذيرد يا بترسد.
شرح و تفسیر
بر اساس روايات اسلامي، آمر به معروف بايد شرايطي داشته باشد كه اهم آنها عبارتاست از:
# به آنچه فرمان مي دهد عمل كند و آنچه را نهي مي كند خود نيز ترك گويد;
# به آنچه امر يا از آن نهي مي كند آگاه و دانا باشد;
# در امر و نهي اش طريق نرمي و مدارا و ملايمت پيش گيرد;
امام صادق (ع) فرمودند: «بدخويي كار خوب را خراب و فاسد مي كند، چنان كه سركه عسل را از بين مي برد.»
رسول خدا(ص) نيز فرمودند: «اگر نرميْ مخلوقي ديدني بود، در ميان آفريده هاي خدا، زيباتر و نيكوتر از آن وجود نداشت.»
همچنين فرمودند: «خداي، عزّوجل، نرمخوي و مهربان است و نرمي را در هر كاري دوست دارد. توصيف نرمي و نرمخويي در روايات معصومان(ع) :
نرمي و ميمنت و مباركي به همراه دارد; موجب آراستگي و زيبايي هر عملي است; نيمي از زندگي است; خير را به خانواده سرازير مي كند; نشانه خردمندي و كليد درستي است; موجب خير و بركت است; با آن مي توان به مطلوب رسيد; در هنگام درماندگي، كليد گشايش است; نتيجه آن آشتي و دوستي است; دشوارها را آسان و كارهاي سخت را ساده مي كند; صاحبش را گرامي و بزرگوار مي كند.

نرمخويي و مهرباني مهمترين عاملِ توفـيق در مديريـت است

آیه ی شریفه
فَبِمَا رَحْمَةٍ مِّنَ اللّهِ لِنتَ لَهُمْ وَلَوْ كُنتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لاَنفَضُّواْ مِنْ حَوْلِكَ / 159 : آل عمران
ترجمه
پس به بركت رحمتي از جانب خداوند، با آنان[(امت خود)]نرم خو شدي; و اگر بدخُلق و سخت دل بودي حتماً از دورت پراكنده مي شدند...
شرح و تفسیر
اگر علل و عوامل موفقيت و پيشرفت اسلام را در دو چيز خلاصه كنيم بي شك يكي از آن دو ويژگيهاي خود اسلام و اعجاز قرآن بوده است و آن ديگري روش و خلق و خو و رفتار پيغمبر اكرم(ص) مؤسس شريعت اسلام. رسول خدا(ص) فرمودند: «ما جماعت انبيا به مدارا كردن با مردم فرمان داريم، همچنان كه به برپاداشتن فرايض مأموريم.»
نبايد چنين پنداشت كه اخلاق صرفاً فردي و شخصي است و ربطي به زندگي اجتماعي ندارد.به راستي كه هيچ دگرگوني اجتماعي بدون دگرگوني اخلاقي ميسر نيست. اين آيه تأثير عميقِ حُسن اخلاق را در وصول به اهداف و رهبري و اداره هر مجموعه و ايجاد وحدت در ميان افراد جامعه بيان مي كند. البته دامنه تأثير كارهاي شخصي كه اخلاق نيك دارد به دنياي او محدود نمي شود و در آخرت نيز از اخلاق نيكش بهره هاي فراوان مي برد و اين اخلاق نيك بسياري از نقايص او را جبران مي كند.
پيامبر اكرم(ص) فرموده اند : «اِنَّ الْعَبْدَ لَيَبْلُغُ بِحُسنِِ خُلْقِهِ عَظيمَ دَرَجاتِ الاخِرََِةِوَشَرَفِ الْمَنازِلِ وَاِنَّهُ لَضَعيفُ العِبادةِِ». انسان به سبب اخلاق نيكش به عاليترين مراتب آخرت در بهشت مي رسد ;اگرچه از حيث عبادت در دنيا، ضعيف بوده باشد.
امام علي (ع) فرمودند: «بدخويي انسان را تنها مي كند و انس و الفت را از بين مي برد.» امام صادق (ع) نيز فرمودند: «لقمان به فرزندش گفت:”فرزندم، اگر چيزي نداشتي كه با آن به خويشاوندت رسيدگي كني و به برادرانت، احسان كني، حداقل نيكخويي و خوشرويي خود را از دست مده; زيرا كسي كه نيكو باشد نيكان او را دوست بدارند و بدكاران از او دوري كنند.`»

در عين نرمي و مهرباني، انضباط هم لازم است



آیه ی شریفه
وَتَفَقَّدَ الطَّيْرَ فَقَالَ مَا لِيَ لَا أَرَى الْهُدْهُدَ أَمْ كَانَ مِنَ الْغَائِبِينَ >>لَأُعَذِّبَنَّهُ عَذَابًا شَدِيدًا أَوْ لَأَذْبَحَنَّهُ أَوْ لَيَأْتِيَنِّي بِسُلْطَانٍ مُّبِينٍ / 20 : نمل
ترجمه
و [سليمان] در ميان مرغان جستجو كرد. پس گفت مرا چه شده است كه هدهد را نمي بينم؟ يا آن كه از غايبان است؟ (۲۰) حتماً او را عذابي سخت مي كنم يا او را سر ميبُرم; مگر آن كه دليل روشني[براي غيبت خود] بياورد. (۲۱)
شرح و تفسیر
درسهاي آموزنده از اين آيات:
# مدير و رهبر هر مجموعه اي بايد در سازمان تشكيلاتي خود، آنچنان دقيق باشد كه حتي غيبت فردي عادي را احساس و پي گيري كند;
# مدير بايد مراقب تخلف افراد باشد و براي اين كه عادت ديگران نشود، متخلف را تهديد و تنبيه كند;
# مسائل بزرگ نبايد مسئولان را از توجه به مسائل كوچك بازدارد;
# تيزبيني و دقت و نظم و انضباط و تسلط بر همه امور شرط لازم مديريت و رهبري در هر كاري است;
# تفقد از زيردست و بازديد كار او و جست و جو از احوالش از اصول مديريت اسلامي است، علاوه بر آن اصلي اخلاقيـاجتماعي است;
# سليمان (ع) هم در برابر متخلف از خود صلابت و سرسختي نشان مي دهد هم به متهم فرصت مي دهد و راه دفاع را براي او باز مي گذارد;
# در تشكيلات، براي هر كار و مأمور يتي حكم و مجوز لازم است;
# در مقابل منطق و استدلالِ پرندهاي كوچك، مثل هدهد، رهبر بزرگي مثل سليمان تسليم مي شود .

عذر پذير باش و به كرده جاهلان توجه نكن

آیه ی شریفه
خُذِ الْعَفْوَ وَأْمُرْ بِالْعُرْفِ وَأَعْرِضْ عَنِ الْجَاهِلِينَ / 199 : اعراف
ترجمه
عفو و گذشت پيشه كن و به كار پسنديده فرمان ده و از نادانان روي برتاب.
شرح و تفسیر
امام صادق (ع) مي فرمايد : «جامع ترين آيات قرآن درباره مكارم اخلاق همين آيه است.»
حقاً كه چنين است; زيرا در اين آيه كوتاه، سه برنامه مهم زندگي اجتماعي انسانها بيان شده است. قطعاً افراد مؤمن و آگاه در فعاليتهاي جمعي با خطاهاي خطاكاران مواجه مي شوند . از اين رو فرموده است كه در برابر خطاها و اشتباهات، عفو و بخشش پيشه كن و اگر عذر آوردند بپذير و با گفتار و رفتارت، مردم را به نيكي ارشاد كن و از افراد نادان،كه كم هم نيستند، روي بگردان و با آنان درگير نشو. به قول سعدي شيرازي، «حكيمي كهبا جهّال درافتد توقع عزت ندارد; و گر جاهلي به زبانآوري بر حكيمي غالب آيد، عجب نيست; كه سنگي است كه گوهر مي شكند.

فرو خوردن خشم و گذشتن از خطاي ديگران شرط تقواست

آیه ی شریفه
الَّذِينَ يُنفِقُونَ فِي السَّرَّاء وَالضَّرَّاء وَالْكَاظِمِينَ الْغَيْظَ وَالْعَافِينَ عَنِ النَّاسِ وَاللّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ / 134 : آل عمران
ترجمه
همانان كه در توانگري و تهيدستي انفاق مي كنند و خشم خويش را فرو مي خورند و از خطاي مردم در مي گذرند; و خدا نيكوكاران را دوست دارد.
شرح و تفسیر
خداوند بعد از آن كه بهشت جاويدان و بيكران خود را به پرهيزكاران وعده مي دهد دو ويژگي آنان، يعني كظم غيظ و گذشتن از خطاي مردم، را بيان مي كند.
رسول خدا(ص) مي فرمايند: «غضب پاره آتشي سوزان و شعله ور است از سوي شيطان.»
امام صادق (ع) نيز مي فرمايند: «خشم و غضب كليد تمام بديهاست.»
امام علي (ع) فرموده اند : «غضب آتش شعله وري است كه هر كس آن را فرو برد آن را خاموش كرده است و هر كه آن را مهار نكند نخستين كسي است كه به آن آتش مي سوزد.» از حضرتش روايت شده است كه «از غضب بپرهيز كه آغازش ديوانگي و پايانش پشيماني است.» در حديث است كه «به هنگام غضب،”لاحَولَ وَ لاقُوةََّّ اِلا ّبِاللّهِ العَليِّالعَظيم”بگوييد تا غضب شما برطرف شود.»
«جالينوس ابلهي را ديد دست در گريبانِ دانشمندي زده و بيحرمتي همي كرد. گفت اگر اين دانا بودي، كار وي با نادانان بدين جا نرسيدي.»

سازنده ترين رفتار در مقابل خطاكاران
آیه ی شریفه
وَلَا تَسْتَوِي الْحَسَنَةُ وَلَا السَّيِّئَةُ ادْفَعْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذِي بَيْنَكَ وَبَيْنَهُ عَدَاوَةٌ كَأَنَّهُ وَلِيٌّ حَمِيمٌ / 34 : فصلت
ترجمه
و هرگز امر نيك [،از اعتقاد و كردار و گفتار،] با امر بد يكسان نيست. [پس بديهايي را كه به تو مي رسد] با بهترين روش دفع كن; به طوري كه به ناگاه آن كه ميان تو و او دشمني است [چنان شود كه] گويي دوستي نزديك و خويشاوند است.
شرح و تفسیر
اين آيه به خوبي مي فهماند كه انسان تربيت پذير و اخلاق او قابلِ تغيير است و مي توان دشمنيهاي عميقي را كه در درون او ريشه دوانده است با محبت و رفتار شايسته به دوستيهاي عميق تبديل كرد. از نگاهي ديگر، اين آيه معجزه اخلاق حسنه را بيان مي كند كه چگونه رفتار نيكِ انسان موجب تحول مثبت در ديگران مي شود .

پيامبر اكرم(ص) مي فرمايند: «لَوْ يَعْلَمُ العبدُ مافي حُسْنِالخُلْقِ لَعَلِمَ اَنَّهُ يَحْتاجُ اَنْ يَكونَ لَهُ خُلقٌحَسَنٌ». اگر انسان مي دانست كه اخلاق نيك چه منافعي دارد، قطعاً مي فهميد كه محتاج اخلاق نيك است.

كيفر فقط به اندازه جنايت است، اما گذشت رفتاري الهـي است
آیه ی شریفه
وَجَزَاء سَيِّئَةٍ سَيِّئَةٌ مِّثْلُهَا فَمَنْ عَفَا وَأَصْلَحَ فَأَجْرُهُ عَلَى اللَّهِ إِنَّهُ لَا يُحِبُّ الظَّالِمِينَ / 40 : شوري
ترجمه
و مجازات هر بدي بدي اي است همانند آن. پس اگر كسي ببخشد و آشتي ورزد، پاداش او بر عهده خداست; حقا كه او ستمكاران را دوست ندارد.
شرح و تفسیر
مقابله به مثل و مجازات به اندازه ظلمي كه وارد شده حق انسان است، اما مظلوم را از پاداش و اجر الهي محروم مي كند; در صورتي كه اگر مظلوم انتقام جويي را ترك و خاطي را عفو كند، اجر و پاداش اين عملش را از خداوند دريافت خواهد كرد; و جز خداوند، كسي عظمت اين پاداش را نمي داند.
پيامبر اكرم(ص) فرمودند: «در روز قيامت، منادي فرياد مي زند: “اجر هر كس بر عهده خداست وارد بهشت شود.` ميپرسند” اينان چه كساني اند؟` ميگويند: “ كساني كه مردم را عفو كردند; و آنها بدون حساب داخل بهشت مي شوند.”»
البته گذشت از ظالم نبايد موجب جرئت و جسارت بيشتر او شود، و نبايد ديگران رابه ستمكاري تشويق كند. اگر گذشت چنين مفسدهاي داشته باشد، ديگر جاي گذشت نيست، بلكه جاي انتقام است.
امام علي(ع)فرموده اند : «كوُنا لِلظّالِمِ خَصْماً وَ لِلْمَظْلوُمِ عَوْناً.» دشمن ستمگر و يار ستمديده باشيد. در بياني ديگر فرمودند: «اي مردم، براي اصلاح خودتان مرا ياري كنيد.به خدا سوگند كه داد ستمديده را از ظالمِ ستمگر بستانم و مهار ستمگر را بگيرم و به آبشخور حق وارد سازم، اگرچه تمايل نداشته باشد.»

نزديكترين راه رسيدن به ملكه تقوا اجراي عدالت است
آیه ی شریفه
اعْدِلُواْ هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوَى وَاتَّقُواْ اللّهَ إِنَّ اللّهَ خَبِيرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ / 8 : مائده
ترجمه
... عدالت ورزيد كه آن به تقوا نزديكتر است; و تقوا پيشه كنيد كه همانا خداوند به آنچه مي كنيد آگاه است.
شرح و تفسیر
كاملترين شناخت انسان شناخت قرآني است. اوج كمال انسان از ديدگاه قرآن در تقواست; و راه رسيدن به تقوا عدالت است; و عدالت يعني رسيدن به جامعه اي بدون فقر و بدون ظلم و ستم; عدالت يعني اصلاح روابط انسان با خدا و خلق و با خود،پرداخت حقوق واجب مال، رعايت اخلاق و حدود فردي و اجتماعي; و قرآن مؤمناني راكه هيچ ستم نمي كنند مؤمن حقيقي و هدايت يافته از جانب خدا معرفي كرده است.
به بيانات امام علي (ع) درباره عدالت توجه فرماييد: «خداوند سبحان سامان گرفتن و اصلاح جامعه انساني را منوط به اجراي عدالت قرار داده است; مردم جز با اجراي عدالت اصلاح نمي شوند ; هيچ دژي به اندازه اجراي عدالت از حاكميت پاسداري نمي كند; خداوند عدالت را موجب حيات مردم و قوام جامعه و دوري از حقكشي ها وگناهان و وسيله آساني و گشايش براي اسلام قرار داده است. »
آري، اداره سالمِ امور گوناگون جامعه و رشد مردم و شكوفايي استعدادهاي اجتماع و حفظ كرامت انساني و پاسداري از ارزشها و بالاخره تحصيل تقوا، يعني تقويت ايمان و معرفت و بسط عملِ صالح، جز با اجراي عدالت، ميسر نيست.