موضوع: اختلال در بلع را جدی بگیرید

اختلال بلع یکی از مشکلات فیزیولوژیکی است که در انتقال طبیعی مواد غذایی از حفره دهان به معده، آشفتگی ایجاد می‌شود. معادل انگلیسی اختلال بلع، دیسفاژی (Dysphagia ) است که در بین پزشکان و پیراپزشکان بیشتر این نام کاربرد دارد.
به طور کلی بلع 5 تا 10 ثانیه طول می‌کشد و در طی سه مرحله‌ی دهانی، دهانی - حلقی و مرحله‌‎ی مربوط به مری کامل می‌شود.
مدت هر مرحله باید کافی باشد تا از جهش غذا به ریه جلوگیری کند که معمولاً علامت ورود غذا یا هر چیز خارجی به ریه، سرفه‌های ناگهانی است تا چیزی که اشتباه وارد ریه شده، با فشار هوا به خارج پرتاب شود. این اختلال در هر سنی ممکن است ایجاد شود، حتی در نوزادان به دلیل ناتوانی‌های تکاملی.

علل رایج اختلال بلع
* ضعیف بودن زبان و ضعف ماهیچه‌ی گونه‌ها
* اسپاسم مری یا آشالازی
* بیماری‌های انسداد ریوی
* نارسایی احتقانی قلب
* التهاب مری
* برگشت غذا از مری به معده (رفلاکس)
با انتخاب دقیق غذاها از نظر غلظت و نرمی (غذاهای پوره شده به جای مایعات غلیظ) از ورود غذا به مسیر تنفسی، پیشگیری نمایید. می‌توان با عسل، پودر شیرخشک، سیب زمینی پخته و رنده شده و یا پودر مغزها، غلظت غذاها را افزایش داد
* گواتر
* با تحلیل عضلات در هر بیماری
* پارکینسون
* آلزایمر
* ام‌اس
* تحلیل اعصاب بدن
نکته‌ی مهم اینجاست که در صورت ابتلا به هر کدام از بیماری‌های فوق، حتماً اختلال بلع به وجود نخواهد آمد، ولی در صورت پیشرفت بیماری و هرگونه تحلیل قوای ماهیچه‌ای یا اعصاب، امکان بروز این عارضه وجود دارد.

اهداف رژیم درمانی در این اختلال
1- جلوگیری از انسداد گلو و مسیر تنفسی به وسیله‌ی غذاها و نوشیدنی‌ها.
2- معرفی غذاهایی که تقویت کننده‌ی سیستم بلع هستند.
3- حفظ وزن مطلوب بدن و جلوگیری از کاهش وزن.
4- غلظت و نوع رژیم بسته به تحمل هر فرد دارد، باید خود فرد در تنظیم برنامه‌ی غذایی‌اش حضور داشته باشد.
5-در شرایط پیشرفت اختلال، تشویق بیمار به استقلال در غذا خوردن.

توصیه‌های تغذیه‌ای و رژیم غذایی
* در گروه چربی‌ها کره، مارگارین، خامه ترش، پنیر خامه‌ای، مایونز و سس سفید با دقت در غلظت آن‌ها پیشنهاد می‌شود.
* در مورد میوه‌ها، آب میوه‌ها بدون دانه و یا ته‌مانده‌ی میوه مصرف شود.
* گوشت‌های نرم و پوره شده و جوان مصرف شود. گوشت‌های پیر، سفت و رشته‌ای هستند و در بلع این افراد، ایجاد مشکل می‌کنند. ماهی و مرغ در تکه‌های ریز و نرم استفاده شود و تخم مرغ حتماً پخته و مخلوط با یک ماده‌ی نرم مانند ماست یا سُس داده شود تا از خشکی آن و ایجاد انسداد جلوگیری شود.
* با انتخاب دقیق غذاها از نظر غلظت و نرمی (غذاهای پوره شده به جای مایعات غلیظ) از ورود غذا به مسیر تنفسی، پیشگیری نمایید. می‌توان با عسل، پودر شیرخشک، سیب زمینی پخته و رنده شده و یا پودر مغزها، غلظت غذاها را افزایش داد.
* فراموش نکنید غذاهایی مانند ژله و ژلاتین در دمای بدن به حالت مایع درآمده و ممکن است ایجاد مشکل کند.
* برنامه غذایی با گذشت زمان به سمت غذاهای نرم پیش رود.
* از نوشیدنی‌های بسیار داغ، قهوه، چای غلیظ، آب‌میوه‌های ترش، غذاهای خشک مانند کراکرها، ماهی‌های استخوانی، مواد چسبنده مانند موز، کره بادام زمینی و غذاهای ادویه دار خودداری کنید.
* در صورت عدم مصرف غلات کامل، میوه‌ها و سبزی‌ها، رژیم غذایی را از لحاظ کمبود فیبر و ویتامین‌ها از جمله ویتامین ث کنترل کنید.
* به برخی مواد غذایی مانند ذرت بوداده، غلات سبوس دار، مغز (به مقدار زیاد)، پنیر محلی، میوه‌ی با پوست، کرفس، آناناس و سایر میوه‌هایی که فیبر سفت‌تری دارند و هم‌زمانی بعضی غذاها با هم مانند گوشت و غذاهای خشک مانند نان‌های ساندویچی، چیپس با هم و یا با موادی که باعث چسبندگی می‌شوند مانند کره بادام زمینی، موز، سیب زمینی پوره شده باید بسیار دقت شود چرا که به راحتی باعث برگشت غذا و ورود مواد به ریه (آسپیراسیون) می‌شوند.
* برای افرادی که حس دهانی آن‌ها بسیار کم شده، از غذاهای سردتر استفاده کنید.
* فراموش نکنید که هیچ داروی گیاهی را بدون مشورت با پزشک استفاده نکنید.
* و بدانیم که با رژیم غذایی یا مکمل اختلال بلع درمان نمی‌شود بلکه بدین وسیله از تحلیل بیشتر فرد جلوگیری می‌شود.

یک فوق تخصص گوارش و کبد با هشدار نسبت به اینکه« اختلال بلع ممکن است نشان دهنده بیماری های شدید و خطرناک باشد.» تاکید کرد:« اگر اختلال در زمینه بلع غذا به وجود آمد بایستی سریعا جهت تشخیص و درمان اقدام نمود.»

دکتر شهرام آگاه در گفت و گو با خبرنگار سلامت نیوز گفت:«بلع یک فرایند پیچیده فیزیولوژیک است که تحت تاثیر قسمت ارادی و غیرارادی است که قسمت ارادی بلع به فرمان کورتکس مغز انجام می شود و قسمت غیرارادی بلع تحت تاثیر اعصاب خودکار برآمده از ساقه مغز انجام می شود.
مکانیسم بلع اعضای متعددی را شامل می شود که شروع آن با اعضای حفره داخلی دهان بویژه زبان است یعنی لقمه تحت کنترل زبان به سمت پایین فرستاده می شود و در زمان این کار باید مسیر بینی و ورودی نای بسته شود تا غذا وارد مری شود و وارد حفره بینی و دستگاه تنفس نشود در این مکانیسم برای بستن ورودی حفره بینی، زبان کوچک و برای بستن نای و دستگاه تنفس، به طور غیرارادی اپیگلوت وارد عمل می شود سپس ورودی مری باز می شود و غذا وارد مری می شود.»

وی ادامه داد:« بعد از ورود غذا و مایعات به مری، تحت تاثیر حرکات دودی مری، غذا به پایین می رود و وارد معده می شود در رابطه با مری قسمت فوقانی مری شامل عضلات مختط است و حرکت غذا در آن وابسته به سیستم ارادی است و قسمت تحتانی مری عضله صاف و غیراردی است و تحت تاثیر اعصاب خودکار هستند.
بایددانست که هرگونه ضایعه در مکانیسم فیزیولوژیک بلع یا هرگونه تنگی یا انسداد و اختلال می تواند منجر به اختلال بلع شود.»

فوق تخصص گوارش و کبد افزود:«از دیدگاه کلی اختلال بلع به دو گروه اختلالات مربوط حلقی- دهانی که اشکال در مسیر غذا در دهان، حلق تا ابتدای مری به وجود می آید و اختلالات مروی که مربوط به اختلال در مری است تقسیم می شود.
معمولا اختلالات حلقی دهانی به دو گروه تقسیم می شوند اختلالاتی که مکانیکی هستند یعنی به دلیل تومور، ضایعات موضعی ایجاد می شوند که این ضایعات به دلیل انسداد فیزیکی مانع از حرکت طبیعی غذا می شوند اما معمولا اختلالات حلقی دهانی مربوط به اختلال حرکتی در قسمت حلقی دهانی هستند که معمولا به دلیل مشکلاتی است که در مغز ایجاد می شوند برای مثال سکته مغزی و یا تومورهای مغزی با اختلال در سیستم شروع کننده بلع باعث اختلال بلع می شوند.»

دکتر آگاه ادامه داد:«در این افراد اختلال در شروع بلع وجود دارد و با توجه به اینکه سیستم شروع بلع خوب کار نمی کند ممکن است فرد اختلال در باز کردن دهان داشته باشد گرفتگی صدا و یا خشونت صدا داشته باشد و غذا ممکن است وارد بینی و یا نای شود که عوارض جدی به دنبال دارد.»

وی گفت:«در مورد اختلالاتی که در مری وجود دارد اختلال ممکن است در قسمت فوقانی مری و یا قسمت تحتانی مری باشد که اختلالات مری هم به دو دسته کلی اختلالات مکانیکی و حرکتی تقسیم می شود.
در مورد اختلالات مکانیکی مری، ضایعاتی مثل تومور و یا تنگی وجود دارد که این تومور و یا تنگی به طور مکانیکی مانعی بر سر راه بلع است مشخصه این ضایعات این است که فرد مبتلا در ابتدا فقط مشکل در بلع کامل دارد و با خوردن غذای سفت دچار مشکل می شود و با پیشرفت ضایعه به مرور اختلال نسبت به غذاهای نرم اتفاق می افتد و فرد در بلع مایعات نیز دچار مشکل می شود. بنابراین ممکن است علائم این دسته از بیماری ها تا مراحل پیشرفته مشخص نشود و زمانی خود را نشان دهد که امکان درمان وجود نداشته باشد و توصیه می شود اگر اختلال در زمینه بلع غذا به وجود آمد بایستی سریعا جهت تشخیص و درمان اقدام نمود.»

دانشیار دانشگاه علوم پزشکی تهران خاطرنشان کرد:«افرادی که دچار اختلالات حرکتی مری هستند به دلیل اختلال در حرکات مری دچار مشکل بلع می شوند بنابراین بیمار از بلع مایعات و جامدات دچار مشکل می شود.
در مورد دسته اول، شایع ترین بیماری ها مثل تنگی های خوش خیم و بدخیم مری هستند و در رابطه با دسته دوم اختلالات حرکتی مری، بیماری آشالازی در صدر تنگی ها قرار دارند. »
وی در ادامه به خبرنگار سلامت نیوز گفت:«در برخی از بیماران اختلال مکانیکی وجود حلقه های خوش خیم مخاطی و بعضا عضلانی است که فرد دچار احساس گیر کردن غذا می شود که به راحتی با برداشتن حلقه های اضافه فرد درمان می شود. در برخی افراد این حلقه ها در قسمت فوقانی مری است که فرد دچار کم خونی فقر آهن است و بایستی همزمان با درمان حلقه ها کم خونی فقرآهن را هم درمان کنند. »

عضو انجمن گوارش و کبد ایران خاطرنشان کرد:«درمان بلع، درمان علت زمینه است در موردی که اختلال بلع ناشی از بیماری های مغز و اعصاب است درمان علت زمینه موجب درمان بیمار می شود.در مورد کسانی که دچار اختلال بلع ناشی از اختلالات مکانیکی هستند برداشتن توده و یا ضایعه ای که باعث تنگی مری شده است توصیه می شود و در مورد بیمارانی که اختلالات حرکتی دارند درمان پیچیده تری دارند در این بیماران توصیه می شود درمان دارویی داشته باشند.
در مورد بیمارانی که اختلال بلع شدید است روش هایی مثل بالون زدن مری و یا جراحی توصیه می شود نکته این است که اختلال بلع ممکن است نشان دهنده بیماری های شدید و خطرناک باشد بنابراین افراد مبتلا بایستی به پزشک متخصص مراجعه کنند.»

مقدمه
آیا شما یا یکی از اعضای خانواده شما به تازگی در بلع غذا مشکل پیدا کرده‌اند، در این صورت باید این مشکل را جدی بگیرید و مثلا به سادگی آن را به یک عفونت ساده گلو که مزمن شده، نسبت ندهید.
بلع مشکل می‌تواند دلایل ساده‌ای مثل سوختن مخاط مری با قرص داشته باشد یا ناشی از بیماری مهلکی مثل سرطان مری باشد.
در هر صورت بیماری شما هر چه زودتر تشخیص داده شود، شانس درمان ساده‌تر و مؤثرتر شما بیشتر خواهد بود.

- سخت بودن عمل بلع ناشی از علل زیر است: سخت بودن انتقال لقمه غذایی از گلو به قسمت فوقانی مری(دیسفاژی یا سختی بلع انتقالی یا اوروفارنکسی) یا اختلال در عبور لقمه غذا از بدنه مری (سختی بلع داخل مری)
اشکال در بلع ممکن است به تنهایی یا همراه با بلع دردناک باشد. بلع دردناک یک درد تیز زیر استخوان جناغ است که در هنگام بلع رخ می‌دهد و نشان‌دهنده بیماری شدیدی است که باعث زخم‌های فرسایشی شده است.
بلع دردناک همچنیین در هنگام عفونت مری (به علت کاندیدا، ویروس‌های هرپسی یا سیتومگالوویروس، به ویژه در بیمارانی که دچار بی‌کفایتی ایمنی هستند) یا آسیب‌های سوزاننده دیده می‌شود.

سبب‌شناسی، همه‌گیری‌شناسی و عوامل خطر

الف- سختی بلع در مرحله عبور غذا از گلو به مری:
- عصبی – عضلانی: سکته مغزی، بیماری پارکینسون، مولتیپل اسکلروز، تومورهای سیستم اعصاب مرکزی(خوش‌خیم یا بدخیم)، آمیوتروفیک لترال اسکلروزیس، بیماری هانتیگتون، میاستنی گراو، دیستروفی عضلانی، پلی میوزیت، درماتومیوزیت، سندرم پس ازپولیو، سارکوئیدوز، اختلال عملکرد تیروئید، اختلال عملکرد دریچه فوقانی مری.
- ساختمانی:کارسینوم (سرطان) ، دیورتیکول زنکر، زواید استخوانی گردنی، تیغه کریکوفارنژیال، پرده‌های مری، پرده‌های مری فوقانی، تغییرات به دنبال جراحی یا اشعه‌درمانی، آسیب ناشی از قرص، بزرگی تیروئید، عفونت حلقی یا گردنی.
- اختلالات حرکتی: آشالازی، انقباض منتشر مری، مری فندق‌شکن، دریچه تحتانی پرفشار مری، اسکلرودرمی، سندرم شوگرن، اختلال حرکتی مربوط به ریفلاکس، بیماری شاگاس
- انسداد مکانیکی: تنگی ناشی از زخم گوارشی، حلقه تحتانی مری(شاتسکی)، سایر حلقه‌ها و پرده‌های مری، دیورتیکول، کارسینوم و تومورهای خوش‌خیم، اجسام خارجی، فشارهای عروقی، توده‌های قسمت میاین قفسه سینه، زوائد استخوانی مهره‌ها، التهاب مری ناشی از قرص‌ها(کلرید پتاسیم، فروس سولفات، ویتامین C، تتراسیکلین و داکسی سیکلین، فنی‌توئین، بیس‌فسفونات، کینین، آسپرین، داروهایNSAID)، التهاب مری ناشی از عفونت، ازوفاژیت (التهاب مری) ائوزینوفیلیک
تظاهرات بیمار
تظاهرات و علایم بیماری که دشواری بلع در هنگام عبور غذا از حلق به مری داشته باشد، به این صورت است: گیرکردن غذا در گلو، صدای خشن یا غرغره‌مانند، برگشت غذا از بینی یا احساس خفگی، بلع‌های مکرر و پشت سرهم، صاف کردن مکرر گلو، سرفه و ذات‌الریه (عفونت ریه)
اگر کسی بلافاصله بعد از قورت دادن غذا مشکل داشته باشد، در مرحله عبور غذا از حلق به مری مشکل دارد.
ب- سختی بلع در هنگام عبور غذا از بدنه مری:

- اگر اشکال هم در بلع جامدات و هم در بلع مایعات وجود داشته باشد، مشکلی در حرکات مری وجود دارد. اما آن دسته از بیماران که مبتلا به انسداد مکانیکی مری دارند، در مراحل اولیه اشکال در بلع جامدات دارند، و وقتی انسداد بیشتر می‌شود، اشکال در بلع مایعات هم به وجود می‌آید.
- آشالازی ممکن است با درد قفسه سینه، برگشت غذا و سوزش سرِدل تظاهر کند.
- اگر بیماری مشکل بلع داشته باشد و همزمان کاهش وزن قابل ملاحظه‌ای هم داشته باشد باید مشکوک شویم که سرطان یا آشالازی یا تنگی زیاد دارد.
تشخیص‌های افتراقی

- پزشک بایداشکال در بلع را از احساس گره یا توده در گلو(قلنبه در گلو) و گزروستومی(خشکی دهان) افتراق دهد.
- بلع دردناک را از سایر انواع درد قفسه سینه مثلا دردهای قلبی باید افتراق داد.
ارزیابی تشخیصی

- شرح حال باید شامل موارد زیر باشد: شروع، مدت، شدت، اختلال بلع نسبت به مایعات در مقابل جامدات، سابقه قبلی مصرف دارو(سابقه برگشت اسید معده، دوره‌های قبلی اشکال در بلع یا مصرف مواد سوزاننده، سایر اختلالات سر و گردن)، بررسی سایر اعضاء و داروها.
معاینه بالینی باید شامل موارد زیر باشد: سر، بینی، دهان، گردن و تیروئید و معاینه شکم از جمله ملاحظه بلع بیمار، و یک معاینه کامل عصبی
- ارزیابی سختی بلع در مرحله عبور غذا از حلق به مری برای هر بیمار اختصاصی است و از ارزیابی سختی بلع مروی پیچیده‌تر است، این ارزیابی ممکن است شامل رادیوگرافی بلع باریم، ارزیابی بلع با آندوسکوپی قابل انعطاف، معاینه ENT، سی‌تی اسکن از گردن و قفسه صدری، MRI مغز و آندوسکوپی باشد.
- ارزیابی سختی بلع داخل مری ممکن است شامل رادیوگرافی بلع باریم، آندوسکوپی گوارشی فوقانی و فشارسنجی مری باشد.
- بلع باریم اغلب اولین آزمونی است که باید انجام شود. این آزمون نسبت به آندوسکوپی کمتر تهاجمی است و اغلب برای تشخیص کافی است. این آزمون محل ضایعات را تشخیص می‌دهد و اختلالات حرکتی را از بیماری‌های ساختمانی، افتراق می‌دهد.


- آندوسکوپی ممکن است به عنوان آزمون تکمیل‌کننده مطالعه با باریم مورد داشته باشد. آندوسکوپی ضایعات مخاطی را بهتر نشان می‌دهد و امکان نمونه‌برداری و درمان همزمان را نیز فراهم می‌آورد(مثلاً گشاد کردن).
- فشارسنجی مری ممکن است در بیماران مبتلا به اختلال بلع پایدار که علت بیماری آنها ساختمانی نیست، اندیکاسیون داشته باشد. این روش قدرت، عملکرد و هماهنگی دریچه‌های مری را اندازه می‌گیرد و عملکرد حرکتی مری در پاسخ به بلع را ارزیابی می‌کند.
- مطالعه میزان اسیدیته داخل مری یا PH مری ممکن است در بیماران مشکوک به برگشت اسید از معده به مری لازم باشد.
- EMG و مطالعات هدایت عصبی ممکن است برای رد علل عصبی لازم باشد.
درمان و مدیریت بیماری

- بعضی از مشکلات را به سادگی می‌شود درمان کرد مثلا به بیماری که برگشت اسید معده به مری دارد می‌توان داروهایی مثل امپرازول یا راینیتدین داد.
- انسداد ناشی از پرده‌ها، حلقه‌ها و تنگی‌ها را می‌توان با گشادکردن توسط آندوسکوپی درمان کرد، آشالازی را با گشادکردن به روش پنوماتیک یا جراحی درمان می‌کنیم، التهاب عفونی مری با آنتی‌بیوتیک درمان می‌شود، ازوفاژیت ائوزینوفیلیک با گشادکردن، استروئیدها یا حذف بعضی از غذاها از رژیم غذایی درمان می‌شوند و بدخیمی با شیمی‌درمانی، پرتودرمانی، استنت‌گذاری درمان می‌شوند.

- فشرده شدن غذا نیاز به آندوسکوپی اورژانس برای رفع انسداد و جلوگیری از آسپیراسیون (ورود مواد غذایی به داخل ریه) و پارگی دارد.

نشانه های بیماری های مری

مهم ترین نشانه های بیماری های مری عبارت است از : اشکال در بلع، درد مری و بالا آوردن غذا.


اشکال در بلع غذا (بلع مشکل)

اشکال در بلع غذا به معنی احساس گرفتگی یا انسداد در مسیر عبور غذا از دهان، حلق یا مری است. بعضی بیماران یکسری نشانه های مشابه را با اشکال در بلع غذا اشتباه می گیرند در حالی که اشکال در بلع غذا با این نشانه ها فرق می کند. این علایم از این قرار است :

*بلع دردناک به معنی احساس درد در هنگام بلع غذا است. در مواردی بلع دردناک به طور همزمان با اشکال در بلع وجود دارد ولی گاهی اوقات فقط در هنگام بلع غذا درد احساس می شود و اشکال در بلع وجود ندارد و غذا به راحتی از مسیر حلق و مری عبور می کند.

*احساس توده در گلو : در این حالت نیز هنگام بلع غذا اشکالی وجود ندارد ولی بیمار به طور مداوم و بدون ارتباط با غذا خوردن احساس می کند که توده ای در گلویش گیر کرده است یا در ناحیه گلو احساس گرفتگی و فشار می کند.

*ترس از غذا یا ترس از بلع غذا : در این موارد بیمار به علت ناراحتی هایی که متعاقب غذا خوردن یا بلع ایجاد می شود از غذا خوردن یا بلع غذا امتناع می کند. مثلا" در کم خونی روده همیشه حدود 20 دقیقه پس از صرف غذا درد شدید شکم به وجود می آید. بیمار به منظور جلوگیری از بروز درد شکم از غذا خوردن می ترسد یا در بیماری هایی نظیر هاری، کزاز و فلج حلقی در هنگام بلع غذا ماده غذایی وارد مجاری تنفسی و موجب تنگی نفس شدید و احساس خفگی بیمار می شود. به همین جهت بیمار از بلع غذا بسیار نگران است.

*احساس پری در ناحیه بالای شکم : این حالت نیز همراه با انسداد یا اشکال در مسیر عبور غذا نیست بلکه متعاقب صرف غذا یا بلع هوا احساس پری و تورم به وجود می آید.

انواع بلع مشکل

انتقال طبیعی ماده غذایی در مسیر بلع بستگی به اندازه لقمه غذا، قطر مسیر بلع، حرکات انقباضی مسیر و باز شدن طبیعی و به موقع اسفنکترها یا دریچه های ورودی (فوقانی) و خروجی (تحتانی) مری دارد. به طور کلی دو نوع اشکال در بلع وجود دارد : 1-اشکال مکانیکی 2-اشکال حرکتی

1-اشکال مکانیکی زمانی است که مجرای داخلی حلق یا مری مسدود یا جدار حلق و مری دچار آسیب مکانیکی شده یا مسیر عبور غذا از بیرون تحت فشار قرار گرفته است. نمونه های عوامل و بیماری های موجد اشکال مکانیکی بلع از این قرار است :

*لقمه بزرگ غذا

*جسم خارجی بلعیده شده

*التهاب و تورم شدید حلق و مری به علت ویروس، باکتری، قارچ، مواد سوزان، حرارت، ...

*حلقه ها و پرده های مسیر بلع

*تنگی خوش خیم ناشی از زخم مری، سابقه مصرف مواد سوزان یا قرص

*تنگی بدخیم ناشی از سرطان مری، لنفوم

*دیورتیکول زنکر خیلی بزرگ

*غده تیرویید خیلی بزرگ

2-اشکال حرکتی زمانی است که حرکات انقباضی مسیر بلع دچار مشکل شود یا

اسفنکتر های ورودی و خروجی مری به موقع و به میزان کافی باز نشود. نمونه های بیماری های موجد اشکال حرکتی بلع عبارت است از :

*سکته مغزی

*فلج اطفال و عوارض بعدی آن

*پلی میوزیت

*اسکلرودرمی

*آشالازی

*اسپاسم منتشر مری

نحوه برخورد با بیمار مبتلا به بلع مشکل

شرح حال و سیر پیدایش بلع مشکل و علایم همراه آن جهت تشخیص علت، مهم است. نوع غذای مصرفی اهمیت دارد. اگر فقط اشکال در بلع غذاهای جامد باشد، یعنی اشکال مکانیکی در مسیر بلع وجود دارد و هنوز تمام مجرای عبور غذا بسته نشده است. پس از مدتی اشکال مکانیکی ممکن است پیشرفت کند و موجب اشکال در بلع مواد غذایی جامد و مایع شود. در موارد اختلال حرکتی مری و اشکال حرکتی بلع از ابتدا بلع مواد غذایی جامد و مایع با مشکل مواجه می شود ( نظیر آشالازی و اسپاسم منتشر مری) .

مدت زمان و سیر پیدایش بلع مشکل : اشکال موقت و کوتاه مدت در بلع غذا ممکن است ناشی از یک فرآیند التهابی و تورمی باشد، در حالی که اشکال پیش رونده و طولانی مدت ( چند هفته تا چند ماه) ممکن است به علت سرطان مری باشد. اشکال دوره ای و متناوب در بلع غذا در طول چند سال ممکن است ناشی از وجود حلقه های مخاطی در حلق یا مری باشد.

علایم همراه : کاهش وزن بسیار زیاد نشانه بدخیمی و سرطان است. اگر خشونت صدا قبل از بروز اشکال در بلع وجود داشته باشد، مشکل اصلی در ناحیه حنجره است. اگر ابتدا اشکال در بلع و سپس خشونت صدا بروز کند باید به فکر سرطان مری بود. گاهی اوقات خشونت صدا ناشی از رفلاکس یا برگشت اسید معده به طرف مری و حنجره است که موجب تورم شدید حنجره می گردد. ***که همراه با بلع مشکل نشان می دهد که احتمالا" آسیب در ناحیه پایین مری وجود دارد. درد قفسه سینه همزمان با بلع مشکل نشانه بیماری اسپاسم منتشر مری است. همین حالت در موارد گیر کردن یک لقمه غذایی خیلی بزرگ در مسیر عبور غذا نیز به وجود می آید. سابقه طولانی مدت سوزش سر دل و بیماری رفلاکس قبل از بروز اشکال در بلع، نشانه ایجاد تنگی خوش خیم مری ثانوی به سوزش سر دل و زخم مری است. در موارد بلع دردناک همزمان با اشکال در بلع باید به فکر ورم مری ناشی از عفونت قارچی یا ویروسی یا مصرف قرص بود.

اقدام های تشخیصی

همه بیماران مبتلا به اشکال در بلع باید به طور کامل و جدی بررسی شوند تا علت این علامت مهم مشخص شود. اقدام های تشخیصی که بر حسب مورد توسط پزشک معالج توصیه می گردد شامل عکسبرداری ساده و رنگی مری، آندوسکپی و مانومتری مری است.

درد مری

سوزش سر دل به معنی احساس ناراحتی سوزشی ناحیه پشت جناغ است که به صورت موجی به طرف بالا و پایین حرکت می کند. در موارد شدید به کناره های قفسه سینه، گردن و زوایای فک پایین انتشار می یابد. سوزش سر دل نشانه مشخصه بیماری رفلاکس یا برگشت محتویات معده به مری است و ممکن است همراه با احساس بالا آوردن غذا یا ورود یک مایع گرم به داخل دهان باشد.

درد هنگام بلع یا بلع دردناک مشخصه ورم مری با مکانیسمی غیر از رفلاکس یا برگشت محتویات معده است. این حالت بیشتر در ورم مری ناشی از عفونت قارچی یا ویروسی ایجاد می شود. سایر مواردی که منجر به بلع دردناک می شود، عبارت است از :

*زخم مری

*سرطان پیشرفته مری که به بیرون مری تهاجم پیدا کرده باشد

*آسیب مری به علت مصرف مواد سوزان (اسید، قلیا، ... )

*سوراخ شدن مری

در بیماری رفلاکس، بلع دردناک غیر معمول است مگر اینکه عارضه ای پیدا شده باشد.

درد قفسه سینه : به جز دو مورد سوزش سر دل و بلع دردناک ممکن است در یک سری بیماری های دیگر نیز درد در ناحیه قفسه سینه به وجود آید. علت این دردها معمولا"ناشی از بیماری رفلاکس یا بیماری اسپاسم منتشر مری است. سایر علل درد قفسه سینه عبارت است از :

*سرطان پیشرفته مری

*زخم مری

*کم خونی عروق کرونر قلب

*اختلالات حرکتی مری

*اختلالات رفتاری و روان تنی

*افسردگی و اضطراب

*واکنش های ناشی از ترس و هراس بیش از حد

*سایر اختلالات روانپزشکی

از میان تمام علل درد قفسه سینه، کم خونی عروق قلب از همه مهمتر است و در هر بیمار مبتلا به درد در این ناحیه باید به دقت بررسی شود. اگر آزمایش ها و بررسی های تخصصی نشان دهد که قلب و عروق آن سالم است و علت درد قفسه سینه، غیر قلبی است، باید سایر علل را بررسی کرد. از بین علل غیر قلبی درد قفسه سینه شایعترین علل مربوط به لوله گوارش است و از بین علل گوارشی شایعترین علت مربوط به بیماری رفلاکس یا برگشت محتویات معده به مری است.

بالا آوردن غذا

بالا آوردن غذا به ورود محتویات معده یا مری به داخل دهان بدون زور زدن یا فشار گفته می شود. در مواردی که علت بالا آوردن غذا انسداد قسمت پایین مری (نظیر آشالازی) یا دیورتیکول بزرگ مری باشد، مواد بالا آمده بیمزه و حاوی غذاهای هضم نشده است. برگشت یا بالا آوردن مواد ترش یا تلخ در بیماری رفلاکس شدید رخ می دهد و به علت نارسایی دریچه های ورودی و خروجی مری است. بالا آوردن غذا ممکن است منجر به ورود مواد غذایی به مجاری تنفسی و حملات سرفه و احساس خفگی شود و بیمار را ناگهان از خواب بیدار کند.

جمع شدن آب فراوان در دهان یا آب ریزش از دهان یک واکنش دفاعی در پاسخ به ورود اسید به مری است. در واقع آب دهان که قلیایی است، به میزان زیاد ترشح می شود تا پس از بلع وارد مری و معده شود و اسید اضافی را خنثی کند.

اختلالات حرکتی مری

احساس توده در گلو

احساس وجود توده یا گرفتگی در ناحیه گلو، به خصوص در افرادی که اختلالات عاطفی دارند، اتفاق می افتد. این حالت به خصوص در خانمها دیده می شود. علیرغم احساس گرفتگی یا توده درحلق، بیماران در هنگام بلع غذای جامد یا مایع هیچ مشکلی ندارند. عکسبرداری رنگی مری، آندوسکپی و مانومتری (اندازه گیری فشار قسمت های مختلف حلق و مری ) طبیعی است. این بیماران به درمان دارویی خاصی نیاز ندارند و کافی است با مراجعات پزشکی و توضیحات پزشک معالج مطمئن شوند که مشکل انسدادی در ناحیه گلو ندارند. پس از حصول اطمینان بیماری معمولا"خود به خود برطرف می شود. گاهی اوقات ممکن است نیاز به مصرف داروهای آرامبخش باشد. بعضی از بیمارانی که احساس گرفتگی گلو دارند، مبتلا به بیماری رفلاکس یا سوزش سر دل هستند. در این بیماران مصرف داروهای ضد اسید یا سایر داروهای سوزش سر دل لازم است.