موضوع: سوره بقره به چه معناست و چرا به این اسم نامگذاری شده؟

معانی سوه: بقره به معنی گاو است و منظور از گاو، گاو بنی اسرائیل است که یک داستان زیبا دارد.

ویژگی سوره: بزرگترین سوره قرآن (۵-۲ جزء)، بزرگترین آیه قران (آیه ۲۸۲)، بیشترین احکام فقهی را دارد. این سوره را سوره مثلثها می نامند، وجود آیت الکرسی در این سوره

موضوعات کلی سوره: مسایل اعتقادی زیر بنایی و ایدئولوژی اسلام – تشریح قانون گذاری و بیان احکام فقهی – مسایل معنوی و اخلاقی فردی – اجتماعی و قرآن شناسی – تشویق به جهاد داستان بنی اسرائیل و خلقت حضرت ادم، هاروت و ماروت و طاقوت و جالوت.

-------------------------------
پيامبر اكرم (صلى الله عليه وآله) فرمودند: سوره هاى طولانى قرآن به جاى تورات به من عطا شده است ؛ چنانكه مئين به جاى انجيل و مثانى به جاى زبور به من عطا شده و با دريافت مفصل (كه تقريبا 67 سوره است) بر ديگران برترى يافتم و در پاسخ پرسش از برترين سوره قرآن، از سوره بقره نام بردند: سئل النبى (صلى الله عليه وآله) اى سور القرآن افضل ؟ قال: البقره

گرچه برخى سوره هاى ديگر قرآن، مانند حمد، نيز برترين سوره معرفى شده، ولى با افضل بودن سوره بقره نيز منافى ندارد؛ زيرا برترى هر يك، از جهتى است و افضل بودن در اين گونه موارد نسبى است، نه مطلق و نفسى ؛ مثلا، برترى سوره حمد از آن روست كه با وجود ايجاز و اختصار مشتمل بر عصاره معارف قرآن است و به همين جهت به ام الكتاب موسوم شده است.


برترى سوره بقره نيز از نظر جامعيت آن است ؛ اين سوره گسترده، جامع اصول معارف ، اخلاق، حقوق و احكام فقهى فراوانى است و از اين جهت در ميان سوره ها بى همتاست. از اين رو برخى در صدر اسلام مدت هشت سال كوشيدند تا آن را فرا گيرند.
سوره بقره در نگاه پيامبر اكرم (صلى الله عليه وآله) از چنان عظمتى برخوردار بود كه به جوانترين فرد يك لشكر بر اثر فراگيرى اين سوره، سمت فرماندهى داد: روى ان النبى (صلى الله عليه وآله) بعث بعثاثم تتبعهم يستقرئهم. فجاء انسان منهم فقال: ماذا معك من القرآن ؟ حتى اتى على احدثهم سنا، فقال: ماذا معك من القرآن ؟ قال كذا و كذا و سوره البقره. فقال (صلى الله عليه وآله): اخرجوا و هذا عليكم امير. قالوا: يا رسول الله (صلى الله عليه وآله) هو احدثنا سنا. قال: معه سوره البقره


سفارش موكد اهل بيت (عليهم السلام) درباره تلاوت اين سوره نيز، حاكى از عظمت آن در نگاه آن برگزيدگان است.
اين سوره مشتمل بر آياتى برجسته و نورانى مانند آيه الكرسى است كه از آن به ذروه قرآن يعنى قله رفيع قرآن و يا گنج عرشى ياد شده است: ان لكل شى ء ذروه القرآن آيه الكرسى ، اعطيت آيه الكرسى من كنز تحت العرش ولم يوتها نبى كان قبلى.
تعبير گنج عرشى درباره آيات پايانى اين سوره نيز آمده است: اعطيت لك و لامك كنزا من كنوز عرشى فاتحه الكتاب و خاتمه سوره البقره


نامها و اوصاف سوره
سوره بقره به نامها و صفاتى موسوم شده است، مانند:


1- بقره: شهرت سوره به اين نام بر اثر اشتمال آن بر داستان گاو بنى اسرائيل است كه در آيات 67 تا 73 اين سوره آمده و اين نام مشهور، علم بالغبه است و كاربرد آن در احاديث معصومين (عليهم السلام) از باب همراهى با مصطلح توده مردم است، نه از باب تسميه، زيرا اولا، نام گذارى سوره ها توقيفى نيست و هيچ دليلى نيز در دست نيست كه اين سوره را معصومين (عليهم السلام) به نام بقره ناميده باشند و ثانيا، بعيد است چنين سوره اى كه معارفى والا و حكمى عميق و احكامى فراوان در بر دارد به نام حيوانى ناميده شود و يا سوره انعام كه مشتمل بر چهل احتجاج توحيدى است به نام چهارپايان موسوم شده باشد و يا سوره نمل كه معارف عميق و قصص بسيارى از پيامبران (عليهم السلام) را در بر دارد به نام مورچه و همچنين سوره مباركه مائده كه بر اثر اشتمال آن بر آيه ولايت شايسته نام سوره ولايت است به سبب تبيين سفره بنى اسرائيل به مائده موسوم شده باشد.
برخى مفسران شيعه و اهل سنت نيز به همين دليل، از عنوان سوره البقره احتراز جسته، به جاى آن، عنوان السوره التى يذكر فيها البقره را برگزيده اند. در برخى روايات نيز از اين سوره به عنوان السوره التى... ياد شده و از گفتن سوره البقره نهى شده است. جناب آلوسى مى گويد:
ممكن است گفتن سوره البقره در صدر اسلام بر اثر استهزاى كافران، مكروه بوده است و بعد از ساطع شدن نور اسلام، نهى مزبور برطرف شده و بدون انكار، شيوع يافته و حديث هم در جواز آن وارد شده است.



2 و 3 - ذروه و سنام قرآن: ذروه و سنام به معناى نقطه برجسته، ممتاز و نمايان يك شى ء است. پيامبر اكرم (صلى الله عليه وآله) از اين سوره با اين دو نام ياد كرده اند: البقره سنام القرآن و ذروته.


4- فسطاط قرآن: وصف سوره بقره با عنوان خيمه قرآن بر اثر اشتمال آن بر اصول اعتقادى و فروع عملى فراوان است. پيامبر اكرم (صلى الله عليه وآله) اين سوره با اين وصف ستوده است: السوره التى يذكر فيها البقره، فسطاط القرآن.


5- سيد قرآن: چون توحيد داراى بلندترين جايگاه در معارف الهى است، اين سوره بر اثر اشتمال بر آيات برجسته توحيدى، مانند آيه الكرسى، بدين صفت موصوف شده است. از سوى ديگر چون سيد هر مجتمعى مئونه و هزينه آنان را تحمل مى كند و معونه و كمك به آنان را به همراه دارد و از جهت ديگر، سيد هر گروهى خادم آنهاست و اين سوره طولانى هزينه نيل به معانى بسيارى از سوره ها را تحمل كرده، در ادراك ره آورد آنها خدمت به سزايى دارد، مى تواند سيد آنها باشد.


6- زهراء: در برخى روايات سوره بقره و آل عمران با نام الزهروان، يعنى دو سوره درخشان و تابناك ياد شده است.

خطوط كلى معارف سوره

1- نبوت عامه، تحريف كتب آسمانى پيشين، تحدى، اعجاز و عظمت قرآن كريم.
2- تاريخ پيامبران بزرگ الهى، مانند حضرت ابراهيم و حضرت موسى (عليهما السلام).
3- خلافت الهى انسان و خضوع فرشتگان در برابر انسان كامل.
4- اوصاف پرهيزكاران، منافقان و كافران به ويژه يهود و كارشكنى هاى آنان در برابر اسلام.
5- ارزش و جايگاه شهيد و شهادت.
6- احكام عبادى ؛ مانند نماز (و تحويل قبله)، روزه (و ماه مبارك رمضان).
7- احكام خانواده ؛ مانند رضاع، طلاق، وصيت و ارث.
8- احكام اقتصادى، مانند انقاق، تجارت، دين، ربا و تنظيم اسناد مالى.
9- احكام اجتماعى ؛ مانند جهاد و دفاع، نفى اكراه در دين و...
10- احكام كيفرى ؛ مانند قصاص.
11- احكام خوراكيها؛ مانند تحريم گوشتهاى حرام و شراب.
قرطبى از ابن العربى نقل مى كند:
از بعضى مشايخ خود شنيدم كه مى گفت: در سوره بقره هزار امر، هزار نهى، هزار حكم و هزار خبر وجود دارد.


هدف سوره

گرچه آيات اين سوره به تدريج نازل شده و مشتمل بر موضوعات گوناگون است، ولى از آنجا كه هر سوره به منزله فصلى از فصول قرآن كريم و در نتيجه داراى هدف و پيام واحد است، اين سوره نيز داراى غرض واحد و جامعى خواهد بود.
هدف واحدى كه مى توان از مباحث متنوع اين سوره انتزاع كرد اين است كه مقتضاى بندگى خداى سبحان، ايمان به همه پيامبران و همه كتابهاى آسمانى است و بر اين اساس، كافران و منافقان را بر اثر نداشتن ايمان مذمت مى كند و اهل كتاب را به خاطر بدعتهايشان، از جمله تفرقه در دين خدا و فرق گذاشتن بين پيامبران، ملامت مى كند و احكامى را كه ايمان به آنها مقتضاى اسلام بيان مى كند.
انسجام و هماهنگى صدر و ذيل سوره بقره شاهد اين مدعاست، در اولين آيات آن سخن از ايمان پرهيزكاران به غيب و كتابهاى آسمانى و كفر و انكار كافران و منافقان نسبت به اين حقايق است و در پايان سوره نيز سخن از ايمان رسول و مومنان به وحى ، فرشتگان و رسولان الهى و عدم تفريق بين مرسلين است.

aviny.com/quran