موضوع: آیا خداوند می تواند کوهی را از سوراخ سوزن عبور دهد؟

در بحث قدرت الهی غالبا شبهه ای مطرح می شود مبنی بر اینکه : آیا هر چیزی را که ذهن بتواند تصور کند، خداوند بر آن قادر است؟ مثلا آیا قضایایی از قبیل 5=2+2 یا فرضهایی از قبیل گنجاندن جسم بزرگ در جسم کوچک برای خداوند مقدور است؟

بعضی از فلاسفه مانند دکارت گفته اند : معنای قدرت مطلق خداوند این است که به همه چیز قابل تعلّق باشد و هیچ چیز در برابر آن محال نباشد و بنابراین خداوند قادر است 2+2 را 5 یا 7 کند و اموری را که به نظر ما محال می نماید ایجاد کند. البته او فعلا چنین خواسته است که این کار را نکند اما اگر بخواهد می تواند.

پاسخ :
برای پاسخ دادن به این شبهه و نظریه دکارت ابتدا باید دو مقدمه بیان شود
مقدمه اول : اینکه معنای محال باید روشن شود :
محال چند معنا دارد : محال ذاتی و محال عادّی.
محال ذاتی چیزی است که فرض آن متضمن تناقض باشد، یعنی لازم بیاید که یک چیز در آن واحد و از دیدگاه واحد، هم باشد و هم نباشد مثل گنجاندن جسم بزرگ در جسم کوچک و یا قضیه 5=2+2 که مستلزم تناقض هستند زیرا مثلا دو کتاب را که به دو کتاب دیگر بیفزائیم اگر بجای چهار کتاب پنج کتاب شود بدین معنی است که 2+2 هم 2+2 است و هم نیست زیرا وقتی 2+2 مساوی 5 باشد بدین معناست که دیگر 4 نیست پس دو کتاب بعلاوه دو کتاب هم چهار کتاب است و هم چهار کتاب نیست.

محال عادّی به این معناست که فلان معلول بر حسب عادت از علّت خاصی بوجود می آید ولی بر حسب واقع ممکن است علّت دیگری هم داشته باشد که گاهی از آن طریق موجود می شود مانند شفای بیماران از طریق اعجاز که در عرف و عادت متداول، علل معینی دارد ولی به هنگام ظهور اعجاز، به وسیله علل دیگری مانند نفوس پاک اولیاءِ خدا و تأثیر دعای آنان تحقق می یابد.

از این دو نوع محال، قسم اول (محال ذاتی) متعلق قدرت خداوند واقع نمی شود، زیرا محال ذاتی چیزی است که فرض آن متضمن تناقض است و چیزی که فرض آن متضمن تناقض باشد، تحقق و وقوعش هم مستلزم تناقض است.
اما محال عادی در حقیقت ناممکن نیست بلکه جهل ما به علّت واقعی، سبب شده است که آن را محال تصوّر کنیم و بنابراین قدرت خداوند به آن تعلّق می گیرد.

مقدمه دوم : قدرت خداوند عمومی است و مختص به مواقع خاصی نیست زیرا اختصاص از آثار محدودیت است و چون خداوند نا محدود است و محیط بر تمام اشیاست لذا اختصاص در او معنا ندارد (قادر مطلق)

با توجه به این 2 مقدمه، اگر قدرت خداوند به محالات تعلق نمی گیرد به خاطر محالات است. (یعنی مشکل از ناحیه قابل است نه فاعل)
آیت الله مصباح یزدی دراینباره می فرماید :
کاری که متعلَّق قدرت قرار می گیرد باید امکان تحقق داشته باشد پس چیزی که ذاتا محال یا مستلزم محال باشد مورد تعلّق قدرت واقع نمی شود. و قدرت داشتن خداوند بر هر کاری بدین معنا نیست که فی المثل بتواند خدای دیگری را بیافریند (زیرا خداوند آفریدنی نیست) یا بتواند (2) را با فرض (2) بودن از عدد (3) بزرگتر کند یا فرزندی را با فرض فرزند بودن، قبل از پدرش خلق کند.

چند نمونه از محالات :
الف) مثلا محال است خداوند برای خود مثل خلق کند زیرا معنایش این است که مخلوقِ ممکن الوجود، واجب الوجود شود که این خُلف است و علت خُلف در واجب آن است که لازمه آن در عرض قرار گرفتن مخلوق مماثل که ممکن الوجود است با واجب الوجود و حال آنکه مخلوق در طول خداوند است نه عرض و پذیرش عَرَضیّت، پذیرش محدودیت برای خداوند است و این خُلف است و علت خلف در ممکن الوجود آن است که لازمه آن واجب شدن ممکن الوجود است در حالیکه ممکن الوجود، امکان ذاتی دارد.

ب) محال است خداوند شنگی را خلق کند که عاجز از بلندکردن آن باشد زیرا خلف در صِرفیّت و احاطه مطلق خداوند بوجود می آید. علاوه براینکه معلول از علت وجود یافته است و علت تمام مراتب معلول را به نحو اعلی و اشدّ داراست پس نمی تواند از ناحیه معلول عاجز باشد.

ج) محال است که خداوند، عالَم را با بزرگی ای که دارد در تخم مرغ قرار دهد زیرا خلف در کوچکی و بزرگی تخم مرغ و عالَم پیش می آید. [البته ناگفته نماند که یک چنین سوالی را از حضرت امام رضا _علیه السلام_ سخصی پرسید مبنی بر اینکه آیا خداوند می تواند دنیا را در تخم مرغی قرار دهد؟ حضرت بر اساس درک آن شخص جواب بسیار زیبایی دادند فرمودند : بله مثل چشم تو که دنیا را در خود قرار داده با اینکه دنیا بزرگ است و چشم تو مثل تخم مرغ، کوچک.]

نکته :
ویژگی های قدرت خداوند متعال :
1) قدرت خداوند منحصر در مجاری عادّی نیست بلکه از راههای مختلف قابل جریان اسن مثل اعجاز
2) إعمال قدرت از ناحیه خداوند به وجود شرط با نبودن مانع، بستگی ندارد زیرا او تامّ الفاعلیه می باشد و چیزی در برابر او استقلال ندارد تا مانع قدرت الهی قرار گیرد.
3) گاهی مصلحت یک شیء به شیء دیگر بستگی دارد یا با مفسده ای مقرون شده است و مانع قرار گرفته است ولی با قدرت خداوند تنافی ندارد زیرا در تعریف قدرت گفته شد قدرت ترک فعل یا انجام آن مصلحت است.
------------------------------------
منابع :
بدایه المعارف خرازی فی شرح عقائد الامامیه مرحوم مظفر/ج1
معارف اسلامی جمعی از نویسندگان
آموزش عقاید آیت الله مصباح یزدی