موضوع: آیا خدا عادل است؟

چرا عدل یكی از اصول مذهب شیعه است؟
پاسخ:
خداوند را باید عادل دانست زیرا ما باید دلائل و براهین عقلی خدائی را ثابت كنیم كه هیچ گونه نیاز و نقص در او نیست و دانش او نیز بی‏پایان است و ضمناً همه كارها را از روی حكمت و برای غرضی انجام می‏دهد و محال است كه او كاری برخلاف عدالت انجام دهد، آیات و روایات زیادی نیز این حقیقت را تأیید می‏كند و به طور نمونه چند آیه و روایت ذكر می‏شود.
«و ان الله لیس بظلام للعبید؛ خداوند هرگز در حق بندگان خود ستم نخواهد كرد»(1).
«فما كان الله لیظلمهم و لكن كانوا انفسهم یظلمون؛ و در حق آنها حكم به عدل شود و در كیفر آنها هیچ ستمی نشود»(2). و آیات زیاد دیگری به همین مضامین می‏باشد.
در جلد پنجم بحارالانوار روایات زیادی در این موضوع نقل شده است كه ما به ذكر چند روایت اكتفا می‏كنیم :
حضرت صادق «علیه السلام» می‏فرماید: «و اما العدل فان لاتنسب الی خالقك ما لامك علیه؛ عدل این است كه كارهایی را كه خداوند با آن تو را ملامت و سرزنش نموده به او نسبت ندهی» و باز در صفحه 19 همین جلد ضمن روایت دیگری جور و ستم و بیهودگی و ظلم و تكلیف نمودن بندگان به اموری كه قدرت آن را ندارند اشاره کرده و روایات دیگری به همین مضامین نیز وجود دارد.
در اینجا این سۆال مطرح می‏شود كه شیعه به چه علت عدل را مورد توجه خاص قرار داد و آیا بین عدل و سایر صفات كمال خداوند چه فرقی هست كه عدل جزء اصول مذهب شیعه شیعه قرار داده شده است؟
در پاسخ این سۆال و توضیح عرض می‏شود كه علت اینكه عدل جزء اصول مذهب شیعه ذكر می‏شود این است كه:

محال است خداوند بندگان را بر كارهای زشت و معصیت مجبور كند و بعد آنها را بر همان كارها عقاب نماید

(اولاً) عده‏ای از مسلمانان(اشاعره) در مقیاس سنجش خوبی و بدی اعمال اختیاری تردید كردند و گفتند كه اصلا عقل به تنهایی نمی‏تواند خوبی و بدی بعضی از كارها را درك كند. عقل تنها موقعی می‏تواند خوبی یا بدی كاری را تصدیق كند كه شرع درباره آن كار حكمی كند و به آن امر و یا از آن نهی نماید و نتیجه این نظر این می‏شود كه ما مثلاً نمی‏توانیم بگوییم كه فلان كار قبیح و ظلم است و خداوند حكیم آن را انجام نخواهد داد و یا آن كه فلان كار نیكو است و خداوند كه عالم به همه حقایق و مصالح است حتماً این كار را انجام خواهد داد و در نتیجه نزد(اشاعره) خداوند كارهایی را كه ما(عدلیه) قبیح و ظلم می‏دانیم مرتكب می شود بلكه بالاتر از آن و عملاً نیز چنین افعالی از خداوند صادر شده است، مثلاً بشر را بر كارهای زشت و معصیت مجبور می‏نماید و بعد آنها را بر همان كارها عقاب می‏نماید .
ثانیاً بر مسئله امامت كه اشاعره می‏گویند ما نمی‏توانیم درك كنیم كه رها كردن مردم به حال خود و تعیین و نصب نكردن امام برای آنها كار زشت و قبیحی است و خداوند چنین كاری نكرده است. روی این حسابها بود كه شیعه عدل را به طور جدا از صفات دیگر خداوند جزء اصول مذهب قرار داد . معنای این كار این است كه شیعه می‏گوید كه من خدا را عادل حقیقی و واقعی می‏دانم و مقیاس درستی نیز برای عدالت در دست دارم نه آنكه اسماً خدا را عادل بدانم و در ضمن همه گونه كارهای زشت و ناشایسته به او نسبت دهم (مانند اشاعره) و باز ما به مقتضای عدالت خداوند دانستیم كه محال است خداوند بندگان را بر كارهای زشت و معصیت مجبور كند و بعد آنها را بر همان كارها عقاب نماید و همچنین می‏دانیم كه خداوند بعد از رحلت پیامبر«صلی الله علیه وآله» مردم را به حال خود رها نكرد بلكه خداوند عادل حتماً برای آنها رهبری تعیین فرمود كه آنها را در راه پیشرفت و تكامل راهنمایی كند و غیر اینها از حقایق دیگر كه شیعه بر اساس اعتقاد به عدالت خداوند به آن‏ها اعتقاد دارد.

پی نوشت ها:
1) سوره آل عمران، آیه 182.
2) سوره یونس، آیه 54.