مرکز دادرسی امام زمان (ع)
نويسنده:علی اکبر مهدی‌پور
مسجد اعظم کوفه، یکی از کهن‌ترین اماکن زیارتی منتسب به حضرت بقیه الله (ارواحنا فداه)، مرکز قضاوت، محل نصب منبر، محل تأسیس کلاس‌های‌آموزش قرآن و محل اقامه‌ی نماز جمعه و جماعت آن حضرت در عهد ظهور است. مسجد کوفه در اصل بسیار گسترده بود. مهدی موعود (عجّل‌اللّه‌تعالی‌فرجه لشّریف) به هنگام ظهور آن را منهدم می کند و به پایه‌های نخستین برمی گرداند و سه مسجد دیگر در کنار آن بنیاد می‌نهد.
سیمای مسجد کوفه از منظر، آیات، روایات و حوادث تاریخی در این نوشتار در حد توان ترسیم گشته است.
مرکز دادرسی آن امام نور در هنگامه‌ی ظهور
روزگاری مسجد اعظم کوفه مرکز داوری و دادرسی مولای متقیان امیرمؤمنان (علیه‌السلام) بود به هنگام ظهور نیز مرکز داوری و دادرسی فرزند برومندش حضرت بقیه ا لله (عجّل‌اللّه‌تعالی‌فرجه لشّریف) خواهد بود.
۱. ششمین امام نور در این رابطه می‌فرماید:
دارُ مُلِکِه الکُوفَهُ وَ مَجلِسُ حُکمِهِ جامِعُها.۱
مرکز حکومت او، کوفه، و مرکز قضاوت و دادرسی او مسجد اعظم کوفه است.
پایگاه تبلیغاتی امام زمان (عجّل‌اللّه‌تعالی‌فرجه لشّریف)
روزگاری شیفتگان خاندان عصمت و طهارت در مسجد اعظم کوفه، پیروآن منبر امیر بیان، مولای متقیان (علیه‌السلام) گرد میآمدند و از بیانات درُر بارش کسب نور می‌کردند.۲ در هنگامه‌ی ظهور نیز در پیرامون منبر آخرین امام نور گرد میآمدند و از سخنان گهر بارش فیض می‌برند.
۲. امام صادق (علیه‌السلام) در این رابطه می‌فرماید:
کأنّی اَنظُرُ اِلیَ القائِمِ عَلی مِنبَر الکُوفَه وَ حَولَهُ اصحابُهُ، ثَلاثُ مائَه و ثَلاثَه عَشَرَ رَجُلاً عِدَّه اهلِ بَدر، وَ هُم اَصحابُ الالوِیَه، و هُم حُکّامُ اِلله فی ارضِهِ عَلی خَلقِهِ.۳
گویی به سوی قائم (علیه‌السلام) می‌نگرم که بر فراز منبر مسجد کوفه قرار گرفته، تعداد ۳۱۳ تن یارانش در اطراف او حلقه زده‌اند. که پرچم داران و فرمان روایان خداوند برفراز گیتی در میان بندگان خدایند.
۳. امام باقر (علیه‌السلام) در همین رابطه می‌فرماید:
یَدُخُل المَهدَیُّ (عجّل‌اللّه‌تعالی‌فرجه لشّریف) الکوفَه وَ بها ثَلاثُ رایاتٍ قَد اضطَرَبَت، فَیَصطفّوُا لَهُ و یَدخُلُ حَتّی یَاتِیَ المِنبَرَ، فَیخطُبُ فَلا یَدریِ النّاسُ ما یَقوُلُ مِنَ البُکاء.۴
مهدی (علیه‌السلام) وارد کوفه می‌شود سه گروه درگیر در یک صف برای او گرد آیند، او بر فراز منبر می رود، خطبه می‌خواند و مردم آن قدر اشک شوق می‌ریزند که متوجه سخنان او نمی‌شوند.
۴. ابان بن تغلب گوید: در محضر امام صادق (علیه‌السلام) در ناحیه‌ی کوفه بودم. در سه نقطه پیاده شدند و در هر نقطه دو رکعت نماز گزاردند، در توضیح آن سه نقطه فرمودند: یکی از آنها محل قبر امیر مؤ‌منان (علیه‌السلام) و دیگری محل نهادن سر مقدس امام حسین (علیه‌السلام) بود، اما سومی:
و الثّالِثُ مَوضِعُ منبر القائِمِ (علیه‌السلام)؛۵
سومی محل منبر حضرت قائم (علیه‌السلام) بود.
ستاد اقامه‌ی جمعه و جماعت حضرت بقیه الله (عجّل‌اللّه‌تعالی‌فرجه لشّریف)
روزگاری مسجد کوفه محل برگزاری جمعه و جماعت میر هدایت، شاه ولایت، حضرت علی (علیه‌السلام) بود، روزگاری بس دراز نیز محل اقامه‌ی جمعه و جماعت آخرین سفیر الهی خواهد بود.
۵. امیرمؤمنان (علیه‌السلام) در یک خطبه‌ی طولانی، ویژگیهای مسجد کوفه می‌فرماید:
<ای اهل کوفه، خداوند به شما نعمت‌هایی عطا فرموده که به هیچ کس عطا نکرده است. از برتری محل برگزاری نماز شما این است که اینجا خانه‌ی آدم، خانه‌ی نوح، خانه‌ی ادریس، عبادتگاه حضرت ابراهیم خلیل و عبادتگاه برادرم حضرت خضر (علیه‌السلام) بود و امروزه محل عبادت و مناجات من است.>
سپس در ادامه فرمود:
وَلَیأتِیَن عَلَیهِ زَمانٌ یَکوُنُ مُصَلَّی المَهدَیّ (علیه‌السلام) مِن وُلدی و مُصَلّی کُلٍّ مؤ‌مِنٍ. و لا‌یَبقی عَلیَ الاَرضِ مُؤ‌مِنٌ اِلاّ کانَ بهِ، او حَنَّ قَلبُهُ اِلَیه؛۶
برای مسجد کوفه زمانی فرا می‌رسد که محل برگزاری نماز حضرت مهدی (عجّل‌اللّه‌تعالی‌فرجه لشّریف) از تبار من و محل عبادت هر مؤ‌من می‌شود. هیچ مؤ‌منی در روی زمین نمی‌ماند، جز این که به این مسجد بیاید، یا قلبش برای این مسجد پربزند.
۶. امیرمؤمنان (علیه‌السلام) گشت و گزاری در سرزمین فعلی نجف کردند، از توسعه‌ی روز افزون کوفه صحبت کردند و فرمودند:
در سرزمین حیره۷ مسجدی با پانصد در ساخته می‌شود که نماینده‌ی حضرت قائم (عجّل‌اللّه‌تعالی‌فرجه لشّریف) در آن نماز می‌گذارد، زیرا مسجد کوفه برای آنها گنجایش نخواهد داشت.
و در آن دوازده امام عادل، امامت می‌کند.
راوی پرسید: آیا مسجد کوفه گنجایش آن همه جمعیت را خواهد داشت؟
فرمود: تُبنی لَهُ اَربَعُ مَساجِدَ، مَسجِدُ الکوُفَه اَصغَرُها و هذا و مَسجِدان فی طَرَفیِ الکُوفَه مِن هذَا الجانَبَ.۸
برای آن حضرت چهار مسجد ساخته می‌شود که مسجد کوفه کوچک‌ترین آنها خواهد بود، و این مسجد (مسجد حیره با پانصد در) و دو مسجد در دو طرف کوفه، از این سمت. (با دست مبارک اشاره فرمودند به سوی بصره و نجف).
۷. امام صادق (علیه‌السلام) در این رابطه می‌فرماید:
اذا قامَ قائَمُ آلِ مُحمّدٍ (علیه‌السلام) بَنی فی ظَهرِ الکُوفَه مَسجِداً لَهُ اَلفُ بابٍ، و اتّصَلَت بُیُوتُ اَهلِ الکوُفَه بِنَهری کربَلا؛
هنگامی که قائم آل محمد (علیه‌السلام) قیام کند، در پشت کوفه مسجدی تأسیس می‌کند که هزار در دارد، و خانه‌های کوفه به دو رود کربلا متصل می‌شود.
توسعه‌ی مسجد اعظم کوفه
نخستین بنیانگذار مسجد کوفه حضرت آدم (علیه‌السلام) می‌باشد و در گذشته خیلی وسیع‌تر از ساختمان فعلی آن بوده است.
. امیرمؤمنان (علیه‌السلام) در مقابل درب مسجد می‌ایستاد، تیری در چلّه‌ی کمان نهاده، پرتاب می‌کرد، تیر در میان خرما فروش‌ها می‌افتاد، می‌فرمود: تا آنجا جزو مسجد بوده است و می‌فرمود:
قَد نَقَصَ مِن اساسِ المِسجِدِ مِثلُ ما نَقَصَ فی تَربیعهِ؛۱۰
از اساس مسجد به مقداری کم از مربّع شدن آن کاسته، کم شده است.۱۱
۹. حذیفه بن یمان گوید:
به مقدار دوازده هزار ذراع از مساحت آن کم شده است.۱۲
۱۰. مفضل گوید: در محضر امام صادق (علیه‌السلام) بودم، هنگامی که در آخر بازار سرّاج‌ها، به طاق زیّاتین رسیدیم، از اسب پیاده شد و به من فرمود:
انِزِل، فَاِن هذا الموَضِعَ کانَ مَسجَدَ الکوُفَه الَاول الذی خَطّهُ آدَمُ (علیه‌السلام) و اَناَ اکرَهُ اَن اَدخُلَهُ راکِباً.۱۳
پیاده شو، زیرا اینجا جزو نخستین مسجد کوفه است که حضرت آدم (علیه‌السلام) آن را طرح ریزی کرده بود، من دوست ندارم که سواره وارد شوم.
پرسیدم: چه کسی آن را تغییر داد؟
فرمود: نخستین دگرگونی آن در هنگامه‌ی طوفان رخ داد، سپس کسان کسری،۱۴ بعداً نعمان۱۵ و بعدها زیاد (ابن ابیه) آن را تغییر دادند.
۱۱. سابق بربری گوید: دیدم که امیرمؤمنان (علیه‌السلام) مسجد کوفه را وجب به وجب تا طاق زیات‌ها بنیاد نهاد.۱۶و این دقیقا منطبق می‌شود با آخر بازار سراج‌ها که در حدیث پیشین از امام صادق (علیه‌السلام) نقل کردیم.
۱۲. امام صادق (علیه‌السلام) فرمود:
اِن القائِمَ (عجّل‌اللّه‌تعالی‌فرجه لشّریف) اِذا اقامَ رَد البَیتَ الحَرامَ الی اساسَه، وَ رَد مسجدَ رسُولِ اللهَ (صلّی‌اللّهُ علیه‌وآله‌وسلّم) الی اساسِهِ، و رَد مسجِدَ الکوُفَه الی اساسهِ.۱۷
۱۳. امام باقر (علیه‌السلام) در فرازی از یک حدیث طولانی می‌فرماید:
اذا قامَ القائِمُ (عجّل‌اللّه‌تعالی‌فرجه لشّریف) دَخَلَ الکوُفَه و امَرَ بهدَم المَساجِدِ الاَربَعَه حَتّی یَبلُغَ اَساسَها؛ ۱۸
هنگامی که قائم(عجّل‌اللّه‌تعالی رجه‌الشّریف) قیام کند، وارد کوفه می‌شود و فرمان می‌دهد که چهار مسجد را ویران کنند تا به پایه‌های نخسین برگردد.
۱۴. امیرمؤمنان (علیه‌السلام) در مسجد کوفه خطاب به مسجد کوفه فرمود:
وای بر کسی که تو را ویران کند، وای بر کسی که مقدمات ویرانی تو‌را فراهم سازد، وای بر کسی که تو را با آجر بسازد و قبله‌ی حضرت نوح را تغییر دهد.
و در پایان فرمود:
طوُبی لِمَن شَهِدَ هِدمَکَ مَعَ قائِمِ اَهلِ بَیتی، اُولئکَ خَیارُ الاُمه مَعَ اَبرارِ العَتره.۱۹
خوشا به حال کسی که ویران کردن تو را در حضور قائم اهل بیت من درک کند. آنان برگزیدگان امت در محضر نیکان عترت هستند.
در این حدیث شریف، از دگرگون شدن قبله‌ی حضرت نوح (علیه‌السلام) گفت و گو شده است، در این رابطه علامه مجلسی (طاب ثراه) تحقیق بسیار ارزشمندی دارند، علاقه‌مندان به دائره المعارف بزرگ بحار مراجعه فرمایند.۲۰
۱۵. امیرمؤمنان (علیه‌السلام) در حدیث دیگری در این رابطه می‌فرماید:
اما اِن قائمَنا اِذا قامَ کسَرَهُ و سَوّی قِبلَتَهُ؛۲۱
چون قائم ما (عجّل‌اللّه‌تعالی‌فرجه لشّریف) قیام کند، مسجد کوفه را در هم می‌کوبد و قبله‌ی آن را صلاح می‌فرماید.
کلاس‌های قرآن در مسجد کوفه
در احادیث فراوانی از تأسیس پایگاه‌های آموزش قرآن در مسجد کوفه بحث شده که به چند نمونه از آنها اشاره می‌شود:
۱۶. امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرماید :
کیفَ اَنتُم لَو ضَرَبَ اَصحابُ القائِمِ (علیه‌السلام) الفَساطیطَ فی مَسجِدِ کوُفانَ، ثُم یُخرَجُ اِلَیهِمُ المِثالُ المُستَأنَفُ، اَمرٌ جَدیدٌ عَلَی العرَبِ شَدیدٌ.۲۲
چگونه خواهید بود، هنگامی که اصحاب قائم (علیه‌السلام) در مسجد کوفه خیمه زده، (قرآن را) به شیوه‌ی جدید عرضه می‌دارند، شیوه‌ای تازه که (آموزش و یا پذیرش آن) بر عرب دشوار است.
منظور از شیوه‌ی جدید آموزش قرآن به ترتیب نزول آیات است، چنان که در احادیث دیگر به آن اشاره شده:
۱۷. امیرمؤمنان (علیه‌السلام) در این رابطه می‌فرماید:
کَاَنّی اَنظُرُ اِلی شیعَتنا بمسجِدِ الکُوفَه، قَد ضَرَبُوا الفَساطیطَ یُعَلّموُنَ النّاسَ القُرانَ کَما اُنزِلَ.۲۳
گویی شیعیان خود را می‌بینیم که در مسجد کوفه خیمه زده، به مردم قرآن را آن گونه که نازل شده آموزش می‌دهند.
۱۸. و در حدیث دیگری در همین رابطه فرمود:
کَاَنّی بِالعَجَمِ فَساطیطُهُم فی مَسجدِ الکُوفَه یُعَلّمُونَ النّاسَ القُرآنَ کَما اُنزِلَ.۲۴
گویی ایرانیان را با چشم خود می‌بینم که در مسجد کوفه خیمه زده قرآن را آن گونه که نازل شده، به مردمان آموزش می‌دهند.
پی نوشت :
۱. بحار الانوار، ج ۵۳، ص ۱۱.
۲. سید رضی (متوفای ۴۰۶ ه.ق) گزیده‌ای از خطبه‌های امیر مومنان (علیه‌السلام) برفراز منبر مسجد کوفه را در کتاب بی نظیر <نهج البلاغه> گرد آورده است.
۳. بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۳۲۶؛ تاریخ الکوفه، ص ۱۰۰.
۴. روضه الواعظین، ج۲، ص ۲۶۳؛ کشف الغّمه، ج ۲، ص ۴۶۳.
۵. بحار الانوار، ج ۱۰۰، ص ۲۴۶؛ فرحه الغریّ، ص ۲۱؛ کامل الزیارات، ص ۳۴.
۶. من لا یحضره الفقیه، ج ۱، ص ۱۵۰؛ امالی شیخ صدوق، ص ۱۸۹؛ روضه الواعظین، ج ۲، ص ۳۳۷؛ وسائل الشیعه، ج ۵، ص ۲۵۷.
۷. شهری بود در سرزمین فعلی نجف، به فاصله‌ی سه میل از کوفه (معجم البلدان، ج ۲، ص ۳۲۸).
۸. تهذیب الاحکام، ج ۳، ص ۲۵۴؛ تاریخ الکوفه، ص ۹۹.
۹. ارشاد شیخ مفید. ج ۲، ص ۳۸۰؛ غیبت شیخ طوسی، ص ۴۶۸؛ اثبات الهداه، ج ۳، ص ۵۱۵؛ کشف الغمه، ج ۲. ص ۴۶۴؛ الصراط المستقیم، ج ۲، ص ۲۵۳، بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۳۳۰؛ اعلام الوری، ج ۲، ص ۲۸۷؛ الخرائج و الجرائح، ج ۳، ص ۱۱۷۶.
۱۰. کافی، ج ۳، ص ۴۹۲؛ بحار الانوار، ج ۱۰۰، ص ۳۹۸.
۱۱. منظور این است که مسجد کوفه به صورت مربع بوده، به قدری از آن کم شده که اکنون به صورت مستطیل در آمده است.
۱۲. المزارالکبیر، ص ۱۲۹؛ بحار الانوار، ج ۱۰۰، ص ۳۹۶.
۱۳. کافی، ج ۸، ص ۲۳۴؛ تهذیب الاحکام، ج ۳، ص ۲۵۵؛ الفقیه، ج ۱، ص ۱۴۸؛ تفسیر عیاشی. ج ۲، ص ۱۴۴؛ وسائل الشیعه، ج ۵، ص ۲۵۵؛ مستدرک وسائل، ج ۳، ص ۴۰۰؛ بحار الانوار، ج ۱۱، ص ۳۳۱؛ ج ۱۰۰، ص ۳۸۶؛ تفسیر برهان، ج ۵، ص ۱۳۰.
۱۴. کسری به سلاطین ایران گفته می‌شد.
۱۵. منظور از نعمان، <نعمان بن منذر> است. (مرآه العقول، ج ۲۶، ص ۲۹۶).
۱۶. بحار الانوار، ج ۳۴، ص ۳۵۲.
۱۷. تهذیب الاحکام، ج ۵، ص ۴۵۲.
۱۸. غیبت شیخ طوسی، ص ۴۷۵؛ منتخب الانوار المضیئه، ص ۱۹۴؛ اثبات الهداه، ج ۳، ص ۵۱۷؛ بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۳۳۳؛ ج ۸۳، ص ۳۵۳؛ ج ۱۰۴، ص ۳۳۲.
۱۹. غیبت شیخ طوسی، ص ۴۷۳، اثبات الهداه، ج ۳ ص ۵۱۶؛ بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۳۳۲.
۲۰. بحار الانوار، ج ۱۰۰، ص ۴۳۱ - ۴۳۴.
۲۱. غیبت نعمانی، ص ۳۱۸؛ بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۳۶۴؛ ج ۹۲، ص ۵۹.
۲۲. غیبت نعمانی، ص ۳۱۹؛ بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۳۶۵.
۲۳. غیبت نعمانی، ص ۳۱۸، بحار الانوار، ج ۵۲. ص ۳۶۴.
۲۴. همان.
پاسخ با نقل قول
