موضوع: آفرينش شيطان

آفرينش شيطان


از آيات متعدد قرآن استفاده مي شود که ماده اوليه شيطان(1) «آتش» بوده است؛ مثلاً، در آيه اي مي فرمايد: «و اذقلنا للملائکة اسجدوا لادم فسجدوا الاّ ابليس کانَ من الجنّ ففسق عن امر ربّه.» (کهف:5)



چنان که ملاحظه مي شود، اين آيه شريفه، ابليس را از جن مي داند. ابليس اسم خاص همان شيطاني است که اغواگر حضرت آدم بود و خداي تعالي در قرآن گاهي با عنوان «ابليس» و گاهي با عنوان «شيطان» از او تعبير مي کند.(2)



از سوي ديگر، آياتي خلقت جن را از آتش مي داند: «والجانَّ خلقناه من نار السّموم» (حجر:27)؛ «و خلق الجانّ من مارجٍ من نارٍ» (الرحمن: 15)



خود شيطان هم خلقت خود را از آتش مي داند، آن جا که خداوند از او سؤال مي کند: چه چيزي مانع سجده کردن تو بر آدم شد، گفت: «انا خيرٌ منه خلقتني من نارٍ و خلقته من طينٍ.» (ص: 76) در جاي ديگر، مي گويد: «ءَاسجدُ لمن خلقت طينا» (اسراء:61)



اما اين که منظور از «آتش» همين آتش معمولي است يا آتش ديگري شبيه اين، از قرآن چيزي به دست نمي آيد.



ممکن است گفته شود: اصل معناي جنّ ستر و پوشش است و از اين رو، به جنين هم «جنين» گفته مي شود؛ چرا که در پوشش رحم مادر قرار دارد و مستور است. جنيان را هم به دليل مستور بودنشان «جنّ» گويند.



به بهشت و باغ نيز «جنّت» گويند؛ چون تحت پوشش شاخه هاي درختان است. بر ديوانگي هم به دليل مستوربودن عقل و شکوفا نبودن آن «جنون» اطلاق مي شود.



پس با توجه به آنچه گفته شد، مي توان گفت: ملائکه هم جن هستند؛ زيرا مستور از چشمان هستند و به صرف اين که قرآن مي فرمايد: کان من الجنّ ففسق عن امرِ ربّه (کهف: 50) نمي توان به وسيله آن اثبات کرد که ابليس از فرشتگان نبوده؛ چرا که ممکن است به دليل مستور بودن فرشتگان، بر ابليس هم، که از آن ها بوده جن اطلاق شده باشد.



اما چنين برداشتي خلاف ظاهر آيه شريفه است. علاوه بر آن، در هيچ آيه اي واژه «جن» بر ملائکه اطلاق نشده است، بلکه جن در قرآن نام طايفه اي از موجودات مکلّف است که معمولاً در برابر «انس» قرار گرفته؛ مانند: «يا معشر الجنِّ و الانس الَم يأتِکم رسلٌ منکم يقصّون عليکم آياتي وينذرونکم لقاءَ يومکم هذا»(انعام:130)؛



« و ما خلقتُ الجنَّ و الانس الاّ ليعبدون» (ذاريات: 56)؛



« و لقد ذرأنا لجهنم کثيرا من الجنِّ و الانس.» (اعراف: 179)



بنا به قول بعضي از مفسّران،(3) گاهي هم «جن» در برابر فرشتگان قرار گرفته است؛ مانند: «و يومَ نحشرهم جميعا ثم نقولُ للملائکةِ هؤلاءِ ايّاکم کانوا يعبدون قالوا سبحانک انت وليُّنا من دونهم بل کانوا يعبدون الجنِّ.» (سبا: 41) از آنچه گفته شد، جواب اين سخن هم که «شيطان نخست فرشته بود، ولي پس از امتناع از سجده بر آدم و تمرّد از امر الهي از درگاه احديت رانده شد و به اضلال و اغواي خلق پرداخت»(4) نيز روشن مي گردد.