موضوع: آيه هاي زندگي . . .

عدالت اجتماعي: آرمان بلند الهي

آیه ی شریفه
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ كُونُواْ قَوَّامِينَ بِالْقِسْطِ شُهَدَاء لِلّهِ وَلَوْ عَلَى أَنفُسِكُمْ أَوِ الْوَالِدَيْنِ وَالأَقْرَبِينَ / 135 : نساء
ترجمه
اي اهل ايمان، كاملاً قيام به عدالت كنيد; براي خدا گواهي دهيد،اگرچه به زيان خود شما يا پدر و مادر يا نزديكان شما باشد...
شرح و تفسیر
قِسط و اقساط يعني عدالت و از حق منحرف نشدن; و همچنين نصيبي و بهره اي است كه از روي عدالت باشد; و مقسطين به معناي عادلان است; و عدالت در لغت به معناي اعتدال وحدِ وسط، در بين افراط و تفريط، است. قوّامين جمع قوّام است و صيغه مبالغه، به معناي بسيار قيام كننده (قبلاً درباره قيام سخن گفته ايم); يعني بايد در هر حال و در هر كار و در هر زمان، اهل ايمان به عدالت قيام كنند، به طوري كه اين عمل خلق و خو و روش آنان شود و انحراف از آن روحشان را بيازارد. تعبير به قيام شايد كنايه از اين باشد كه بايد به پاخاست و تصميم جدي و عزم جزم و اقدام سريع كرد. سپس مي فرمايد : در شهادت و گواهي دادنتان نيز، معيار فقط حق وعدل باشد، نه خويشاوندي و حبّ و بغضهاي خانوادگي و شخصي و نه ملاحظه ثروتِ ثروتمندان و يا فقر فقيران. آيه مورد بحث حاكي از توجه فوق العاده اسلام به عدالت اجتماعي در همه ابعاد است; وانواع تأكيدات لفظي و معنويِ آن گوياي حساسيت اسلام به اين امر حياتي بشر است.
امام علي (ع) مي فرمايند: «بر دسته شمشيري از شمشيرهاي رسول خدا چنين نوشته شده بود: “حق را بگو، هرچند عليه خودت باشد.”» از امام كاظم (ع) نيز نقل است: «حق را بگو، اگر چه نابودي تو در آن باشد; زيرا در حقيقت، نجات تو در آن است... و باطل را فرو گذار، هر چند نجات تو در آن باشد; زيرا در واقع، نابودي تو در آن است.»
امام صادق (ع) فرمودند: «مؤمن را بر مؤمن هفت حق است. واجبترين آنها اين كه آدمي حق را بگويد، هرچند بر ضد خود يا پدر و مادرش باشد و براي آنان از حق منحرف نشود.»

زكات بدهيد و مطمئن باشيدكه آن را در نزد خداوند مي يابيد

آیه ی شریفه
وَأَقِيمُواْ الصَّلاَةَ وَآتُواْ الزَّكَاةَ وَمَا تُقَدِّمُواْ لأَنفُسِكُم مِّنْ خَيْرٍ تَجِدُوهُ عِندَ اللّهِ إِنَّ اللّهَ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ / 110 : بقره
ترجمه
و نماز برپا داريد و زكات بدهيد; و هر چه براي خودتان از كارِ نيك پيش فرستيدآن را در نزد خداوند خواهـيد يافـت، حقا كه خدا به آنچه مي كنيد بيناست.
شرح و تفسیر
واژه زكات در قرآن ۳۲ بار آمده است. برخي مطالب كه از مجموع آيات استفاده مي شود عبارت است از:
# زكات از حيث اهميت و عظمت هم رديف نماز است (در ۲۶ مورد با واژه صلات همراه است);
# پرداخت زكات مانند نماز عامل تقويت روحي است;
# پرداخت زكات موجب پاكي نفس از آلودگي و وابستگي به مادّيات است;
# زكات علاوه بر تزكيه نفس موجب پاكي مال از ناخالصي است;
# رحمت ويژه خداوند براي متقيني است كه زكات مي پردازند;
# پرداخت زكات مسلمانان را باهم برابر و برادر مي كند;
# زكات دهنده سزاوار درود پيامبر (ص) و تماس مستقيم با دست خداست;
# زكات در همه اديان گذشته نيز بوده است;
# پرداخت زكات سبب رسيدن به رستگاري است;
# پرداخت زكات موجب هدايت و بشارت الهي است;
# پرداخت زكات باعث رشد مال است;
# پرداخت زكات موجب جلب ياري خداست.

زكات را بين هشت گروه توزيع كنيد
آیه ی شریفه
إِنَّمَا الصَّدَقَاتُ لِلْفُقَرَاء وَالْمَسَاكِينِ وَالْعَامِلِينَ عَلَيْهَا وَالْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَفِي الرِّقَابِ وَالْغَارِمِينَ وَفِي سَبِيلِ اللّهِ وَابْنِ السَّبِيلِ فَرِيضَةً مِّنَ اللّهِ وَاللّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ / 60 : توبه
ترجمه
جز اين نيست كه صدقات از آنِ فقرا و مساكين و متصديان[جمع و حفظ و پخش] آن است و نيز براي كساني كه بايد دلهايشان را به دست آورد [مانند برخي از كفار يا مسلمانهاي ضعيف العقيده براي جلب آنان به دين يا استمداد از آنان در جنگ]و براي آزادسازي بردگان و بدهكاران و انفاق در راه خدا و واماندگان در راه است;و آن فريضـه اي است قطـعي از جانب خدا; و خداوند دانا و حكيم است.
شرح و تفسیر
زكات در لغت به معناي نموّ و افزوني، نيكي، پاكي و پاكيزگي است. در قرآن مجيد،چيزهايي كه زكات به آنها تعلق مي گيرد ذكر نشده; اما بر اساس سنت قطعي پيامبراكرم (ص) و روايات ائمه طاهرين(ع) زكات در ۹ چيز واجب است:
# غلاّت اربعه، گندم و جو و خرما و كشمش، در زماني كه اين غلات از حيث مقدا ربه حد نصابِ شرعي برسند
# اغنام ثلاثة، گاو و گوسفند و شتر، به هنگامي كه اولاً از حيث تعداد به حد نصاب معين برسند، ثانياً مدت يك سال تمام در مالكيت شخص باشند، ثالثاً در بيابان چرا كنند نه در آخور، رابعاً حيوان كار نباشند، مانند حيواناتي كه براي شخم يا آبياري از آناستفاده مي كنند;
# نقدين، طلا و نقره، مشروط به اين كه به حد نصاب رسيده باشد، مسكوك باشد و يك سال تمام در مالكيت شخص قرار بوده باشد.

قرض الحسنه بدهيد كه گيرنده خداست و مالتان زياد مي شود

آیه ی شریفه
مَّن ذَا الَّذِي يُقْرِضُ اللّهَ قَرْضًا حَسَنًا فَيُضَاعِفَهُ لَهُ أَضْعَافًا كَثِيرَةً وَاللّهُ يَقْبِضُ وَيَبْسُطُ وَإِلَيْهِ تُرْجَعُونَ / 245 : بقره
ترجمه
كيست كه به خداوند قرض الحسنه دهد تا خدا آن را چندين برابر كند؟ و خداست كه تنـگ دستـي دهد و توانگري بخـشد; و شما به سوي او بازگردانده ميشويد.
شرح و تفسیر
بر اساس آيات كريمه، درباره قرض الحسنه مي توان گفت:
# با اين كه مالك حقيقي همه اموال و داراييها پروردگار هستي است، چون پرداخت وام بدون ربا به نيازمندان تأثير فراواني در برقراري توازن اقتصادي و برطرف كردن فقردارد، هر جا در قرآن بحث از قرض دادن است خداوند اين كمك مادّي را به عنوان «قرض به خدا» مطرح كرده است;
# قرض الحسنه كفاره گناهان و موجب آمرزش لغزشهاي قرض دهنده است;
# قرض الحسنه موجب رشد سرمايه و توسعه اقتصادي است، به طوري كه خداوند تأكيد كرده اين كار مال را بسيار افزايش مي دهد ;
# قرض الحسنه موجب مي شود خداوند قرض دهنده را پاداشي نيكو دهد و او را بهبهشت خود داخل كند.

رسول خدا(ص) فرمودند: «هر كه به مسلماني وام و قرض دهد خداوند در مقابل هردرهمي كه به او داده به اندازه كوه احد و كوه طور سينا به او حسنه خواهد داد; و اگر در باز پرداخت وام و بدهي به او ارفاق كند، در روز قيامت به سرعت برق جهنده و بي حساب و عذاب از صراط بگذرد; و هر كه نگراني مالي مسلماني را ببيند و به او قرض ندهد خداوند روزي كه نيكوكاران را پاداش مي دهد بهشت را بر او حرام مي كند.»

به بدهكار مهلت دهيد; و اگر تنگ دست است، به رسم صدقه ببخشيد

آیه ی شریفه
وَإِن كَانَ ذُو عُسْرَةٍ فَنَظِرَةٌ إِلَى مَيْسَرَةٍ وَأَن تَصَدَّقُواْ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ / 280 : بقره
ترجمه
و اگر[بدهكار] تنگدست بود پس تا وقت توانايي به او مهلت دهيد و گذشت از اصل بدهي براي شما بهتر است اگر بدانيد.
شرح و تفسیر
ذوعسرة كسي را ميگويند كه از پرداخت بدهي اش ناتوان ــ در اصطلاح امروز، ورشكسته باشد. طلبكار حق دارد اصل طلب خود را از بدهكار بگيرد; اما اگر بدهكار از پرداخت بدهي خود عاجز باشد، نبايد او را در فشار قرار داد، بلكه بايد به او مهلت داد. اگر بدهكار حقيقتاً از اداي دينخود ناتوان باشد، پسنديده است كه طلبكار در اخلاق و انسانيت گامي فراتر بگذارد و از بدهيخود صرفنظر كند. بايد توجه داشت كه بر اساس قوانين اسلامي، خانه و وسايل ضروري زندگي و خوراك روزانه و پوشاك متعارف از پرداخت ديون و بدهيها استثنا شده و نبايد بافروش آنها بدهي را پرداخت. طلبكار نيز نمي تواند آنها را توقيف كند.
در روايت است كه روزي پيامبر اكرم(ص) وارد مسجد شد و فرمود: «كدام يك از شما دوست دارد خداوند او را از گرماي سوزان دوزخ نگه دارد؟» حاضران عرض كردند: «اي رسول خدا، همه ما دوست داريم.» فرمودند: «هر كه تنگ دستي را مهلت دهد يا بر او ببخشد خداوند، عزّوجل، او را از گرماي سوزان دوزخ نگه دارد.» همچنين فرمودند: «هر كه مي خواهد دعايش مستجاب و اندوهش برطرف شود به تنگدست مهلت دهد»; و نيز از رسول خدا (ص) روايت است:«خداوند به حساب اعمال يكي از مردان اقوام گذشته رسيدگي كرد، هيچ كار خوبي از او پيدا نكرد، مگر اين كه او در زماني كه توانگر بود و با مردم دادوستد داشت به خدمتكارانش گفته بود از تنگ دستان درگذرند. از اين رو، خداوند متعال فرمود: ما به اين كار، يعني گذشت و بخشش، سزاوارتريم و به فرشتگانش فرمود تا از او درگذرند.»

وقفْ يادگار ماندگار است

آیه ی شریفه
وَيَزِيدُ اللَّهُ الَّذِينَ اهْتَدَوْا هُدًى وَالْبَاقِيَاتُ الصَّالِحَاتُ خَيْرٌ عِندَ رَبِّكَ ثَوَابًا وَخَيْرٌ مَّرَدًّا / 76 : مريم
ترجمه
و خداوند بر هدايت كساني كه هدايت يافته اند مي افزايد; و در نزد پروردگار تو، پاداش و نتيجه كردارهاي شايسته اي كه باقي ماندني اند بهتر است.
شرح و تفسیر
وقف يعني نگه داشتن اصلِ ملك يا مالي و صرف منافع آن در اموري كه واقف معين كرده است.
با مراجعه به آيات شريفه، ملاحظه مي شود كه عناوين برّ و خير و احسان و معروف و انفاق،كه در قرآن فراوان آمده، عناوين عام و شامل است و وقف را نيز در بر مي گيرد; خصوصاً عنوان «باقيات الصالحات»، كه در اين آيه آمده، با صدقه جاري، كه مصداق بارز آن وقف است، تطبيق دارد; زيرا وقف از بهترين مصاديق صدقه و خيرات و مبرّات است كه منافع مستمر دارد. صدقه دادن عمل انسان را ارزش پايدار مي بخشد و بعد از وفات، حساب خيرات واقف را كماكان مفتوح مي گذارد. با مراجعه به سيره پيامبر اكرم (ص) و ائمه طاهرين(ع) نيز ملاحظه مي شود كه وقف سيره مشترك آن بزرگواران بوده است تا جايي كه جابربن عبداللّه انصاري گفته است: «هيچ توانگري از صحابه نبود، مگر اين كه چيزي وقف كرد.»
البته «باقيات الصالحات» مفهومي وسيع دارد. در حديث است كه رسول خدا (ص) به مردي كه در باغ خود مشغول كاشتن نهالي بود فرمودند: «مي خواهي تو را به نهالي راهنمايي كنم كه ريشه اش محكمتر باشد و زودتر به بار بنشيند و ميوه اش خوشمزه تر و پاكيزه تر باشد؟ در شروع هر صبح و شب، بگو سبحاناللّه و الحمدللّه و لااله الاّاللّه واللّه اكبر، زيرا براي هر تسبيحي ده درخت از ميوه هاي گوناگون در بهشت خواهي داشت و آنها از`باقياتالصالحات اند.» امام صادق (ع) فرمودند: «شش چيز است كه ثواب و ثمره آن بعد از وفاتِ مؤمن به اومي رسد : دعاي فرزند صالحش; كتاب و علمي كه از خود به جاي گذاشته باشد; درختي كه كاشته باشد; صدقه جاريهاي كه قرار داده باشد; چاهي كه حفر كرده باشد; روش و سنت حسنهاي كه ازخود به جاي گذاشته باشد.»

وصيت: طرحي براي اتمام كارهاي نيمه تمام
آیه ی شریفه
كُتِبَ عَلَيْكُمْ إِذَا حَضَرَ أَحَدَكُمُ الْمَوْتُ إِن تَرَكَ خَيْرًا الْوَصِيَّةُ لِلْوَالِدَيْنِ وَالأقْرَبِينَ بِالْمَعْرُوفِ حَقًّا عَلَى الْمُتَّقِينَ / 180 : بقره
ترجمه
هر گاه يكي از شما را مرگ فرارسد و مالي بر جاي گذارد، مقرر شد كه درباره پدر و مادر و خويشاوندان، از روي انصاف وصيت كند و اين شايسته پرهيزگاران است.
شرح و تفسیر
وصيت سنتي الهي و كاري خدايي است. او خود در قرآنش بارها وصيت و سفارش كرده است. وصيت سنت پيامبران الهي(ع) و ائمه طاهرين(ع) و اولياي خدا و بزرگان است;به طوري كه در كتب حديث، وصاياي آن بزرگواران به فرزندان و شيعيانشان فراوان است.
اما وصيت در اين آيه سنتي است براي مؤمنان كه مي توانند حداكثر براي يك سوم ازدارايي خود براي بعد از مرگ برنامهريزي كنند. اين، علاوه بر اين كه نشانه آمادگي براي رويارويي با مرگ است، يادگاري است از انسان براي بازماندگانش. وصيت طرحي براي اتمام كارهاي نيمه تمام زندگي و نشانه تدبير مردمان آگاه و خردمند است. رسولخدا (ص) فرمودند: «بر هيچ مسلماني سزاوار نيست كه شبي را سپري كند، مگر اين كه وصيتش زير سرش باشد.»
در اينجا دو نكته حايز اهميت است: اول اين كه وصيت صرفاً مخصوص كساني نيست كه مال و اموال فراوان دارند، بلكه بر اساس سيره امامان(ع) شايسته است مؤمن درباره اعمال صالح و بندگي خدا و پيروي نكردن از شيطان و باقي ماندن بر ولايت خدا و ائمه هدي(ع) خانواده خويش را وصيت كند; ديگر اين كه وصيت نبايد سبب شود كه انسان از عمل به وظيفه در زمان حيات بازماند. امام علي (ع) مي فرمايند: «اي فرزند آدم، خودت وصي مال خويش باش. امروز به گونه اي عمل كن كه دوست داري پس از مرگت عمل كنند.»

ارث: انتقال قانوني و آرام ثروت از نسلي به نسل ديگر
آیه ی شریفه
يُوصِيكُمُ اللّهُ فِي أَوْلاَدِكُمْ لِلذَّكَرِ مِثْلُ حَظِّ الأُنثَيَيْنِ / 11 : نساء
ترجمه
خداوند درباره[ميراث] فرزندانتان به شما سفارش مي كند كه سهم هر پسر به اندازه سهم دو دختر باشد...
شرح و تفسیر
ارث توزيع قهري و غير اختياري مال شخص متوفي در بين نزديكان اوست كه احكام و حدود آن به عنوان نصيب مفروض و يا بهره مقدر در آيات ۷، ۱۱، ۱۲، ۳۲، ۱۷۶ سوره نساء آمده است.
بايد گفت كه قانون ارث، مانند ساير احكام اسلامي، مطابق فطرت آدمي وضع شده است; به طوري كه مورد پذيرش هر انسان هوشمند و عاقلي است; زيرا با مرگ وجود شخص از اين دنيا مي رود ، اما اموال او، كه محصول كار و تلاش او بوده است، به نسل بعدش و نزديكانش منتقل مي شود ; و اين قانون موجب مي شود اميدِ انسان به كار وتلاش تقويت شود، زيرا مي داند كه بعد از او، و فرزندانش، كه همه هستي و يادگار اويند،از نتيجه عملش بهره مند مي شوند .
بر طبق قانون ارث در اسلام، مالِ شخص متوفي به عادلانهترين شكل توزيع مي شود .ارث يكي از راه هاي ملكيت اموال است كه بستگان نزديك شخص از او ارث مي برند و هر چه قرابت آنها نزديكتر باشد، بر طبق ضابطهاي، مانع از ارث افراد دورتر مي شود .از اين رو بستگان نَسَبي شخص متوفي به سه طبقه تقسيم شده اند :
طبقه اول، پدر و مادر و فرزندان ميّت و فرزندانِ فرزندان او و با بودن حتي يك نفر دراين طبقه هيچ يك از افراد طبقات بعدي ارث نمي برند;
طبقه دوم، پدربزرگ و مادربزرگ (پدري يا مادري) و خواهر و برادر و در صورتنبودنِ آنها فرزندانشان;
طبقه سوم، عمو و عمه و خاله و دايي و يا فرزندان آنها.
در بخش بستگان سببي، مهمتر از همه زن و شوهرند كه در كنار طبقات سه گانه از يكديگر ارث ميبرند

هر چه در راه خدا ببخشيد او جاي آن را پُر مي كند

آیه ی شریفه
وَمَا أَنفَقْتُم مِّن شَيْءٍ فَهُوَ يُخْلِفُهُ وَهُوَ خَيْرُ الرَّازِقِينَ / 39 : سباء
ترجمه
... و آنچه از اشيا[در راه خدا] انفاق كنيد عوضش را مي دهد ; و او بهترين روزي دهندگان است.
شرح و تفسیر
در اين آيه، تعبير بسيار جالبي آمده است: فرموده تصور نكنيد آنچه در راه خدا داده ايد از مالتان كسر شده است، بلكه شما تجارتي پرسود كرده ايد و طرف معالمه شما هم ثروتمندي كريم و بزرگوار است و تا هفتصد برابر از خزانه غيبي اش به شما ميبخشد و براي هر كه بخواهد اين مقدار را نيز دو يا چند برابر مي كند و او بهترين روزي دهنده هاست. و در حقيقت، انفاق باب روزي است و مايه فزوني است نه كمبود;و فرموده است: «هر چيزي ببخشيد.» اين كلمه عامِ «شيء» شامل انواع بخششها، اعم از كوچك و بزرگ و مادّي و معنوي، مي شود .
رسول خدا (ص) مي فرمايند: «هر كه به عوض و جانشين يقين كند به راحتي و سخاوتمندانه انفاق خواهد كرد;» و نيز فرمودند: «هيچ مالي هرگز بر اثر صدقه دادن كم نشد. پس عطا كنيد و نترسيد.» بر طبق حديثي ديگر، پيامبر اكرم (ص) فرمودند: «هرگز خورشيد طلوع نكرد، مگر اين كه در دو طرف آن دو فرشته مأمورند تا با ندايي كه، بجز جن و انس، همه ساكنان زمين مي شنوند آواز دردهند و بگويند: اي مردم، به سوي پروردگار خود بياييد; زيرا آنچه كم باشد و به قدر كفايت بهتر است از آنچه زياد باشد و غافل كننده و هرگز خورشيد غروب نكرد، مگر اين كه در دو طرف آن دو فرشته آواز دردهند:`بار خدايا، انفاقگر را زود عوض ده و خسيس و بخيل را زود بي چيز گردان.

حتي اگر تنگ دستيد، انفاق كنيد. به زودي در كارهاي شما گشايشي حاصل مي شود



آیه ی شریفه
لِيُنفِقْ ذُو سَعَةٍ مِّن سَعَتِهِ وَمَن قُدِرَ عَلَيْهِ رِزْقُهُ فَلْيُنفِقْ مِمَّا آتَاهُ اللَّهُ لَا يُكَلِّفُ اللَّهُ نَفْسًا إِلَّا مَا آتَاهَا سَيَجْعَلُ اللَّهُ بَعْدَ عُسْرٍ يُسْرًا / 7 : طلاق
ترجمه
كسي كه داراي وسعت [مالي] است از دارايي خود انفاق كند; و كسي كه روزي بر او تنگ است از آن مقدار كه خدا به وي داده است انفاق كند. هرگز خداوند كسي را جز به كاري كه توانش را داده است مكلف نمي كند. خدا به زودي پس از سختي آساني قرار مي دهد .
شرح و تفسیر
قرآن مي فرمايد : «وَما تُنْفِقوُا مِنْ خَيرٍ فَلاَِنْفُسِكُمْ.» هرچه انفاق كنيد به سود خود شماست. آري، فرهنگ اسلام و منطق دين با آموزه هاي بشري و مادي متفاوت است. نگاه دين بهانسان و مسائل مادي و دنياي او نگاهي دو سويه است: نگاهي به حساب و كتاب بشري دارد;نگاهي به محاسبات خدايي. به اين حديث از امام علي (ع) توجه كنيد: «زماني كه قدرت داري،از خطاكار درگذر; و در زمان تنگدستي، بخشنده باش; و در عين نيازمندي، ايثار كن تا فضل و بزرگواريت به كمال رسد.» در اين آيه كريمه نيز، خداوند فرموده انفاق بابِ روزي است; درحالي كه در صورت ظاهر، با انفاق، مال كم مي شود .
رسول خدا (ص) فرمودند: «سه چيز از حقيقت ايمان است: انفاق كردن در حال تنگدستي;انصاف به خرج دادن با مردم; تعليم علم به طالبش.»
امام علي (ع) فرموده اند : «راستي كه شما به نتيجه انفاق نيازمندتريد تا درويش به آنچه از شما مي گيرد. سودي كه شما از آنچه بخشيده ايد مي بريد بيشتر از سودِ كسي است كه از شما چيزي به او مي رسد .»