موضوع: از آسمان تا زمين در ظرفي کوچک‌تر از تخم‌مرغ

از آسمان تا زمين در ظرفي کوچک‌تر از تخم‌مرغ (سخني از امام رضا عليه‌السلام)

مردي که نگفته‌اند از کدام فرقه بوده و که بوده و چه نام داشته، نزد امام رضا(ع) آمده و پرسشي را مطرح کرده است. از چگونگي سؤال او و لحن سخنش همين اندازه برمي‌آيد که آن مرد گويا نه به امامت آن حضرت معتقد بوده و نه حتي خداوند را باور داشته است. در اين روايت که متن آن خواهد آمد، حتي ذکر نشده که اين گفت‌وگو در چه زماني صورت گرفته است، اما چون بيشتر مناظرات و گفت‌وشنودهاي ميان‌اديانيِ حضرت با ديگران در مرو بوده است، شايد بتوان اين پرسش و پاسخ را مربوط به دوران ولايت‌عهدي امام رضا(ع) و در شهر مرو دانست.
از اين روايت و چندين روايت همانند روشن مي‌شود همين که امام در مناظرات خود با پيروان ديگر انديشه‌ها به پرسش‌هاي آنان گوش مي‌سپرده و يکايک آنان را با دقت و ريزبيني خاص خود پاسخ مي‌داده، اين انگيزه را در ميان مردم نيز گسترده است که جا و بي‌جا هر چه را به ذهنشان راه مي‌يافته، با هر زبان و لحني به امام عرضه دارند و پاسخ حضرت را جويا شوند.
بر پايه‌ي اين روايت که متن آن در کتاب توحيد شيخ صدوق آمده است، مردي با همان گمناميِ پيش‌گفته، نزد امام مي‌آيد و با لحني حاکي از تمسخر مي‌پرسد:
«آيا پروردگار تو اين توانايي را دارد که آسمان‌ها و زمين و هر آن چه را که ميان آن‌ها است در تخم‌مرغي جاي دهد؟»
اين جمله، گرچه ممکن است شگفتي خيلي از همفکران آن مرد پرسشگر را برانگيخته باشد و توان علمي و گستره‌ي دانش وي را ستوده باشند، اما بي‌ترديد براي پيروان امام که با قدرت پاسخگويي حضرت آشنايي داشته‌اند، روشن بوده است که امام در دفاع از مباني معرفتِ الهي، با اين پرسش‌هايي که از سر مسخرگي و شايد تفريح پرسشگران مطرح مي‌شود، به گونه‌اي عالمانه روبرو خواهد شد تا هم بي‌پايگي و نااستواري سؤال را به رخ بکشد و هم پاسخي منطقي و برخاسته از سر دانش به سؤال‌کننده عرضه دارد.
چنين است که امام بي‌درنگ در پاسخ او مي‌فرمايد:
«بله که مي‌تواند، نه تنها در تخم‌مرغ که در کوچک‌تر از آن هم مي‌تواند!»
حال آن مرد پرسنده را تصور کنيد.
امام ادامه مي‌دهد:
«خداوند اين کار را کرده، و همه‌ي آن پديده‌ها را در چشم تو جاي داده است؛ چشمي که از تخم‌مرغ هم کوچک‌تر است.
تو آن گاه که چشم مي‌گشايي آسمان را مي‌بيني، زمين را و هر آن چه را که ميان آن دو است. در حالي که اگر مي‌خواست، تو را نابينا مي‌کرد تا هيچ يک از اين پديده‌ها را نبيني.»
عالم آل‌محمد(ص) يا داناي خاندان نبوي، عنواني است که بي‌جهت به امام رضا(ع) نداده‌اند.