موضوع: ممنوعيت ورود شياطين به آسمان ها

ممنوعيت ورود شياطين به آسمان ها


طبق نظر بعضي از مفسرّان، شياطين براي گم راه کردن پيروان خود، به آسمان ها صعود مي کنند تا کلام ملائکه را استماع نموده، براي افراد ضعيف الايمان جن بيان کنند و از سوي ديگر، به وسيله آن ها در دل هاي کاهنان ايجاد وسوسه نمايند و اين توهم را در آن ها ايجاد کنند که غيب مي دانند.(34) اين خود وسيله اي براي اغواي بيش تر و اخلال در امر هدايت مردم بود.



به هر حال پس از ظهور اسلام ديگر نتوانستند به چنين اطلاعاتي مانند اطلاعات مربوط به حوادث زمين دست رسي پيدا کنند؛ چرا که شهاب هاي آسماني مانع ورود آن ها به آسمان مي شد و آن ها را به طور دقيق مورد هدف قرار مي دادند:



«انّازيّناالسمّاءالدّنياب زينة الکواکب وحفظامن کلِّ شيطانٍ ماردٍ لايسمعون الي الملأالاعلي ويقذفون من کل جانبٍ دحورا و لهم عذابٌ واصبٌ الاّمن خطف الخطفة فاتبعه شهابٌ ثاقبٌ.» (صافات: 106)؛



«و انّا لمسنا السماء فوجدناها ملئت حرسا شديدا و شهبا و انّا کنّا نقعد مقاعد للسّمع فمن يستمع الان يجدله شهابا رصدا.» (جن: 9)؛



«و ما تنزّلت به الشياطين و ما ينبغي لهم و ما يستطيعون انّهم عن السمع لمعزولون.» (شعرا: 212)؛



و حفظناها من کل شيطانٍ رجيمٍ الاّ من استرق السّمع فاتبعه شهابٌ مبينٌ.» (حجر:1817)



در اين جا ممکن است گفته شود تاريخ به طور متواتر دلالت دارد بر اين که پيش از اسلام و آمدن پيامبر صلي الله عليه و آله نيز اين شهاب ها وجود داشتند، تا جايي که حکما و فلاسفه قبل از اسلام درباره سبب حدوث آن ها سخن گفته اند. پس نمي توان ادعا کرد که در زمان رسول خدا صلي الله عليه و آله چنين حوادثي اتفاق افتاده و چنين شهاب هايي به وجود آمده اند.



فخر رازي در جواب اين شبهه مي گويد: پيش از اسلام هم چنين شهاب هايي بود، اما در زمان رسول الله صلي الله عليه و آله بيش تر شده اند، به طوري که اين کثرت آن ها در زمان آن بزرگوار به عنوان يکي از معجزات آن حضرت تلّقي شد.(35)



فخر رازي شبهه ديگري را مطرح کرده که ملائکه در سطح اعلايي از فلک قرار دارند؛ همان گونه که شياطين امکان وصول به سطح اسفل را دارند. از اين رو، حرم فلک مانع از نزديک شدن شياطين به فرشتگان مي شود. آن گاه اشکال مي شود که شياطين نمي توانند کلام فرشتگان را استماع کنند تا نيازي به رجم باشد.



سپس جواب مي گويد: افعال الهي غيرمعلّله هستند؛ «فيفعل الله ما يشاء و يفعل ما يريد» و هيچ کس نبايد درباره افعال الهي اعتراض کند.(36)



ولي بايد توجه داشت که اين گونه پاسخ ها به چنين شبهاتي در صورتي امکان دارد که ما فرشتگان را موجوداتي مادي و داراي مکاني مادي بدانيم، وگرنه چنانچه موجوداتي غيرمادي باشند که هستند و خلقت آن ها از نوع خلقت آدمي و شياطين نباشد که نيست بلکه موجودات و مخلوقاتي نوراني باشند و مجرّد که در جاي خود ثابت شده است آن گاه نه تنها چنين پاسخ هايي غيرمعقول است، بلکه اصولاً جايي براي طرح چنين سؤالاتي نخواهد بود و مسأله صورت ديگري پيدا مي کند.



مرحوم علّامه طباطبايي در اين باره مي فرمايد: «بياناتي اين چنيني، که در کلام الهي براي ما تبيين شده اند براي آن است که حقايقي خارج از حس ما هستند و از طريق حواس، دست رسي به آن ها براي ما ميسّر نيست تا به صورت محسوس و نزديک به ذهن آن ها را تصور کنيم و از اين رو، خداي تعالي مي فرمايد: «و تلک الامثالُ نضربها للناس و ما يعقلها الاّ العالمون.» (عنکبوت: 43) حقايقي ديگر، که فراوان نيز هستند، در بيانات الهي اين چنين براي ما بيان شده اند؛ مانند عرش، کرسي، لوح، کتاب و... بنابراين، مراد از آسماني که فرشتگان ساکن آن هستند، عالم ملکوت است که داراي افقي عالي تر است که نسبت آن به عالم مشهود همان نسبت آسمان محسوس به زمين است. اما مراد از نزديک شدن شياطين به آسمان و استراق سمع آن ها از ملائکه و رانده شدن آن ها توسط شهب، نزديک شدن آن ها به عالم فرشتگان است تا به اسرار خلقت و حوادث آينده اطلاع پيدا کند و اين جاست که آنان توسط نوري از ملکوت، که طاقت آن را ندارند، رانده مي شوند. و مي توان گفت: منظور اين است که شياطين براي باطل کردن و مشتبه کردن حق، خود را به آن نزديک مي کنند (و حق را به صورت باطل و باطل را به صورت حق جلوه گر مي سازند.) که در اين جا فرشتگان آن ها را به وسيله حق رمي نموده، اباطيل آن ها را نابود ساخته و حق را هويدا مي نمايند.»(37)



پس طبق فرمايش مرحوم علّامه رحمه الله ، يا بايد گفت: «سماء» در آيه شريفه به معناي عالم ملکوت، و صعود شياطين به آسمان هم به معناي نزديک شدن و توجه آن ها به عالم فرشتگان است و منظور از «شهاب» هم شهاب معنوي و نوراني است که شياطين به وسيله آن ها رانده مي شوند و يا اين که بگوييم: سماء به معناي حق است و صعود شياطين هم بيانگر نزديک شدن آن ها به حق براي نابودي آن است و «شهاب» هم به معناي آشکار و پديدارشدن حق توسط ملائکه مي باشد.



ولي در اين جا، احتمال سوّمي نيز وجود دارد که بعضي از مفسّران بزرگ داده اند که با توجه به آن، علاوه بر اين که مسأله تجرّد ملائکه حفظ مي شود، مسأله صعود شياطين به آسمان هاي ظاهري و مادي نيز توجيه نمي شود؛ همان گونه که مرحوم علّامه توجيه کردند، و آن اين که: مي دانيم شيطان از نوع جن است، جن هم موجودي مادي است و مانند انسان داراي روح مي باشد، اگرچه از آتش خلق شده است. موجوداتي هم که داراي روح و جسم هستند، روح و جسم آن ها تأثير و تأثّر متبادل در يکديگر دارند؛ مثلاً، گاهي انسان غمگين مي شود و اين حالت او امري روحي است که موجب لاغرشدن جسم او مي شود. بدن نيز در روح اثر مي گذارد؛ همچنان که برخي غذاها مانند خوردن زعفران موجب نشاط آدمي مي شود يا اين که پس از خوردن غذا، انسان احساس سنگيني مي کند؛ چرا که خون کم تر به مغز مي رسد و انسان کم تر نشاط انديشيدن دارد. پس اگر روح بخواهد فعاليت هاي ويژه خود را انجام دهد، بايد جسم داراي شرايط ويژه بدني باشد. مرتاضان هم از عکس همين قضيه استفاده کرده، براي تقويت روحشان مثلاً کم غذا مي خورند يا کم حرکت مي کنند يا کم تر تنفّس مي کنند که صرف نظر از حرمت يا حليّت آن، بدين وسيله با موجوداتي مثل جن تماس مي گيرند و اطلاعاتي کسب مي کنند. همين قانون در مورد جن هم که او نيز مادي مي باشد، صادق است و چنين رابطه اي بين روح و بدن برقرار است؛ يعني مي توان چنين تصور کرد که رفتن به جوّ زمين براي جن شرايط خاص روحي پيش مي آورد که بر اساس آن روحش مي تواند با عالم بالا تماس بگيرد که گويي اين بالا رفتن براي آن ها نوعي رياضت است که به وسيله آن با حصول شرايط خاص، بهتر مي توانند از امور معنوي استفاده کنند؛ مانند کسب اطلاعات مورد علاقه براي اخلال در امر هدايت آدميان.



اين ماجرا هم تا پيش از توّلد رسول اللّه صلي الله عليه و آله ادامه داشت و آن ها بدين وسيله کم و بيش مردم را گم راه مي کردند، اما اکنون به نص قرآن، ديگر اين توانايي را ندارند: «فَمَن يستمع الآن يجد له شهابا رصدا.» (جن: 9)



اما در اين که منظور از «شهاب» در اين صورت چيست، بايد گفت: اين احتمال بعيد نيست که شهاب امري معنوي باشد، گرچه ممکن است که منظور همين شهاب ظاهري باشد؛ زيرا وجود علل طبيعي به معناي نفي علل ماوراي طبيعي نيست؛ چرا که اين ها مي توانند ابزار و معدّاتي باشند که در حد اعداد و در عالم طبيعت تأثير دارند، اما تأثير حقيقي تر و اصلي تر از آنِ عوامل ماوراي طبيعي است. پس مي توان تصور کرد که اختيار اين شهاب ها در دست ملائکه باشد، همان گونه از آيات استفاده مي شود که آنان مدبّرات و رسل الهي هستند و پس از ولادت پيامبر صلي الله عليه و آله ، تدبير الهي در مورد اين شهاب ها چنين است که وقتي شيطان ها بخواهند استراق سمع کنند به سوي آن ها پرتاب مي شوند؛ مانند باران که به طور طبيعي مي بارد، ولي مؤمنان با نماز استسقا، طلب باران نموده، دعايشان مستجاب مي شود که همين عوامل تحت تأثير ملائکه الهي است و در نهايت، تحت تدبير الهي، به گونه اي عمل مي کنند که دعاي مؤمنان مستجاب مي شود.(38)