موضوع: متانت و فروتنى در برابر برخوردهاى جاهلانه

متانت و فروتنى در برابر برخوردهاى جاهلانه

«و عِبادالرَحمن الذینَ یَمشُونَ عَلى الارض هونا وَ اذا خاطَبَهُم الجاهلُون قالوا سلاما؛

و بندگان خاص خداوند رحمان کسانى هستند که بر روى زمین با تواضع و فروتنى راه روند و هرگاه مردم جاهل به آنها خطاب کنند (در جواب) سلام گویند (با سلامت نفس و زبان خوش) جواب دهند.» (فرقان، آیه 63)

خالق یگانه بر بام وجود انسان دستگاه گیرنده و فرستنده بسیار قدرتمندى تعبیه کرده است. در سخن قبل در مورد بخش پیام‏رسان و زبان گفتگو کردیم و در ادامه در این سخن از بخش دیگر یعنى دستگاه گیرنده و شنوایى مى‏خواهیم بدانیم چه بشنویم؟ و عکس‏العمل ما در مقابل شنیده‏ها چگونه باشد؟ تا با تجهیز نیروهاى بازدارنده به جنگ نفس اماره برویم و اخلاقى نیکو رقم زنیم و آیا رب جلیل در صحیفه خود چه تازه‏ها از نور و هدایت بر ما حکایت مى‏کند؟

خداوند در آیات الهى قرآن مجید تصویرآفرینى‏هاى بسیار جالب به صورت زنده و پویا از گروهها و افراد مختلف ارائه داده و حرکات و باورهاى آنان را به تصویر مى‏کشد تا الگوهاى عملى به ما نشان دهد. گاه به معرفى مؤمنین،(1) اولوالالباب،(2) منافقین،(3) کافرین،(4) عبادالرحمن،(5) و ... مى‏پردازد. اما آنجا که سخن از اولوالالباب است براى آنها بشارت‏ها دارد و مى‏فرماید: «این صاحبان عقل و درایت هدایت ویژه‏اى از رب جلیل خود دریافت مى‏کنند چه زمانى که سخن یا کلامى بشنوند بخش نیکوتر آن را مى‏پذیرند و بر آن گردن مى‏نهند.»(6) شاید بتوان گفت تلفیق عقل و خرد و هدایت الهى تیزبینى خاصى به آنان مى‏بخشید که در برابر امواج خروشان شنیده‏ها و تبلیغات گسترده دوست و دشمن کلام حق و نیکوتر را شناسایى کرده و مى‏پذیرند؛ اگر چه گوینده آن دشمن‏ترین دشمنان باشد. آنها پرده‏هاى تعصب و جهل را پاره کرده و با پذیرش هر کلام شایسته به مراتب عقل و شکوفایى اندیشه خود مى‏افزایند.

همچنین آنجا که چهره و رفتار مؤمنان را به تصویر مى‏کشد مشخصات تنها اعتقادى نیست بلکه اخلاق نیز سهم عمده‏اى از خصوصیات را در برمى‏گیرد و چنین مى‏فرماید: مؤمنان کسانى هستند که بسیار کریمانه از سخن یا حرکت لغو و بیهوده روى مى‏گردانند.(7) تا بدین ترتیب از آشفته کردن افکار و اندیشه‏هاى خود و اتلاف وقت و انرژى در مسائل کم‏ارزش جلوگیرى کنند و لحظات طلایى عمر خود را به هیچ و پوچ معامله نکنند و این رفتار بزرگوارانه شخصیتى متین و استوار در جامعه بر آنها ترسیم کند.

و آنجا که شنیده‏ها آزاردهنده و تلخ هستند و اثبات حقانیت امکان‏پذیر نیست و به گذشت زمان و شرایط مناسب نیاز دارد ما را به صبر و بردبارى دعوت مى‏کند.(8) و در موارد متعدد از پیامبر(ص) و البته مسلمانان دعوت مى‏کند که در مقابل گفته‏هاى باطل دشمنان و منافقان صبورى پیشه کن و به تسبیح و ذکر پروردگارت بپرداز(9) تا با یاد او آرامش یابى و در ارائه راه حل دیگرى در این زمینه علاوه بر صبر مى‏فرماید: در چنین شرایطى نامساعد و گاه گناه‏آلود (که شنیده‏ها تو را مى‏آزارد) بسیار دوستانه و زیبا از کنار آنان هجرت گزین(10) و جدایى را بر تحمل این سختى‏ها ترجیح ده تا از آزار آنان در امان بمانى.

و جالب‏تر از همه ترسیم و معرفى چهره «عبادالرحمن» است. آنجا که به خصوصیات اخلاقى آنان مى‏پردازد مى‏فرماید: «عبادالرحمن (بندگان خاص) کسانى هستند که در راه رفتن یا حرکت و مشى زندگى خود و در برخوردها با فروتنى و تواضع حرکت مى‏کنند و زمانى که مورد خطاب و یا عتاب جاهلان قرار مى‏گیرند به آنها سلام مى‏کنند.»(11) قابل ذکر است که واژه «سلام» در آیات الهى از جایگاه و مرتبه خاصى برخوردار است و از نظر ریشه‏اى به معناى دورى از هر رنج و آفت مى‏باشد.

با توجه به معناى سلام و کاربرد لفظ «جاهل» شاید اشاره به این باشد که در بسیارى از موارد برخوردهاى نامتناسب و اختلاف بین افراد نتیجه عدم اطلاع صحیح و یا از سوءتفاهم و ندانستن واقعیت سرچشمه مى‏گیرد و سلام کردن بر جاهل با حالت متانت و آرامى آگاهى دادن و برطرف کردن ناراحتى و مشکلات ناشى از این ناآگاهى و در نتیجه رفع آن و ایجاد آرامش و صفا است. ما در زندگى اولیاء الهى نمونه‏هاى بسیارى از چنین عکس‏العمل‏ها در برابر دشمنان و یا دوستان ناآگاه داریم؛ مانند روایت جالبى که از رفتار کریمانه امام حسن(ع) موجود است که مردى شامى که سال‏ها تحت تأثیر تبلیغات معاویه بود هنگام ورود به مدینه و دیدار با امام حسن(ع) سخنانى بسیار رکیک و زشت به زبان آورد و نسبت‏هاى ناروا به امام داد. حضرت(ع) در جواب با لبخند فرمود: سلام بر تو اى پیرمرد گمان مى‏کنم در این شهر غریب باشى و یا شاید اشتباه گرفته‏اى! آیا امشب منزلى دارى که در آن بمانى؟ سپس آن مرد را به خانه خود برد و با میهمان‏نوازى خاص خود از او پذیرایى به عمل آورد. بعد از چند روز این مرد هنگام خروج از مدینه خطاب به امام حسن(ع) مى‏گوید: وقتى وارد مدینه شدم تو و پدرت دشمن‏ترین مردم نزد من بودید و اکنون که از مدینه خارج مى‏شوم محبوب‏ترین فرد نزد من حسن بن‏على(ع) است و این نمونه عملى سلام عبادالرحمن بر جاهلان است.»(12)

... اما اى خواهر و برادرم!

پاسخ تو در برابر شنیده‏هاى تند و نامناسب چیست؟ آیا بلافاصله سیستم گیرنده و فرستنده خود را بر روى دور تند تنظیم مى‏کنى، فشار خونت بالا مى‏رود، خشم و غصب بر تو غالب مى‏گردد و به شدت به مقابله برمى‏خیزى؟

با دقت و تمرکز کامل آیات قرآنى فوق را مرور کن و این نور بر دل و جان ترسیم کن و در رفتار امام و پیشواى خود نیز توجه کن، اگر خود را رها کنى، شاید یک جمله و یا یک حرکت ناخوشایند همه نیروهاى دشمن در افکار و اندیشه‏ات را با قدرت تمام به کارزارى جدى بکشانند و تو را به رفتارى وادار کنند که صد پشیمانى به بار آورد و هرگز قابل جبران نباشد. پس «سلام» این نام مقدس الهى را بر دل و جان نقش زن و از این نام مبارک بر زبان و عمل در مقابل نیروهاى درونى مخالف و برخوردهاى جاهلانه و لغو و بیهودگى و تسلط بر آنها مدد جوى و با سلامى به سلامت از میدان کارزار بیرون آى.

پى‏نوشتها:

1. مؤمنون، آیات 1 11.

2. طلاق، آیه 10.

3. بقره، آیه 8 20.

4. همان، آیات 6 و 7.

5. فرقان، آیات 63 تا پایان سوره.

6. زمر، آیه18.

7. قصص، آیه55 و مؤمنون، آیه 3.

8. ص، آیه 17.

9. طه، آیه 130.

10. مزمل، آیه 10.

11. فرقان، آیه63.

12. بحارالانوار، ج43، ص344.

پدیدآورنده: اکرم جمشیدیان

.