موضوع: چفيه؛ فرهنگ نمادين و نماد فرهنگي

چفيه؛ فرهنگ نمادين و نماد فرهنگي

فرهنگ را كليتي از به هم تافتگي ارزش ها، اعتقادات، سنت ها، آداب و رسوم، علوم، هنر، ادبيات، فنون، ابزار و مولفه هايي از اين دست دانسته اند كه در برخي منابع اين مولفه ها به سيصد و گاهي به پانصد هم مي رسد كه همگي جنبه آموختني دارد.

خداوند در سوره (حجرات آيه 13) «ياايها الناس انا خلقناكم من ذكر و انثي و جعلناكم شعوبا و قبايل لتعارفوا ان اكرمكم عندالله اتقيكم» به بحث تنوع فرهنگي اشاره دارد و ملاك تميز و برتري انسان ها را اين ويژگي هاي متنوع و شعبه ها و قبائل و مليت نمي داند و ملاك را تقوا معرفي مي كند.

هر فرهنگ بر اساس يكسري نمادها شناخته مي شود كه در اين آيه اشاره شده كه اين نمادها براي شناخته شدن (لتعارفوا) لازم است.
موضوع اصلي اين نگاشته نيز همين موضوع يعني نمادها در فرهنگ مي باشد كه به طور ويژه اين موضوع در قالب فرهنگ دفاع مقدس و چفيه به عنوان شاخص ترين نماد بسيج و دفاع مقدس بررسي مي شود.

نماد در هر فرهنگ مي بايست داراي ويژگي هاي خاصي باشد تا عنوان يك نماد كه جلوه يك فرهنگ را در كالبد خود دارد، داشته باشد. يعني نماد يك فرهنگ آن چيزي است كه با نگاه به آن بتوان به طور خاص يك فرهنگ را در ذهن تداعي كرد. در واقع آن نماد در شكل ظاهري خود شايد يك تعريف ساده داشته باشد، اما در اثر استفاده و كاربردي كه انسان هاي شكل دهنده يك فرهنگ نسبت به آن شي داشته اند موجب اين مسئله مي شود كه ديگر ناظرين بيرون آن فرهنگ و حتي شاملان آن فرهنگ نيز در ذهن خود نسبت به آن نماد ذهنيت آن فرهنگ را براي خود تداعي كنند. در نظريه «شرطي شدن پاولوف» نيز به اين نوع ذهنيت اشاراتي شده در واقع پاولوف اين ذهنيت پيدا كردن از يك حالت يا شي خاص را در نظريه خود به خوبي مطرح كرده است اما نگاه وي گونه ديگري بوده و نتايج ديگري را دنبال مي كرده.

فرهنگ دفاع مقدس كه از مسير فرهنگ عاشورا، نهضت انتظار و ولايت مداري مي گذرد با وقوع انقلاب اسلامي قوام گرفته و در وقايع اول انقلاب تا آغاز جنگ تحميلي ريشه يافته و در طول مدت هشت سال جنگ تحميلي انسجام و بسط پيدا كرده و در سايه تعامل رزمندگان و مردم دخيل در جبهه ها و پشت جبهه ها گستردگي وسيعي يافته و در ادامه بسط و گسترش به وراي مرزهاي غير حقيقي ملي ايران رفته و در جهان اسلام و حتي بيرون از دايره جهان اسلام رسوخ كرده و توانسته خود را به عنوان شاخه اي از فرهنگ شيعه در ابعاد مختلف معرفي كند. اين فرهنگ مفاهيمي چون بسيج، ايثار، شهادت، آزاده، جانباز و.... را همراه خود دارد و حتي توانسته به خصوص در سال هاي دفاع مقدس هم افزايي فرهنگي و بازتوليد داشته باشد و بتواند پوياترين حركت فرهنگي شيعي و اسلامي را در جهان در پس انقلاب اسلامي رقم بزند.
از اين رهگذر و با توجه به اين مقدمات چفيه را مي توان آن نماد و آن چيزي ناميد كه هر كس با ديدن آن به ياد اين فرهنگ و حركت فرهنگي مي افتد.
در اثر استعمال زياد اين پارچه يكي دو متري توسط سردمداران فرهنگ دفاع مقدس و بسيج شايد در ايران يا حتي در جهان كسي نيست كه اين شكل چفيه كه در واقع مورد استفاده اقوام عرب خوزستاني بوده و از قديم مورد استفاده آنان قرار مي گرفته را به عنوان نماد بسيج و دفاع مقدس رزمندگان اسلام نداند.
الگوگيري از اين نماد را مي توان در ادبيات نمادين طراحي و گرافيك به خوبي مشاهده كرد. به علاوه استفاده از اين نماد هم اكنون نيز يك ارزش محسوب شده و هنوز هم نماد آن فرهنگ مي باشد.

در فرهنگ جبهه از چفيه تعاريف گوناگوني شده؛ دستمال، سفره، باند پانسمان، سايه بان، حوله و ... كه اين نشان از مصرف بالا و استقبال رزمندگان در دوران دفاع مقدس از اين شي است. نكته پاياني آن كه در اثر همين نماد سازي از چفيه اكنون اين نماد - كه البته نمادهاي ديگري چون پلاك و پيشاني بند هم در پس اين فرهنگ وجود دارد كه هيچ يك جامعيت چفيه را دارا نيست- حائز ساير جنبه هاي اين فرهنگ كه ارزش هاي متعالي نيز است شده و استفاده حضرت امام خامنه اي (دامت ظله) از اين نماد در سال هاي دهه هفتاد تا كنون كه خود يك مبارزه نرم با مظاهر غربي مهاجم به فرهنگ شيعي دفاع مقدس كه يكي از ارزش آفرين ترين خرده فرهنگ هاي اسلامي است، مي باشد.
چرا كه اين حركت نمادين در استفاده از چفيه بدان معناست كه بسيجي هست و در ميدان هم هست و فرهنگ بسيجي و دفاع مقدس هم هست و اين همان معني « مبارزه هست تا ظلم و جور هست» مي باشد.



صبح صادق