موضوع: آه سحر

سلام بر يگانه يادگار خداوند در زمين...
درود بى‏پايان بر حضرت بقية‏الله الاعظم حجة بن الحسن المهدى، ارواحنافداه.
خدايا، ظهورش را نزديك فرما، و جهان را به نور قدومش روشن كن. و عدل مطلق را به دست او در سراسر گيتى حكمفرما ساز.
دعاها و زيارتهاى مربوط به ساحت مقدس امام زمان و صاحب اختيار عوالم امكان، بخش مهمى از فرهنگ شيعه را به خود اختصاص داده است. اين گستردگى منشأيى جز اين ندارد كه آن حضرت، خاتم اوصيا و اميد امتهاست. و با امامتى كه تاكنون دوازده قرن از آن مى‏گذرد، نمونه‏اى در انبيا و امامان گذشته است.
جمع‏آورى و تدوين ادعيه و زيارات مربوط به آن حضرت به صورتهاى مختلفى تاكنون انجام شده و دايره وسيعى دارد. در اين نوشته به چند نمونه مشهور آنها اشاره مى‏شود و با برداشتهاى موضوعى و تلخيصى كه از مضامين آنها شده، آشنايى بيشترى با محتواى اين دعاها پيدا خواهيم كرد.
لازم به تذكر است كه دعا براى وجود شريف امام زمان(علیه السّلام) در دعاهاى مخصوص به حضرت محدود نمى‏شود؛ بلكه در زيارات ائمه و اعمال شب و روز جمعه و حتى در دعاهاى نماز و غيره نيز به چشم مى‏خورد، كه در اين نوشته به آن موارد هم مراجعه شده است.
بخش اول

برداشتى از ادعيه و زيارات مربوط به امام زمان(علیه السّلام) كه بيانگر محتواى آنهاست و آنچه ما بر زبان جارى مى‏كنيم و بايد به معناى آن توجه كنيم، بخش نخست اين نوشتار است كه بطور خلاصه و فهرست‏وار تقديم مى‏شود:
دعاهايى كه در مورد خود حضرت است

1. تعجيل فرج و ظهور حضرت

اين مضمون بيش از مضامين ديگر در ادعيه و زيارات آمده است. در دعاها و زيارتهاى مربوط به امام زمان(علیه السّلام) آنچه بيش از همه به چشم مى‏خورد. دعا براى تعجيل فرج و مقرر گشتن امر ظهور حضرت از جانب خداوند به عبارتهاى مختلف است. دعا براى تعجيل فرج گاهى به صورت تصريح و گاهى به صورت كنايه است مانند: عزّت مؤمنان و ذلت جباران، منافقان، كفار، معاندان، دشمنان، سلاطين، رقيبان حضرت و آنان كه سعى در خاموش نمودن نور حضرت و از ياد بردن ذكر او دارند.
يارى مؤمنان و سركوب دشمنان توسط حضرت، درخواست چشم روشنى براى معصومين و ذريه آنها و نيز شيعيان، از خداوند كه اشاره به ظهور و فرج است؛ احياى دين و سنت و درستى تغيير يافته‏هاى قرآن و بازگرداندن احكام تغيير داده شده توسط حضرت، ظاهر شدن نور حضرت و برطرف شدن بدعتها و باطلها.
گسترش عدل و داد به دست حضرت پس از شيوع ظلم و جور، ايجاد رعب و سيطره براى حضرت پس از ظهور، نشر علم و پاكسازى جهان از ضلالتها توسط حضرت، برطرف شدن تمامى مشكلات و غمهاى مؤمنان توسط حضرت، استقرار امنيت در همه جا توسط حضرت، هدايت تمامى بندگان به آن حضرت، جمع و يگانگى احزاب و فرقه‏هاى مختلف توسط حضرت و...

2. دعا براى سلامتى حضرت

در دعا براى سلامتى امام زمان(علیه السّلام) نيز گاهى تصريح به سلامتى و حفظ حضرت شده و گاهى به صورتهاى ديگر آمده است. از نمونه اين دعاها دفع حسد و شر حيله‏گران و ظالمان و جباران از حضرت است. سلامهايى كه به حضرت داده شده بسيار زياد است و همه حاوى مضامين بالا از عقايد شيعه در مورد آن حضرت و صفات و خصائص و ديگر جوانب او است. اين سلامها همه به منزله دعا براى سلامتى حضرت بوده و نيز اداى احترام و عرض ادب خدمت اوست.
در اين سلامها اشاره شده كه تحيتى از جانب خود انسان و نيز درخواست از خداوند است كه سلام جميع مؤمنين و مؤمنات از شرق و غرب عالم را به او برساند، حفظ حضرت از هر طرف و از هر جهت، حفظ پيامبر(صلّی الله علیه و آله و سلّم) و ائمه(علیهم السّلام) به آن حضرت و درباره آن حضرت، دعا براى طول عمر و زينت زمين به بقاء حضرت به عبارات مختلف.
صلواتهايى كه در ادعيه و زيارات نسبت به حضرت آمده به انواع و اقسام و عبارات مختلف است و اكثرا همواره با صلوات بر پيامبر(ص) ديگر معصومين(علیهم السّلام) آمده است.
دعاهايى كه در ارتباط غيرمستقيم با حضرت است

1. دعا براى دوستان و ياوران و خدام آن حضرت

دعا براى دوستان و ياوران و زائرين حضرت نيز در ادعيه و زيارات به چشم مى‏خورد. مضامينى از قبيل كمك خواستن از خداوند و يارى حق تعالى براى آنها دعا براى اينكه خداوند آنها را دوست بدارد.
2. دعاهاى شخصى كه در رابطه با حضرت براى خود دعا مى‏نماييم

در ادعيه و زيارات مضامينى آمده كه دعا براى خود انسان در رابطه با امام زمان(علیه السّلام) است. از نمونه‏هاى آن موارد زير است:
از اعوان و انصار و ياران و ملازمان و محافظان و تابعين و دوستان و خونخواهان و خالصان و پيشروان در اداى اوامر حضرت و راضى و تسليم بودن نسبت به آن حضرت، از منتظران ظهور و فرج حضرت بودن، محشور گشتن در زمره آن حضرت و زير پرچم حضرت، در قيامت از ياران حضرت بودن، توفيق اداى حقوق آن حضرت، درك ظهور و زمان پس از ظهور حضرت و بازگشت و زنده شدن در صورت مرگ قبل از ظهور.
خداوند رأفت و رحمت و دعاهاى خير حضرت را به ما برساند، نماز ما را بخاطر او قبول كند، دعاى ما را به او مستجاب فرمايد، گناهان ما را به او ببخشد، رضايت او را بر ما منّت نهد، ما را به او ببخشد، رضايت او را بر ما منّت نهد، ما اجتهاد در طاعت او داشته باشيم و اجتناب از معصيت او كنيم.
برآوردن حوايج بخاطر او، توفيق زيارت حضرت به انواع آن و با عبارات مختلف، ثبات در متابعت حضرت و يقين در زمان غيبت بر وجود آن حضرت و مسأله ظهور، گرفته نشدن ياد او از ما، توفيق دعا براى حضرت، برطرف شدن شك و شبهه، دفع بلا از ما بخاطر آن حضرت.
آنچه آل محمد(ص) را خوش آيد و آنچه دشمنانشان از آن حذر كنند از ما ببينند، خداوند ما را به محبت او منتفع سازد، دعا براى عود به زيارت حضرت، دورى از شكّ و شبهه در مورد حضرت و داشتن خلوص، دورى از كسالت و بيكارى، سلامتى در امتحان الهى، نرمى و خضوع باطنى براى ولى امر خداوند، صبر در زمان غيبت و عجله نداشتن در امر ظهور.
3. دعا عليه دشمنان حضرت

در ادعيه و زيارات دعا بر عليه دشمنان و خواركنندگان حضرت نيز آمده است. مضامينى از قبيل خوار شدن خوار كنندگان (خاذلين) حضرت، دعا عليه انواع دشمنان حضرت، دعا براى اينكه خداوند دشمنانش را دشمن بدارد.
در ادعيه و زيارات مربوط به حضرت مضامين ديگرى نيز آمده كه به آنها اشاره مى‏شود:
1. شكواى دل با خداوند و امام زمان(علیه السّلام) از دشواريهاى زمانه و طولانى شدن غيبت و استغاثه به آنها، كه اكثرا با مضامين بالا و بصورت خطابى است، و گاهى كلماتى از قبيل «الغوث» و «ادركنى» و «العجل» آمده است.
2. بيان فضائل و خصائص مظلوميت اهل‏بيت(علیهم السّلام) و بخصوص امام‏زمان(علیه السّلام) .
3. شهادت به اعتقادات درباره حضرت؛ از قبيل طول عمر حضرت و رجعت و عدل جهانى كه به دست او تحقق مى‏يابد.
4. تجديد بيعت و اعلام آمادگى براى جانفشانى و اطاعت از اوامر آن حضرت.
بخش دوم

برشمردن دعاها و زيارات مربوط امام عصر(علیه السّلام) و ذكر منابع آنها و فشرده‏اى از محتواى هر يك، بخش دوم اين نوشتار را تشكيل مى‏دهد.
1. دعاى ندبه

دعاى ندبه از اعمال سرداب مقدس امام زمان(علیه السّلام) و نيز از اعمال عيد فطر و روز جمعه است، و خواندن آن در همه اوقات مناسب است.
اين دعا گر چه مربوط به امام زمان(علیه السّلام) است، ولى مى‏توان گفت يك دور عقايد تشيع در آن آمده است.
در اين دعا ابتدا توحيد و سپس نبوت انبياء(صلّی الله علیه و آله و سلّم) و پيامبر و بعد مسأله وصايت اميرالمؤمنين، عليه‏السلام، و فتنه‏هاى پس از پيامبر(صلّی الله علیه و آله و سلّم) آمده و پس از اشاره‏اى به ائمه(علیهم السّلام) موضوع امام زمان(علیه السّلام) آورده شده و درباره غيبت و ديگر جوانب مربوط به آن حضرت در قالب شكواى دل خطاب به حضرت آمده است و در آخر هم دعاهايى بسيار مختصر و جامع آمده است.1
2. دعاى عهد

از امام صادق، عليه‏السلام، روايت شده كه فرمودند:
هر كس چهل روز صبح هنگام، دعاى عهد را بخواند از ياران قائم ما است و اگر قبل از ظهور آن حضرت از دنيا برود خداوند او را در زمان ظهور از قبر بيرون مى‏آورد كه در خدمت حضرت باشد. خداوند به هر كلمه‏اى از اين دعا هزار حسنه عطا فرمايد و هزار گناه محو مى‏نمايد.
دعاى عهد ابتدا خداوند را به اسامى و صفات مى‏خواند و بعد صلوات بر امام زمان(علیه السّلام) است. سپس دعاهايى در مورد آن حضرت و فرج او و نيز حضور ما در زمان حضرت و ديدار روى حضرت دارد.2
3. زيارت آل ياسين

اين زيارت توقيعى است كه از ناحيه مقدس امام عصر(علیه السّلام) صادر گشته و حضرت مى‏فرمايند:
هر گاه خواستيد به ما توجه پيدا كنيد همانگونه كه خداوند فرمود بگوييد: سلام على آل ياسين...
اين زيارت بسيار معتبر و پرمحتوى است و مى‏توان گفت: خلاصه‏اى از عقيده هر شيعه در زمان غيبت است و آنچه يك شيعه بايد در زمان غيبت بداند در آن آمده است.
در اين زيارت ابتدا سلامهاى متعددى با مضامين بالا، خطاب به امام زمان(علیه السّلام) آمده و سپس حضرت را براى عقايد قلبى خود از اقرار به ائمه(علیهم السّلام) و ديگر عقايد تشيع شاهد مى‏گيرد.
در دعاى بعد از زيارت آل‏ياسين هم پس از صلوات بر پيامبر(صلّی الله علیه و آله و سلّم) دعاهايى در مورد دعا كننده دارد و بعد صلوات بر حضرت حجت(علیه السّلام) با القاب مخصوص است و بعد دعاهايى در مورد حفظ و فرج و تأييد و ظهور حضرت و درباره شيعيان آمده است.3
4. زيارت حضرت در حرم سامرا

زيارتى است كه شهيد در مزار خود و نيز ابن مشهدى در المزار الكبير آورده‏اند:
هنگامى كه از زيارت دو امام در سامرا فارغ شدى بر در حرم امام زمان(علیه السّلام) بايست و بگو: السلام عليك يا خليفة‏الله و... سپس بر در سرداب غيبت بين دو درب بايست در حالى كه...
اين زيارت ابتدا سلامهاى متعددى با مضامينى بسيار سنگين دارد كه حاوى فضائل و خصايص حضرت و پاره‏اى از اعتقادات شيعه است و بعد شهادت به جوانب مختلف حضرت و مطالبى در مورد ظهور و بعد از ظهور خطاب به آن حضرت است و در آخر صلوات بر پيامبر(ص) و آل آن حضرت و دعا براى تعجيل فرج به چند شكل و براى يارى خداوند بوسيله حضرت و احياى دين توسط حضرت و ايجاد امنيت توسط حضرت و برپايى عدل و برطرف شدن ظلم توسط حضرت است و به صلوات ختم مى‏شود.4
5. زيارت امام زمان، عليه‏السلام، در سرداب مقدس

زيارتى است كه شهيد در مزار و ابن المشهدى در المزار الكبير آورده‏اند كه هنگام داخل شدن در سرداب خوانده مى‏شود و بعد از زيارت دوازده ركعت نماز دارد و بعد دعاى «الهى عظم البلاء...» خوانده مى‏شود.
اين زيارت هم سلامهايى بسيار جامع و كامل دارد كه غير از معصوم، عليه‏السلام، ديگرى نمى‏تواند آن كلمات را بيان فرمايد و در آخر حضرت را بر عقايد قلبى خود شاهد مى‏گيرد و دعايى كوتاه در آخر دارد، و پس از آن نماز و صلواتى با عباراتى سنگين براى حضرت آمده است.5
6. صلوات بر امام زمان

صلواتى است شامل درود بر آن حضرت و دعا براى ظهور او به عبارتهاى مختلف و همچنين دعا براى بعد از ظهور حضرت است كه همان كارها و برنامه‏هاى حضرت است.6
7. زيارت حضرت پس از نماز صبح

زيارتى است كه هر روز پس از نماز صبح خوانده مى‏شود. در اين زيارت از خدا طلب صلوات بر حضرت از سوى جميع مؤمنين مى‏نمايد و همچنين تجديد بيعت با حضرت و دعا براى خود كه از ياران حضرت و اطرافيان و نگهبانان و شهيدان در ركاب حضرت باشيم.7
8. دعا در زمان غيبت

دعايى است كه در زمان غيبت خوانده مى‏شود و به گفته شهيد و ابن مشهدى از ناحيه خود حضرت وارد شده و اين دعا بعد از اعمال سرداب نيز خوانده مى‏شود.
در اين دعا ابتدا شكايت به خداوند از زمان غيبت آمده و پس از صلوات دعا براى فرج و استغاثه به پيامبر(ص) و اميرالمؤمنين، عليه‏السلام، و بعد استغاثه به امام زمان(علیه السّلام) است.8
9. زيارت امام زمان، عليه‏السلام، در روز جمعه

زيارتى است كه در روز جمعه (كه روز ظهور امام زمان(علیه السّلام) خواهد بود) وارد شده است.
اين زيارت ابتدا سلامهايى است متعدد كه همه حاوى صفات و خصايص و فضايل حضرت و گاهى حاوى دعاى براى فرج و ديگر جوانب حضرت است و سپس ذكر صلوات آمده و دعا براى خود كه از منتظران و ياران و شهيدان و دوستان حضرت باشيم. بعد از آن خطاب به حضرت درد دل و شكوايى دارد.9 10. دعا براى حضرت در شب نيمه شعبان
10 دعايى است كه در شب نيمه شعبان خوانده مى‏شود.
در اين دعا خداوند را بحق مولود نيمه شعبان قسم مى‏دهد و القاب و فضايل حضرت و بعد صلوات بر حضرت آمده و دعا براى حضور در ظهور حضرت و از ياران آن حضرت بودن و در آخر صلوات بر ايشان و لعن بر دشمنان ايشان ذكر شده است.
11. دعا براى امام زمان، عليه‏السلام، در روز جمعه

اين دعا در اصل صلواتى است كه در اعمال روز جمعه وارد شده است. ابتدا صلواتهايى بر پيامبر(ص) و اميرالمؤمنين، عليه‏السلام، و ائمه(علیهم السّلام) و بعد صلواتى بر همه معصومين(علیهم السّلام) است. سپس صلوات بر امام زمان(علیه السّلام) است و بعد دعا براى طول عمر حضرت و حفظ حضرت از انواع شرور و دعا براى رعيت و شيعيان حضرت و دعا براى فرج و ظهور حضرت به انواع مختلف و در آخر صلواتى بر پنج تن(علیهم السّلام) و امام زمان(علیه السّلام) آمده است.11
12. دعا براى امام زمان، عليه‏السلام، در سرداب مقدس

اين دعا از امام رضا، عليه‏السلام، نقل شده و در اعمال سرداب مقدس آمده است. ابتدا دعا براى سلامتى حضرت با القاب خاص آمده و حفظ از شرور و تأييد آن حضرت از جانب خداوند و دعا براى فرج و ظهور حضرت و انواع دعا عليه دشمنان امام زمان(علیه السّلام) و اقرار به صفات حضرت و دعا براى خود نسبت به حضرت و نيز دعاهايى كلى براى خود انسان و در آخر صلوات بر ائمه(علیهم السّلام) و اقرار به فضايل و خصايص اهل‏بيت(علیه السّلام) آمده است.12
13. دعا براى امام زمان، عليه‏السلام، در زمان غيبت

دعايى كه ابوعمرو، عثمان بن سعيد عَمرى، اولين نائب از نوّاب اربعه زمان در غيبت صغرى خوانده و ابوعلى محمدبن همام شنيده و او را امر نموده كه اين دعا را بخواند، و سيد بن طاووس نيز فرموده كه ما اين دعا را از فضل خدا مى‏دانيم.
در ابتداى اين دعا جمله «اللهم عرّفنى نفسك...» آمده و سپس به پيامبر(صلّی الله علیه و آله و سلّم) و ائمه(علیهم السّلام) شهادت داده و بعد دعا براى سلامتى امام زمان(علیه السّلام) و دعا براى طول عمر حضرت است و در همه اينها معارف بالايى درباره آن حضرت آورده است.
سپس دعا براى خودمان از قبيل يقين و حالت انتظار و تسليم در مقابل حضرت و از ياران حضرت بودن آمده است. بعد از آن دعا براى فرج و لعن بر دشمنان حضرت و دعا براى بعد از ظهور حضرت و صلوات بر ائمه(علیهم السّلام) و سپس شكايت از زمان و دعا عليه دشمنان حضرت و نيز تحقق يافتن تمام خوبيها توسط حضرت آمده است.13
اميد است اين مختصر انس دلهايى باشد كه در عصر غيبت، انيسى جز مولايشان براى دل خود ندارند و با آنچه بعنوان خطاب با حضرت ولى عصر(علیه السّلام) بر زبان مى‏آورند، از اعماق وجود آن محبوب دلها را دعا كنند و از دور و نزديك سلامش نمايند و بر او درود فرستند.
پي نوشت :

1 .ر.ك: كتاب محمد بن حسين بن سفيان بزوفرى (خطى)؛ المزار القديم، راوندى (م 573 ق.)؛ المزار الكبير، محمدبن مشهدى (م قرن 6)؛ جمال‏الاسبوع، سيد بن طاووس، ص553؛ الاقبال بالاعمال، سيد بن طاووس، ص295، ب87، دعا بعد صلاة عيد الفطر؛ مصباح‏الزائر، سيد بن طاووس، ص446، اعمال سرداب؛ بحارالانوار، محمدباقر مجلسى، ج102، ص111؛ زادالمعاد، محمدباقر مجلسى، ب11، زيارت صاحب‏الزمان(علیه السّلام)؛ تحية‏الزائر، حسين بن محمدتقى نورى (ميرزاى نورى)؛ مفاتيح‏الجنان، شيخ عباس قمى، ص534؛ المراقبات، ميرزا جواد آقا تبريزى، ص186، ف13، فى مراقبات عيد الفطر.
2 .ر.ك: مصباح‏الزائر، سيد بن طاووس، ص235، 236؛ بحارالانوار، ج53، ص95، ح111؛ ج102، ص111؛ مفاتيح‏الجنان، ص539 ـ 540.
3 .ر.ك: الاحتجاج، طبرسى، ج2، ص316 ـ 318؛بحارالانوار، ج53، ص171، ح57؛ ج94، ص3؛ ج102،ص81، ح1؛مفاتيح‏الجنان، ص523ـ525.
4 .ر.ك: المزار الكبير، ابن مشهدى، ص194 ـ 196؛ مزار شهيد، ص62 ـ 63؛ بحارالانوار، ج102، ص116 ـ 118؛ مفاتيح‏الجنان، ص526 ـ 529.
5 .ر.ك: المزار الكبير، ابن مشهدى، ص196؛ مزار شهيد، ص64 ـ 65؛ مصباح الزائر، سيد بن طاووس، ص228، 229؛ بحارالانوار، ج102، ص101 ـ 109؛ مفاتيح‏الجنان، ص529 ـ 531.
6 .ر.ك: مصباح الزائر، سيد بن طاووس، ص228، 229؛ بحارالانوار، ج102، ص102؛ مفاتيح‏الجنان، ص531.
7 .ر.ك: مصباح الزائر، سيد بن طاووس، ص228، 229؛ بحارالانوار، ج102، ص110؛ مفاتيح‏الجنان، ص538 ـ 539.
8 .ر.ك: المزار الكبير، محمد ابن مشهدى، ص196؛ مزار شهيد، ص64، 65؛ بحارالانوار، ج102، ص119؛ مفاتيح‏الجنان، ص531 ـ 532، شبيه آن در ص115 ـ 116، و نيز دعاى بعد از نماز امام زمان(علیه السّلام) در بحارالانوار، ج91، ص190، و مفاتيح الجنان، ص45 ـ 46.
9 .ر.ك: بحارالانوار، ج102، ص215؛ مفاتيح‏الجنان، ص59 ـ 60.
10.ر.ك: الاقبال بالاعمال، سيد بن طاووس، ص705 ـ 706؛ مفاتيح‏الجنان، ص59 ـ 60.
11.ر.ك: الغيبة، شيخ طوسى، ص177؛ جمال‏الاسبوع، سيدبن طاووس، ص494 ـ 504؛ بحارالانوار، ج52، ص17 ـ 22، ج94، ص181؛ مفاتيح‏الجنان، ص51 ـ 53.
12.ر.ك: المصباح، كفعمى، ص548؛ مصباح الزائر، سيد بن طاووس، ص226، 227؛ جمال‏الاسبوع، سيد بن طاووس، ص506 ـ 511؛ بحارالانوار، ج95، ص330، ح4؛ ج102، ص111؛ بحارالانوار، ج95، ص332، ح5؛ مفاتيح‏الجنان، ص541 ـ 543.
13.ر.ك: كمال‏الدين، شيخ صدوق، ج2، ص190؛ مصباح الزائر، سيد بن طاووس، ص220 ـ 223؛ جمال‏الاسبوع، سيد بن طاووس، ص521 ـ 529؛ بحارالانوار، ج53، ص187، ح18؛ ج5، ص327، ح3؛ ج102، ص89؛ مفاتيح‏الجنان، ص588 ـ 591.