موضوع: گیاهان داروئی در احادیث

[size=medium]
[align=center]سياه دانه
[/align]
طبّ الأئمّة عن إبراهيم بن أبي يحيى عن الإمام الصادق عليه‏السلام ، قال :
شَكَوتُ إلَيهِ الزُّكامَ ، فَقالَ :
صُنعٌ مِن صُنعِ اللّه‏ِ ، [و] جُندٌ مِن جُنودِ اللّه‏ِ ، بَعَثَهُ اللّه‏ُ إلى عِلَّةٍ في بَدَنِكَ لِيَقلَعَها ، فَإِذا قَلَعَها فَعَلَيكَ بِوَزنِ دانِقِ شونيزٍ ونِصفِ دانِقِ كُندُسٍ ، يُدَقُّ ويُنفَخُ فِي الأَنفِ ، فَإِنَّهُ يَذهَبُ بِالزُّكامِ ، وإن أمكَنَكَ ألاّ تُعالِجَهُ بِشَيءٍ فَافعَل ، فَإِنَّ فيهِ مَنافِعَ كَثيرَةً .



طبّ الأئمّة عليهم‏السلام
- به نقل از ابراهيم بن ابى‏يحيى ، از امام صادق عليه‏السلام -: از زكام نزد امام عليه‏السلام اظهار ناراحتى كردم . فرمود : «كرده‏اى از كرده‏هاى خداوند ، و سربازى از سربازان خداست كه خداوند ، آن را به پيكار با بيمارانى در تن تو برانگيخته ، تا آن را از جاى بركَنَد . پس چون آن را از ميانْ بركَنْد ، بر تو باد به وزن يك دانگ شونيز و نيم‏دانگ كُندُس ، كه آرد گردد و به بينى رانده شود . اين كار ، زكام را از ميان مى‏بَرَد . اگر هم مى‏توانى هيچ درمانى برايش به كارنگيرى ، اين كار را بكن ؛ چرا كه آن ، منافعى بسيار دارد .


ما بين المعقوفين أثبتناه من بحار الأنوار.طبّ الأئمّة لابني بسطام ، صفحه 64 ، بحار الأنوار ، جلد 62 ، صفحه 183 ، حديث 1 ، دانش نامه احاديث پزشكي : 1 / 334
معناى اين واژه در ج1 ، ص291 آمد .كُندُس يا كُندُش ، نام فارسى يك گياه است. همين نام به زبان عربى نيز درآمده و مؤلّف ، درباره آن از فيروزآبادى چنين نقل كرده است: كُندس: ريشه‏هاى گياهى است كه درونش زرد و لايه بيرونش سياه است. چون به صورت گَرد درآيد و در بينى دمانده شود ، شخص به عطسه مى‏آيد، چشمان خسته ، فروغ تازه مى‏يابد و شبْ كورى از ميان مى‏رود .

:rose:
الإمام عليّ عليه‏السلام :
إنَّ رَجُلاً شَكا إلى رَسولِ اللّه‏ِ صلى‏ الله ‏عليه و ‏آله و سلّم وَجَعاً يَجِدُهُ في جَوفِهِ فَقالَ :
خُذ شَربَةَ عَسَلٍ وأَلقِ فيها ثَلاثَ حَبّاتِ شونيزٍ أو خَمساً أو سَبعاً ، وَاشرَبهُ تَبَرأ بِإِذنِ اللّه‏ِ .
فَفَعَلَ ذلِكَ الرَّجُلُ فَبَرَأَ .



امام على عليه‏السلام :
مردى نزد پيامبر خدا از دردى كه در درون خويش داشت ، اظهار ناراحتى كرد . پيامبر صلى‏ الله ‏عليه و ‏آله و سلّم فرمود : «شربتى از عسل بردار و سه يا پنج يا هفت دانه شونيز در آن بينداز و بنوش تا به اذن خداوند عز و جل بهبود يابى» .
او اين كار را انجام داد و بهبود يافت .


دعائم الإسلام ، جلد 2 ، صفحه 135 ، حديث 476 عن الإمام الصادق عن آبائه عليهم‏السلام ، بحارالأنوار ، جلد 62 ، صفحه 72 ، حديث 28
دانش نامه احاديث پزشكي : 1 / 432
:rose:
مكارم الأخلاق عن الإمام الصادق عليه‏السلام :
أربَعَةُ أشياءَ تَجلُو البَصَرَ ويَنفَعنَ ولا يَضرُرنَ ، فَسُئِلَ عَنهُنَّ ، فَقالَ : السَّعتَرُ وَالمِلحُ إذَا اجتَمَعا ، وَالنّانَخواهُ وَالجَوزُ إذَا اجتَمَعنَ .
فَقيلَ لَهُ : و لِما تَصلُحُ هذِهِ الأَربَعَةُ إذَا اجتَمَعنَ؟
فَقالَ : النّانخواهُ وَالجَوزُ يُحرِقانِ البَواسيرَ ، ويَطرُدانِ الرّيحَ ، ويُحَسِّنانِ اللَّونَ...



امام صادق عليه‏السلام :
چهار چيز ، چشم را جلا مى‏دهد ، سودمند است و هيچ زيانى ندارد .
درباره آنها از امام عليه‏السلام پرسيدند . فرمود : «آويشن و نمك ، وقتى با هم باشند ، و نانخواه و گردو ، وقتى با هم باشند» .
به آن حضرت گفتند : اين چهار چيز وقتى با هم باشند ، به چه كار مى‏آيند؟
فرمود : «نانخواه و گردو ، بواسير را مى‏سوزانند ، باد را دور مى‏كنند و رنگ پوست را زيبا مى‏سازند . . .» .


مكارم الأخلاق ، جلد 1 ، صفحه 416 ، حديث 1410 ، بحار الأنوار ، جلد 66 ، صفحه 198 ، حديث 4. انظر تمام الحديث فى: صفحه 581 ، حديث 1757 ، دانش نامه احاديث پزشكي : 1 / 482
تخمى است خوش‏بوى و شبيه به زنيان كه بر روى خمير نان مى‏پاشند . سياه تخمه ، حبّة السوداء ، شونيز ، نانخه ، نانوخيه ، نانخاه و سياه‏دانه جنام‏هاى ديگر آن استج (لغت‏نامه دهخدا) .
:rose:

مكارم الأخلاق عن الفضل :
شَكَوتُ إلى أبي عَبدِ اللّه‏ِ عليه‏السلام أنّي ألقى مِنَ البَولِ شِدَّةً .
فَقالَ : خُذ مِنَ الشّونيزِ في آخِرِ اللَّيلِ .



مكارم الأخلاق
- به نقل از فضل: به امام صادق عليه‏السلام اظهار كردم كه در هنگام ادرار كردن با سختى روياروى مى‏شوم .
فرمود : «در آخر شب ، قدرى شونيز استعمال كن» .


مكارم الأخلاق ، جلد 1 ، صفحه 403 ، حديث 1373 ، بحار الأنوار ، جلد 62 ، صفحه 229 ، حديث 9
دانش نامه احاديث پزشكي : 1 / 596

:rose:
طبّ الأئمّة عن عبد الرحمن بن الجهم :
شَكا ذَريحٌ المُحارِبيُّ قَراقِرَ في بَطنِهِ إلى أبي عَبدِاللّه‏ِ عليه‏السلام ، فَقالَ : أتوجِعُكَ؟
قالَ : نَعَم .
قالَ : ما يَمنَعُكَ مِنَ الحَبَّةِ السَّوداءِ وَالعَسَلِ لَها .



طبّ الأئمّة عليهم‏السلام
- به نقل از عبد الرحمان بن جَهْم: ذريح محاربى ، نزد امام صادق عليه‏السلام ، اظهار كرد كه شكم وى غُرغُر مى‏كند . امام پرسيد : «آيا درد هم دارى؟» .
گفت : آرى .
فرمود : «چرا براى درمان آن ، از سياه‏دانه و عسل ، بهره نمى‏جويى؟» .


طبّ الأئمّة لابني بسطام ، صفحه 100 ، بحار الأنوار ، جلد 62 ، صفحه 177 ، حديث 13
دانش نامه احاديث پزشكي : 1 / 448





[/size]

[size=medium]

[align=center]برداع (ورس)
[/align]
المستدرك عن جابر :
جاءَتِ امرَأَةٌ إلى رَسولِ اللّه‏ِ صلى‏ الله ‏عليه و ‏آله و سلّم ، فَقالَت : يا رَسولَ اللّه‏ِ ، إنَّ ابني هذا بِهِ العُذرَةُ .
قالَ : لا تُحرِقنَ حُلوقَ أولادِكُنَّ ، عَلَيكُنَّ بِقُسطٍ هِندِيٍّ ووَرسٍ ، فَأَسعِطنَهُ إيّاهُ .



المستدرك
- به نقل از جابر -: زنى نزد پيامبر خدا آمد و گفت : اى پيامبر خدا ! اين كودك ، گلو درد دارد .
فرمود : «حلق‏هاى فرزندان خويش را مسوزانيد . بر شما باد قُسط هندى و برداع . با آنها برايش انفيه كنيد .


المستدرك على الصحيحين ، جلد 4 ، صفحه 450 ، حديث 8239 ، كنز العمّال ، جلد 10 ، صفحه 25 ، حديث 28192 ، دانش نامه احاديث پزشكي : 1 / 330
قُسط : عود هندى و عربى كه بدان ، علاج كنند . بيخى است شبيه به بيخ لفاح و از نواحى هند خيزد و نباتش مفروش و بى‏ساق و برگش عريض و بر سه قسم مى‏باشد : يكى شيرين و سبك و سفيد و با عطريت و قسط بحرى و عربى نامند و قِسمى مايل به سياهى و سبك و سطبر و كم بوى و تلخ ، و او را قسط هندى نامند . . . (لغت‏نامه دهخدا) .برداع (ورس) : اسپرك را گويند و آن ، گياهى است كه چيزها را بدان رنگ كنند و شبيه سمسم است و منبت آن ، بلاد يمن است و بس . مى‏كارند آن را و تا بيست سال ، باقى باشد و جامه‏اى كه از آن رنگ كنند ، پوشيدنش قوّت بسيار دهد (لغت‏نامه دهخدا ).






[/size]

[size=medium]

[align=center]زنجبيل
[/align]


الإمام الرضا عليه‏السلام :
مَن أرادَ أن يُقِلَّ نِسيانَهُ ويَكونَ حافِظاً ، فَليَأكُل في كُلِّ يَومٍ ثَلاثَ‏قِطَعِ زَنجَبيلٍ مُرَبّىً بِالعَسَلِ ، ويَصطَنِعُ بِالخَردَلِ مَعَ طَعامِهِ فيكُلِّ يَومٍ.
ومَن أرادَ أن يَزيدَ في عَقلِهِ ، فلا يَخرُج كُلَّ يَومٍ حَتّى يَلوكَ عَلَى الرِّيقِ ثَلاثَ هَليلَجاتٍ سودٍ مَعَ سُكَّرٍ طَبَرزَدٍ .



امام رضا عليه‏السلام :
هر كس بخواهد فراموشى‏اش كم شود و داراى حافظه‏اى قوى شود ، هر روز ، سه قطعه زَنْجَبيل به عسل درآميخته بخورد و در هر روز ، با غذاى خويش ، چيزى كه با خَرْدَل تهيه شده نيز ميل كند. هر كس هم بخواهد عقل وى افزون شود ، هيچ روزى از خانه بيرون نرود ، مگر پس از آن كه ناشتا ، سه هليله سياه با شكر طَبَرزَد بِجَوَد.


في بحار الأنوار : «يصطبغ» بدل «يصطنع».في بحار الأنوار : «ومن أراد أن يزيد في عقله يتناول كلّ يوم ثلاثْ هليلجات بسكر ابلوچ».طبّ الإمام الرضا عليه‏السلام ، صفحه 36 ، بحار الأنوار ، جلد 62 ، صفحه 324 دانش نامه احاديث پزشكي : 1 / 258
خَردَل: گياهى از تيره چليپاييان (صليبيان) كه دو نوعِ سفيد و سياه دارد. برگ‏هايش شبيه برگ تُرُب ، ولى كوچك‏تر از آن و داراى گل‏هاى زرد و دانه‏هاى ريز و قهوه‏اى و طعمِ تند است. دانه‏هاى آن را پس از كوبيدن در آب يا سركه ، خمير مى‏كنند و با غذا ، جهت تحريك اشتها تناول كنند. تخم سپندان ، اسپندان ، حب الرشاد (فرهنگ معين) .. در طبّ الإمام الرضا عليه‏السلام ، بخش دوم روايت ، چنين آمده است : «هر كس بخواهد عقل وى افزون شود ، هر روز سه هليله با شكر بلوچ بخورد» .

:rose:

[align=center]هليله ي زرد
[/align]

طبّ الأئمّة عن ذريح :
شَكا رَجُلٌ إلى أبي جَعفَرٍ الباقِرِ عليه‏السلام بَياضا في عَينِهِ ، فَقالَ : خُذ توتيا هِندِيٍّ جُزءا وإقليميَا الذَّهَبِ جُزءا ، وإثمِد[ ا] جَيّدا جُزءا [ وَ ] ليَجعَل جُزءا مِنَ الهَليلَجِ الأَصفَرِ ، وجُزءا مِن مِلحٍ أندَرانِيٍّ ، وَاسحَق كُلَّ واحِدٍ مِنها عَلى حِدَةٍ بِماءِ السَّماءِ ، ثُمَّ اجمَعهُ بَعدَ السَّحقِ فَاكتَحِل بِهِ ؛ فَإِنَّهُ يَقطَعُ البَياضَ ، ويُصَفّي لَحمَ العَينِ ويُنَقّيهِ مِن كُلِّ عِلَّةٍ بِإِذنِ اللّه‏ِ عز و جل .



طبّ الأئمّة عليهم‏السلام
- به نقل از ذُريح -: مردى نزد امام باقر عليه‏السلام از سفيدى‏اى در چشمش اظهار ناراحتى كرد. فرمود: «قدرى توتياى هندى ، قدرى جوش كوره (ريم) سيم و زر ، و قدرى سنگ سرمه مرغوب بردار و سهمى هليله زرد و سهمى نيز نمك تركى (نمك بلور) [همراه آن] بردار و هر يك از آنها را جداگانه در آب باران ، خوب بساب و سپس ، همه را پس از سابيدن به هم درآميز و از آن سرمه ساز . اين [كار] ، به اذن خداوند عز و جل ، سفيدى عارض بر چشم را از ميان مى‏بَرَد ، گوشت چشم را تصفيه مى‏كند و از هر بيمارى‏اى مى‏پالايد».


ما بين المعقوفين أثبتناه من بحار الأنوار.في المصدر : «بالسحق» ، والتصويب من بحار الأنوار .طبّ الأئمّة لابني بسطام ، صفحه 87 ، بحار الأنوار ، جلد 62 ، صفحه 147 ، حديث 17
دانش نامه احاديث پزشكي : 1 / 292

:rose:

[align=center]خوردن خردل
[/align]

الإمام الرضا عليه‏السلام :
مَن أرادَ أن يُقِلَّ نِسيانَهُ ويَكونَ حافِظاً ، فَليَأكُل في كُلِّ يَومٍ ثَلاثَ‏قِطَعِ زَنجَبيلٍ مُرَبّىً بِالعَسَلِ ، ويَصطَنِعُ بِالخَردَلِ مَعَ طَعامِهِ فيكُلِّ يَومٍ.
ومَن أرادَ أن يَزيدَ في عَقلِهِ ، فلا يَخرُج كُلَّ يَومٍ حَتّى يَلوكَ عَلَى الرِّيقِ ثَلاثَ هَليلَجاتٍ سودٍ مَعَ سُكَّرٍ طَبَرزَدٍ .



امام رضا عليه‏السلام :
هر كس بخواهد فراموشى‏اش كم شود و داراى حافظه‏اى قوى شود ، هر روز ، سه قطعه زَنْجَبيل به عسل درآميخته بخورد و در هر روز ، با غذاى خويش ، چيزى كه با خَرْدَل تهيه شده نيز ميل كند. هر كس هم بخواهد عقل وى افزون شود ، هيچ روزى از خانه بيرون نرود ، مگر پس از آن كه ناشتا ، سه هليله سياه با شكر طَبَرزَد بِجَوَد.


في بحار الأنوار : «يصطبغ» بدل «يصطنع».في بحار الأنوار : «ومن أراد أن يزيد في عقله يتناول كلّ يوم ثلاثْ هليلجات بسكر ابلوچ».طبّ الإمام الرضا عليه‏السلام ، صفحه 36 ، بحار الأنوار ، جلد 62 ، صفحه 324 دانش نامه احاديث پزشكي : 1 / 258
خَردَل: گياهى از تيره چليپاييان (صليبيان) كه دو نوعِ سفيد و سياه دارد. برگ‏هايش شبيه برگ تُرُب ، ولى كوچك‏تر از آن و داراى گل‏هاى زرد و دانه‏هاى ريز و قهوه‏اى و طعمِ تند است. دانه‏هاى آن را پس از كوبيدن در آب يا سركه ، خمير مى‏كنند و با غذا ، جهت تحريك اشتها تناول كنند. تخم سپندان ، اسپندان ، حب الرشاد (فرهنگ معين) .. در طبّ الإمام الرضا عليه‏السلام ، بخش دوم روايت ، چنين آمده است : «هر كس بخواهد عقل وى افزون شود ، هر روز سه هليله با شكر بلوچ بخورد» .
:rose:
[align=center]كاشم (زيره ي كوهي)[/align]

الكافي عن محمد بن اُذينة :
شَكا رَجُلٌ إلى أبي عَبدِ اللّه‏ِ عليه‏السلام السُّعالَ - وأنَا حاضِرٌ - ، فَقالَ لَهُ : خُذ في راحَتِك شَيئاً مِن كاشِمٍ ومِثلَهُ من سُكَّرٍ ، فَاستَفَّهُ يَوماً أو يَومَينِ .
قالَ ابنُ اُذَينَةَ : فَلَقيتُ الرَّجُلَ بَعدَ ذلِكَ .
فَقالَ : ما فَعَلتُهُ إلاّ مَرَّةً واحِدَةً حَتّى ذَهَبَ .



الكافى
- به نقل از محمّد بن اُذَينه: مردى نزد امام صادق عليه‏السلام از سُرفه اظهار ناراحتى كرد ، در حالى كه من نيز حضور داشتم . امام به او فرمود : «در كفِ دست خود ، قدرى كاشم (نوعى زيره كوهى) و به همان اندازه ، شكر بريز و براى يك يا دو روز ، اين سَفوفرا بخور . پس از اين ماجرا ، آن مرد را ديدم . گفت : تنها يك بار اين كار را انجام دادم كه آن حالت ، از ميان رفت .


الكافي ، جلد 8 ، صفحه 192 ، حديث 227 ، بحارالأنوار ، جلد 62 ، صفحه 182 ، حديث 3 ، دانش نامه احاديث پزشكي : 1 / 340
. هر دارويى را كه به صورت غير معجون استفاده شود ، سَفوف گويند .
:rose:
مكارم الأخلاق عن محسن الوشّاء :
شَكَوتُ إلى أبي عَبدِ اللّه‏ِ عليه‏السلام وَجَعَ الكَبِدِ ، فَدَعا بِالفاصِدِ فَفَصَدَني مِن قَدَمي ، وقالَ : اِشرَبُوا الكاشِمَ لِوَجَعِ الخاصِرَةِ .



مكارم الأخلاق
- به نقل از محسن وشّاء: نزد امام صادق عليه‏السلام از دردِ كبد ، اظهار ناراحتى كردم . امام عليه‏السلام ، رگزنى را خواست و او پاى مرا رگ زد . همچنين فرمود : «براى درد پهلو ، آبِ زيره كوهى بنوشيد» .


مكارم الأخلاق ، جلد 1 ، صفحه 175 ، حديث 525 ، بحار الأنوار ، جلد 62 ، صفحه 127 ، حديث 89
دانش نامه احاديث پزشكي : 1 / 448
:rose:
[align=center]گياه سَداب [/align]
الإمام الرضا عليه‏السلام :
السَّدابُ يَزيدُ في العَقلِ .



امام كاظم عليه‏السلام :
سُداب ، عقل را افزون مى‏كند.


الكافي ، جلد 6 ، صفحه 367 ، حديث 1 ، المحاسن ، جلد 2 ، صفحه 322 ، حديث 2088 ، مكارم الأخلاق ، جلد 1 ، صفحه 391 ، حديث 1321 وزاد في ذيله «غير أنّه ينثر ماء الظهر» ، بحار الأنوار ، جلد 66 ، صفحه 241 ، حديث 1 ، دانش نامه احاديث پزشكي : 1 / 246
سَداب: سذاب. سداب‏ها، دسته‏اى از تيره سدابيان‏اند و مهم‏ترين نوع آن ، سداب كوهى است ، داراى برگ‏هاى باريك و بسيار متعفّن كه براى گريزاندن حشرات به‏كار مى‏رود. گياهى دارويى مانند پودنه است كه خوردن آن ، دفع قوّت باه و مباشرت مردان و اسقاط حمل زنان مى‏كند. در يونانى آن را «فيجن» و در تنكابن و ديلم ، «پيم» مى‏نامند (ر. ك: لغت‏نامه دهخدا) .
:rose:
رسول اللّه‏ صلى‏ الله ‏عليه و ‏آله و سلّم :
السَّدابُ جَيِّدٌ لِوَجَعِ الأُذُنِ .



پيامبر خدا صلى‏ الله ‏عليه و ‏آله و سلّم :
سُداب براى درد گوش ، مفيد است .


المحاسن ، جلد 2 ، صفحه 322 ، حديث 2089 عن ابن عبّاس ، الكافي ، جلد 6 ، صفحه 368 ذيل ح2 وفيه «وروي أنّه جيّد لوجع الاُذن» ، مكارم الأخلاق ، جلد 1 ، صفحه 391 ، حديث 1320 ، بحار الأنوار ، جلد 62 ، صفحه 144 ، حديث 2 ، دانش نامه احاديث پزشكي : 1 / 318
. در الكافى آمده است : روايت شده كه آن ، براى درد گوش ، مفيد است .
:rose:
رسول اللّه‏ صلى‏ الله ‏عليه و ‏آله و سلّم :
مَن أكَلَ السَّدابَ ونامَ عَلَيهِ ؛ أمِنَ مِنَ الدُّوارِ وذاتِ الجَنبِ .



پيامبر خدا صلى‏ الله ‏عليه و ‏آله و سلّم :
هر كس سُداب بخورد و بر آن بخوابد ، از سرگيجه و ذات الجنب ، ايمن باشد .


طبّ النبيّ صلى‏ الله ‏عليه و ‏آله و سلّم ، صفحه 11 ، بحار الأنوار ، جلد 62 ، صفحه 300 ، دانش نامه احاديث پزشكي : 1 / 348
معناى سداب در ج1 ، ص247 آمد .
[/size]

[size=medium]



طبّ الأئمّة :
عَن عُمَرَ بنِ تَوبَةَ عَن أبيهِ عَنِ الصّادِقِ عليه‏السلام أنَّ رَجُلاً شَكا إلَيهِ بَياضا في عَينِهِ ، ووَجَعا في ضِرسِهِ ، ورِياحا في مَفاصِلِهِ ، فَأَمَرَهُ أن يأخُذَ فُلفُلاً أبيَضَ ودار فُلفُل ، مِن كُلِّ واحِدٍ وَزنَ دِرهَمَينِ ، ونُشادُرا جَيِّدا صافِيا وَزنَ دِرهَمٍ ، وَاسحَقها كُلَّها وَانخَلها ، وَاكتَحِل بِها في كُلِّ عَينٍ ثَلاثَةَ مَراوِدَ ، وَاصبِر عَلَيها ساعَةً ؛ فَإِنَّهُ يَقطَعُ البَياضَ ، ويُنَقّي لَحمَ العَينِ ، ويُسَكِّنُ الوَجَعَ بِإِذنِ اللّه‏ِ تَعالى ، فَاغسِل عَينَيكَ بِالماءِ البارِدِ وَأتبِعهُ بِالإِثمِدِ .



طبّ الأئمّة عليهم‏السلام
: از عُمر بن توبه ، از پدرش ، درباره امام صادق عليه‏السلام نقل شد كه مردى نزد آن حضرت از سفيدى‏اى در چشمش ، دردى در دندانش و بادى در مفصل‏هايش اظهار ناراحتى كرد. امام عليه‏السلام به او فرمود كه قدرى فُلفُل سفيد و قدرى دار فلفل ، از هر كدام به وزن يك درهم ، و نيز به وزن يك درهم ، نشادر بر دارد.
[سپس فرمود:] «همه اينها را بساب و غربال كن و در هر چشمى از اين مخلوط ، سه ميل سرمه كن و دَمى آن را نگه‏دار كه به اذن خداوند عز و جل ، سفيدى را ريشه‏كن مى‏كند ، گوشت چشم را تميز مى‏كند و درد را تسكين مى‏دهد. پس چشمانت را با آب سرد بشوى و در پىِ آن ، با سرمه سياه ، سرمه كن» .


في المصدر : «ثمّ فاغسل» ، والتصويب من بحار الأنوار.طبّ الأئمّة لابني بسطام ، صفحه 87 ، بحار الأنوار ، جلد 62 ، صفحه 147 ، حديث 16 ، دانش نامه احاديث پزشكي : 1 / 294
شكوفه و بهار فلفل آن را فلفل دراز نيز مى‏گويند (لغت‏نامه دهخدا) .






[/size]

[size=medium]

[align=center]آككرا
[/align]

طبّ الأئمّة عن أحمد بن بشارة :
حَجَجتُ فَأَتَيتُ المَدينَةَ ، فَدَخَلتُ مَسجِدَ الرَّسولِ صلى‏ الله ‏عليه و ‏آله و سلّم فَإِذا أبو إبراهيمَ عليه‏السلام جالِسٌ في جَنبِ المِنبَرِ ، فَدَنَوتُ فَقَبَّلتُ رَأسَهُ ويَدَيهِ وسَلَّمتُ عَلَيهِ ، فَرَدَّ عَلَيَّ السَّلامَ ، وقالَ :
كَيفَ أنتَ مِن عِلَّتِكَ؟
قُلتُ : شاكِياً بَعدُ . وكانَ بِيَ السِّلُّ .
فَقالَ : خُذ هذَا الدَّواءَ بِالمَدينَةِ قَبلَ أن تَخرُجَ إلَى مَكَّةَ ، فَإِنَّكَ تُوافيها وقَد عوفيتَ بِإِذنِ اللّه‏ِ تَعالى .
فَأَخرَجتُ الدَّواةَ وَالكاغَذَ وأملى عَلَينا :
يُؤخَذُ سُنبُلٌ ، وقاقُلَّةٌ ، وزَعفَرانٌ ، وعاقِرقِرحا ، وبَنجٌ ، وخَربَقٌ أبيَضُ ؛ أجزاءً بِالسَّوِيَّةِ ، وإبرِفيونٌ جُزءينِ ، يُدَقُّ ويُنخَلُ بِحَريرَةٍ ، ويُعجَنُ بِعَسَلٍ مَنزوعِ الرَّغوَةِ ، ويُسقى صاحِبُ السِّلِّ مِنهُ مِثلَ الحِمَّصَةِ بِماءٍ مُسَخَّنٍ عِندَ النَّومِ ، وإنَّكَ لا تَشرَبُ ذلِكِ إلاّ ثَلاثَ لَيالٍ ، حَتّى تُعافى مِنهُ بِإِذنِ اللّه‏ِ تَعالَى .
فَفَعَلتُ ، فَدَفَعَ اللّه‏ُ عَنّي فَعوفيتُ بِإِذنِ اللّه‏ِ تَعالى .



طبّ الأئمّة عليهم‏السلام
- به نقل از احمد بن بشاره -: حج گزاردم و به مدينه رفتم . آن‏جا وارد مسجد النبى صلى‏ الله ‏عليه و ‏آله و سلّم شدم و به ناگاه ، امام كاظم عليه‏السلام را ديدم كه در كنار منبر نشسته است . به او نزديك شدم ، بر سر و دستانش بوسه زدم و به او سلام كردم . او سلامم را پاسخ داد و فرمود : «با بيمارى‏ات چه طورى؟» .
گفتم : هنوز ، از آن در رنجم . من پيش‏تر ، سِل داشتم .
فرمود : «اين دارو را در مدينه بگير ، پيش از آن كه روانه مكّه شوى ؛ چه ، در اين صورت ، در حالتى به مكّه خواهى رسيد كه به اذن خداوند متعال ، بهبود يافته‏اى» . من دوات و كاغذ بيرون آوردم و او برايمان چنين املا فرمود : «مقاديرى همانند از سنبل ، قاقله ، زعفرا ن ، آككرا ، بنج و پلخم‏سفيد (ابرفيون) و از همين پيمانه ، دو واحد گاوكُشك (فربيون) برداشته ، آرد مى‏شود و بر پارچه‏اى حرير ، غربال مى‏گردد . آن‏گاه ، از آن با عسلى كه كفِ رويش برداشته شده ، خميرى ساخته مى‏شود و در هنگام خواب ، به اندازه يك نخود از آن در آبِ گرم ]به بيمار[ خورانده مى‏شود . از اين ]محلول] ، تنها سه شب نخواهى خورد كه به اذن خداوند عز و جلبهبود خواهى يافت» .
من ، اين كار را انجام دادم و خداوند ، بلا را از من راند و به اذن خداوند متعال ، بهبود يافتم .


في المصدر : «تعافى فيها» والتصويب من بحار الأنوار.طبّ الأئمّة لابني بسطام ، صفحه 85 ، بحار الأنوار ، جلد 62 ، صفحه 179 ، حديث 1 ، دانش نامه احاديث پزشكي : 1 / 344
مؤلّفان ملحق لسان العرب ، واژه «قاقلى» را چنين تعريف كرده‏اند: گياهى است يك‏ساله كه در شنزارهاى ساحل ، بسيار مى‏رويد . امّا ظاهراً از ديدگاه ابوالقاسم پرتو ، «قاقله» و «قاقلى» دو چيز جداى از هم‏اند. وى در توضيح قاقله مى‏آورد: قاقله در فارسى ، لاچى آلاچى، سايه‏پرورد . در برخى واژه‏نامه‏ها ، قاقله را هل يا هيل دانسته‏اند. در برهان آمده دانه گياهى همگون با هِل است ، ولى بزرگ‏تر از آن. مؤلّفِ واژه ياب ، درباره قاقلى نيز آورده كه واژه‏اى قبطى تازى شده و به معناى «شورگيا» است (واژه‏ياب ، جلد 2 ، صفحه 1372). م .آككرا : گياهى از جنس بابونه و از تيره مركّبان كه گَردِ گُل‏هاى خشك شده آن ، كُشنده حشرات است . عاقرقرحا ، عقار كوهان ، فورسيون ، ك] طرفون . . . جنام‏هاى ديگر آن استج (فرهنگ معين) .بنج ، گروهى از گياهان طبّى مخدّر از رسته گياهان بادمجانى را در بر مى‏گيرد .خربق : گياهى است با برگ‏هاى سبز شبيه برگ خيار [از نوع زينتى آن] و البته كوچك‏تر از آن. اين برگ‏ها مقدارى زِبر است و گياه نيز ساقه‏اى خشن و گل‏هايى سفيد دارد. در اين گياه ، رنگ خرفه نيز ديده مى‏شود و شكل كلّى گياه ، همانند گل سرخ است .ابرفيون ، معرّب فربيون است و گاه ، فرفيون هم گفته مى‏شود. گفته‏اند: مقصود از آن ، صمغ مازربون Mazereum](هفت برگ) [است. گياهى است گرم كه در سال چهارم ، خشك مى‏شود. گفته شده در سال سوم ، خشك مى‏شود. با يك قيراط تا يك‏دانگ از آن ، شربت مى‏سازند. بلغم را از كفل، پشت و روده‏ها بيرون مى‏برد و براى سياتيك و قولنج ، خوب است . مترجم افزوده است : در واژه‏ياب نيز در اين باره ، چنين آمده است: فرفيون: Euphorobium، لاتين تازى گشته، شيرگياه، گاوكُشك، از گياهان (واژه‏ياب : جلد 2 ، صفحه 1308).



[/size]

[size=medium]

كندر



رسول اللّه‏ صلى‏ الله ‏عليه و ‏آله و سلّم :
أطعِموا نِساءَكُم الحَوامِلَ اللُّبانَ ؛ فَإِنَّهُ يَزيدُ في عَقلِ الصَّبِيِّ .



پيامبر خدا صلى‏ الله ‏عليه و ‏آله و سلّم :
به زنان آبستن خود ، كُندُر بدهيد؛ چرا كه عقل كودك را افزون مى‏كند.


مكارم الأخلاق ، جلد 1 ، صفحه 423 ، حديث 1439 ، بحارالأنوار ، جلد 66 ، صفحه 444 ، حديث 8 ؛ الفردوس ، جلد 1 ، صفحه 101 ، حديث 331 عن ابن عمر
دانش نامه احاديث پزشكي : 1 / 248
:rose:

رسول الله صلى‏ الله ‏عليه و ‏آله و سلّم :
عَلَيكُم بِاللُّبانِ ؛ فَإِنَّهُ . . . يَزيدُ في العَقلِ ، ويُذَكِّي الذِّهنَ ، ويَجلُو البَصَرَ ، ويُذهِبُ النِّسيانَ .



پيامبر خدا صلى‏ الله ‏عليه و ‏آله و سلّم :
بر شما باد كُندُر؛ چرا كه... عقل را افزون مى‏كند ، ذهن را ذكاوت مى‏دهد ، چشم را جلا مى‏بخشد و فراموشى را از ميان مى‏بَرَد.


طبّ النبيّ صلى‏ الله ‏عليه و ‏آله و سلّم ، صفحه 6 ، بحار الأنوار ، جلد 62 ، صفحه 294
دانش نامه احاديث پزشكي : 1 / 248
:rose:
الإمام الرضا عليه‏السلام :
اِستَكثِروا مِنَ اللُّبانِ وَاستَبقوهُ وَامضَغوهُ ، وأحَبُّهُ إلَيَّ المَضغُ ؛ فَإِنَّهُ يَنزِفُ بَلغَمَ المَعِدَةِ ويُنَظِّفُها ، ويَشُدُّ العَقلَ ، ويُمرِئُ الطَّعامَ .



امام رضا عليه‏السلام :
فراوان كُندُر بخوريد ، آن را در دهان نگه داريد و بِجَويد. براى من ، جويدن آن ، دوست‏داشتنى‏تر است؛ بلغمِ معده را مى‏زدايد و آن را تميز مى‏كند ، عقل را استحكام مى‏بخشد و غذا را مى‏گوارَد.


مكارم الأخلاق ، جلد 1 ، صفحه 423 ، حديث 1442 ، بحار الأنوار ، جلد 66 ، صفحه 444 ، حديث 8
دانش نامه احاديث پزشكي : 1 / 248
:rose:
الإمام عليّ عليه‏السلام :
مَضغُ اللُّبانِ يَشُدُّ الأَضراسَ ، ويَنفِي البَلغَمَ ، ويَذهَبُ بِريحِ الفَمِ .



امام على عليه‏السلام :
جويدن كُنْدُر ، دندان‏ها را استحكام مى‏دهد ، بلغم را مى‏راند و بوى [بد] دهان را مى‏بَرَد .


الخصال ، صفحه 612 ، حديث 10 عن أبي بصير ومحمّد بن مسلم عن الإمام الصادق عن آبائه عليهم‏السلام ، تحف العقول ، صفحه 101 ، مكارم الأخلاق ، جلد 1 ، صفحه 423 ، حديث 1441 ، بحار الأنوار ، جلد 66 ، صفحه 443 ، حديث 2
دانش نامه احاديث پزشكي : 1 / 386
:rose:
رسول اللّه‏ صلى‏ الله ‏عليه و ‏آله و سلّم :
عَلَيكُم بِاللُّبانِ ؛ فَإِنَّهُ يَمسَحُ الحَرَّ عَنِ القَلبِ كَما يَمسَحُ الإِصبَعُ العَرَقَ عَنِ الجَبينِ ، ويَشُدُّ الظَّهرَ ، ويَزيدُ فِي العَقلِ ، ويُذَكِّي الذِّهنَ ، ويَجلُو البَصَرَ ، ويُذهِبُ النِّسيانَ .



پيامبر خدا صلى‏ الله ‏عليه و ‏آله و سلّم :
بر شما باد كُندُر ؛ زيرا آن سان كه انگشتان ، عرق را از پيشانى پاك مى‏كنند ، پشت را محكم مى‏كند ، عقل را افزون مى‏كند ، ذهن را ذكاوت مى‏دهد ، چشم را جلا مى‏بخشد و فراموشى را از ميان مى‏برد .


في المصدر : «يلسح» ، والتصويب من بحار الأنوار .طبّ النبيّ صلى‏ الله ‏عليه و ‏آله و سلّم ، صفحه 6 ، بحارالأنوار ، جلد 76 ، صفحه 321 ، حديث 4 ، دانش نامه احاديث پزشكي : 2 / 452
كُندُر : صمغى است كه آن را مصطكى خوانند و بعضى گويند مصطكى هم نوعى كندر است و كندر ، همان لُبان باشد . و بعضى گويند كندر ، درختى است شبيه به درخت پسته ؛ ليكن بارى و ميوه‏اى و تخمى ندارد . صمغ آن را به نام آن درخت خوانند (ر . ك : لغت‏نامه دهخدا : ج11 ص16423) .
:rose:
عنه صلى‏ الله ‏عليه و ‏آله و سلّم
- لِعَلِيٍّ عليه‏السلام: يا عَلِيُّ ، ثَلاثَةٌ يَزِدنَ فِي الحِفظِ ويُذهِبنَ البَلغَمَ : اللُّبانُ ، وَالسِّواكُ ، وقِراءَةُ القُرآنِ .



پيامبر خدا صلى‏ الله ‏عليه و ‏آله و سلّم
- خطاب به امام على عليه‏السلام: اى على ! سه چيز بر حافظه مى‏افزايد و بلغم را مى‏برد : كُندُر ، مسواك و قرائت قرآن .


من لايحضره الفقيه ، جلد 4 ، صفحه 365 ، حديث 5762 عن حمّاد بن عمرو وأنس بن محمّد عن أبيه ، الخصال ، صفحه 126 ، حديث 122 عن أنس بن محمّد عن أبيه وفيه «السقم» بدل «البلغم» ، مكارم الأخلاق ، جلد 2 ، صفحه 328 ، حديث 2656 كلّها عن الإمام الصادق عن أبيه عن جدّه عن الإمام عليّ عليهم‏السلام ، بحارالأنوار ، جلد 66 ، صفحه 443 ، حديث 3 ، دانش نامه احاديث پزشكي : 2 / 452
در الخصال ، به جاى «بلغم» ، واژه «سُقْم» به معناى بيمارى آمده است .
:rose:
الإمام عليّ عليه‏السلام :
مَضغُ اللُّبانِ يَشُدُّ الأَضراسَ ، ويَنفِي البَلغَمَ ، ويَذهَبُ بِريحِ الفَمِ .



امام على عليه‏السلام :
جويدن كُندُر ، دندان‏ها را استحكام مى‏بخشد ، بلغم را مى‏راند و بوى دهان را مى‏برد .


الخصال ، صفحه 612 ، حديث 10 عن أبي بصير ومحمّد بن مسلم عن الإمام الصادق عن آبائه عليهم‏السلام ، تحف العقول ، صفحه 101 ، مكارم الأخلاق ، جلد 1 ، صفحه 423 ، حديث 1441 ، بحارالأنوار ، جلد 66 ، صفحه 443 ، حديث 2
دانش نامه احاديث پزشكي : 2 / 454
:rose:
رسول اللّه‏ صلى‏ الله ‏عليه و ‏آله و سلّم :
أطعِموا حَبالاكُمُ اللُّبانَ فَإِنَّ الصَّبِيَّ إذا غُذِّيَ في بَطنِ اُمِّهِ بِاللُّبانِ اشتَدَّ قَلبُهُ ، وزيدَ في عَقلِهِ ، فَإِن يَكُ ذَكَراً كانَ شُجاعاً ، وإن وُلِدَت اُنثى عَظُمَت عَجيزَتُها فَتَحظى بِذلِكَ عِندَ زَوجِها .



پيامبر خدا صلى‏ الله ‏عليه و ‏آله و سلّم :
به زنان باردار خود ، كُنْدُر بخورانيد ؛ زيرا اگر كودك در شكم مادر با كُنْدُر تغذيه شود ، قلبش استحكام و عقلش فزونى مى‏يابد . پس اگر مردينه باشد ، دلير باشد و اگر ماده زاده شود ، سِتُرگْ سرين گردد و بدين سبب ، نزد همسرخويش ، برخوردار باشد .


الكافي ، جلد 6 ، صفحه 23 ، حديث 6 عن أبي زياد عن الإمام الحسن عليه‏السلام
دانش نامه احاديث پزشكي : 1 / 658
:rose:
رسول الله صلى‏ الله ‏عليه و ‏آله و سلّم :
اِدَّهِنوا بِاللُّبانِ ؛ فَإِنَّهُ أحظى لَكُم عِندَ نِسائِكُم .



پيامبر خدا صلى‏ الله ‏عليه و ‏آله و سلّم :
با كُندُر ، بدن را چرب كنيد ؛ چرا كه اين بهره‏اى بيشتر براى شما نزد زنانتان ايجاد مى‏كند .


الفردوس ، جلد 1 ، صفحه 91 ، حديث 295 عن ، كنز العمّال ، جلد 6 ، صفحه 647 ، حديث 17214
دانش نامه احاديث پزشكي : 2 / 452
:rose:
الإمام الرضا عليه‏السلام :
أطعِموا حَبالاكُم ذَكَرَ اللُّبانِ ، فَإِن يَكُ في بَطنِها غُلامٌ خَرَجَ ذَكِيَّ القَلبِ عالِما شُجاعاً ، وإن تَكُ جارِيَةٌ حَسُنَ خَلقُها وخُلُقُها ، وعَظُمَت عَجيزَتُها ، وحَظِيَت عِندَ زَوجِها .



امام رضا عليه‏السلام :
به زنان باردارتان ، كندر نر بدهيد . در اين صورت ، اگر آنچه در شكم زن است ، پسر باشد ، بيداردل ، آگاه و دلير مى‏گردد ، و اگر دختر باشد ، روى و خوىِ وى نكو مى‏شود و سرين او سترگ مى‏گردد و نزد همسرش بهره مى‏يابد .


في تهذيب الأحكام ومكارم الأخلاق : «أطعموا حبالاكم اللبان».الكافي ، جلد 6 ، صفحه 23 ، حديث 7 ، تهذيب الأحكام ، جلد 7 ، صفحه 440 ، حديث 1758 كلاهما عن محمّد بن سنان ، مكارم الأخلاق ، جلد 1 ، صفحه 424 ، حديث 1443 ، بحارالأنوار ، جلد 66 ، صفحه 444 ، حديث 8؛ تاريخ دمشق ، جلد 54 ، صفحه 229 ، حديث 11474 عن أبي هريرة نحوه ، دانش نامه احاديث پزشكي : 2 / 456
در تهذيب الأحكام و مكارم الأخلاق ، كلمه «نر» نيامده است .

[/size]

[size=medium]
[align=center]
نیشكر[/align]
الإمام الكاظم عليه‏السلام :
قَصَبُ السُّكَّرِ يَفتَحُ السُّدودَ ، ولا داءَ فيهِ ولا غائِلَةَ .



امام كاظم عليه‏السلام :
نيشكر ، گرفتگى‏هاى مجارى و رگ‏ها را باز مى‏كند و هيچ بيمارى و بدى‏اى در آن نيست.


في بحار الأنوار : «السدد» بدل «السدود» .مكارم الأخلاق ، جلد 1 ، صفحه 363 ، حديث 1191 ، بحار الأنوار ، جلد 66 ، صفحه 189 ، حديث 2
دانش نامه احاديث پزشكي : 1 / 238

:rose:
عنه عليه‏السلام :
قَصَبُ السُّكَّرِ يَفتَحُ السُّدودَ ، ولا داءَ فيهِ ولا غائِلَةَ .



امام كاظم عليه‏السلام :
نيشكر ، انسدادها را مى‏گشايد و هيچ بيمارى و عارضه‏اى در آن نيست .


مكارم الأخلاق ، جلد 1 ، صفحه 363 ، حديث 1191 ، بحار الأنوار ، جلد 66 ، صفحه 189 ، حديث 2
دانش نامه احاديث پزشكي : 2 / 354



[/size]

[size=medium]

[align=center]آب زيره[/align]
الكافي عن عبدالرحمن بن كثير :
مَرِضتُ بِالمَدينَةِ فَانطَلَقَ بَطني ، فَوَصَفَ لي أبو عَبدِاللّه‏ِ عليه‏السلام سَويقَ الجاوَرسِ ، وأمَرَني أن آخُذَ سَويقَ الجاوَرسِ وأشرَبَهُ بِماءِ الكَمّونِ ، فَفَعَلتُ ، فَأَمسَكَ بَطني وعوفيتُ .



الكافى
- به نقل از عبد الرحمان بن كثير: در مدينه بيمار شدم و به اسهال ، گرفتار آمدم . امام صادق عليه‏السلام ، برايم آرد گاوَرْس نسخه كرد و مرا فرمود كه آرد گاورس بگيرم و با آب زيره بخورم . اين كار را كردم و اسهالم متوقّف شد و بهبود يافتم .


الكافي ، جلد 6 ، صفحه 345 ، حديث 2 ، مكارم الأخلاق ، جلد 1 ، صفحه 420 ، حديث 1424 نحوه ، بحار الأنوار ، جلد 66 ، صفحه 281 ، حديث 25
دانش نامه احاديث پزشكي : 1 / 436






[/size]

[size=medium]

[align=center]حزا (دينارويه)[/align]

الإمام الصادق عليه‏السلام :
إنَّ الحَزاءَ جَيِّدٌ لِلمَعِدَةِ بِماءٍ بارِدٍ .



امام صادق عليه‏السلام :
حزا به همراه آب سرد ، براى معده سودمند است .


المحاسن ، جلد 2 ، صفحه 323 ، حديث 2090 ، بحار الأنوار ، جلد 66 ، صفحه 242 ، حديث 1 وراجع : الكافي ، جلد 8 ، صفحه 191 ، حديث 220 ، دانش نامه احاديث پزشكي : 1 / 422
حزا ، گياهى است شبيه كرفس ، ولى با برگ‏هايى پهن‏تر . در فارسى آن را «دينارويه» مى‏گويند. بويى تلخ دارد و داراى دو نوع صحرايى و باغى است. نوع صحرايى را به شيرازى «برگ كازرونى» و نوع باغى را «آهودوستك» مى‏نامند (لغت نامه دهخدا : جلد 6 صفحه 8905) . م .

:rose:

[align=center]آويشن[/align]
مكارم الأخلاق عن الإمام الصادق عليه‏السلام :
أربَعَةُ أشياءَ تَجلُو البَصَرَ ويَنفَعنَ ولا يَضرُرنَ ، فَسُئِلَ عَنهُنَّ فَقالَ :
السَّعتَرُ وَالمِلحُ إذَا اجتَمَعا . . . يَطرُدانِ الرِّياحَ مِنَ الفُؤادِ ، ويَفتَحانِ السُّدَدَ ، ويُحرِقانِ البَلغَمَ ، ويُدِرّانِ الماءَ ، ويُطَيِّبانِ النَّكهَةَ ، ويُلَيِّنانِ المَعِدَةَ ، ويُذهِبانِ الرِّياحَ الخَبيثَةَ مِنَ الفَمِ ، ويُصَلِّبانِ الذَّكَرَ .



مكارم الأخلاق :
امام صادق عليه‏السلام فرمود : «چهار چيز است كه ديده را جلا مى‏دهد و سود دارد و زيانى نمى‏آورد» .
درباره آنها از او پرسيدند .
فرمود : «آويشن و نمك كه چون در بر هم قرار گيرند . . . بادها را از دل برون مى‏رانند ، انسداد را مى‏گشايند ، بلغم را مى‏سوزانند ، آب را [در بدن] به جريان درآورند ، بوى دهان را خوش مى‏سازند ، معده را نرمى مى‏دهند ، بوهاى بد را از دهان ببرند و آلت را سفتى مى‏بخشند» .


مكارم الأخلاق ، جلد 1 ، صفحه 416 ، حديث 1410 ، بحار الأنوار ، جلد 66 ، صفحه 198 ، حديث 4. انظر تمام الحديث في : صفحه 332 ، حديث 1756 ، دانش نامه احاديث پزشكي : 1 / 388
. براى ديدن كامل روايت ، ر .ك : ج2 ، ص333 ، حديث 1756 .
:rose:
الإمام الكاظم عليه‏السلام :
كانَ دَواءُ أميرِالمُؤمِنينَ عليه‏السلام السَّعتَرَ ، وكانَ يَقولُ : إنَّهُ يَصيرُ لِلمَعِدَةِ خَملاً ، كَخَملِ القَطيفَةِ .



امام كاظم عليه‏السلام :
داروى اميرمؤمنان عليه‏السلام ، آويشن بود . او مى‏فرمود : «آويشن براى معده ، پُرزى همانند پُرز پارچه‏هاى مخمل مى‏شود» .


الكافي ، جلد 6 ، صفحه 375 ، حديث 1 ، المحاسن ، جلد 2 ، صفحه 426 ، حديث 2493 كلاهما عن زياد القندي ، بحار الأنوار ، جلد 66 ، صفحه 244 ، حديث 2
دانش نامه احاديث پزشكي : 1 / 430
:rose:
مكارم الأخلاق عن الإمام الصادق عليه‏السلام :
أربَعَةُ أشياءَ تَجلُو البَصَرَ ويَنفَعنَ ولا يَضرُرنَ ، فَسُئِلَ عَنهُنَّ ، فَقالَ : السَّعتَرُ وَالمِلحُ إذَا اجتَمَعا ، وَالنّانَخواهُ وَالجَوزُ إذَا اجتَمَعنَ .
فَقيلَ لَهُ : و لِما تَصلُحُ هذِهِ الأَربَعَةُ إذَا اجتَمَعنَ؟
فَقالَ : النّانخواهُ وَالجَوزُ يُحرِقانِ البَواسيرَ ، ويَطرُدانِ الرّيحَ ، ويُحَسِّنانِ اللَّونَ...



امام صادق عليه‏السلام :
چهار چيز ، چشم را جلا مى‏دهد ، سودمند است و هيچ زيانى ندارد .
درباره آنها از امام عليه‏السلام پرسيدند . فرمود : «آويشن و نمك ، وقتى با هم باشند ، و نانخواه و گردو ، وقتى با هم باشند» .
به آن حضرت گفتند : اين چهار چيز وقتى با هم باشند ، به چه كار مى‏آيند؟
فرمود : «نانخواه و گردو ، بواسير را مى‏سوزانند ، باد را دور مى‏كنند و رنگ پوست را زيبا مى‏سازند . . .» .


مكارم الأخلاق ، جلد 1 ، صفحه 416 ، حديث 1410 ، بحار الأنوار ، جلد 66 ، صفحه 198 ، حديث 4. انظر تمام الحديث فى: صفحه 581 ، حديث 1757 ، دانش نامه احاديث پزشكي : 1 / 482
تخمى است خوش‏بوى و شبيه به زنيان كه بر روى خمير نان مى‏پاشند . سياه تخمه ، حبّة السوداء ، شونيز ، نانخه ، نانوخيه ، نانخاه و سياه‏دانه جنام‏هاى ديگر آن استج (لغت‏نامه دهخدا) .
:rose:
الإمام الكاظم عليه‏السلام :
كانَ دَواءُ أميرِالمُؤمِنينَ عليه‏السلام السَّعتَرَ ، وكانَ يَقولُ : إنَّهُ يَصيرُ لِلمَعِدَةِ خَملاً كَخَملِ القَطيفَةِ .



امام كاظم عليه‏السلام :
داروى امير مؤمنان عليه‏السلام ، آويشن بود . او مى‏فرمود : «آويشن براى معده ، پُرزى همانند پُرز پارچه‏هاى مخمل مى‏شود» .


الكافي ، جلد 6 ، صفحه 375 ، حديث 1 ، المحاسن ، جلد 2 ، صفحه 426 ، حديث 2493 كلاهما عن زياد بن مروان القندي ، بحارالأنوار ، جلد 66 ، صفحه 244 ، حديث 2 ، دانش نامه احاديث پزشكي : 2 / 332
آويشَن (سَعتَر - كه گاه براى جلوگيرى از اشتباه شدن با شعير ، با حرف صاد نوشته مى‏شود - ) ، نام گياهى است . گفته‏اند : انواع فراوانى دارد كه از آن جمله است : دشتى ، باغى ، كوهى ، بلندبرگ ، گِردبرگ ، نازك‏برگ ، و پهن‏برگ . بيشتر اين انواع نيز شناخته‏شده‏اند . گياهى است داراى طبعِ گرم و خشك در طبع سوم ، تلطيف‏كننده و حلاّل است ، بادها و نفخ را از ميان مى‏برد ، غذاهاى سختْ‏گوار را هضم مى‏كند ، رطوبت را از معده مى‏گيرد ، پيشاب و خونِ قاعدگى را روان مى‏سازد ، چشمانِ كم‏سو را پُرسو مى‏كند و استفاده از آن به صورت نوشيدن و نيز به صورت پماد ، براى درد سرين ، سودمند است .
:rose:
مكارم الأخلاق عن الإمام الصادق عليه‏السلام :
أربَعَةُ أشياءَ تَجلُو البَصَرَ ويَنفَعنَ ولا يَضرُرنَ .
فَسُئِلَ عَنهُنَّ ، فَقالَ : السَّعتَرُ وَالمِلحُ إذَا اجتَمَعا ، وَالنّانَخواهُ وَالجَوزُ إذَا اجتَمَعنَ .
فَقيلَ لَهُ : ولِما تَصلُحُ هذِهِ الأَربَعَةُ إذَا اجتَمَعنَ؟
فَقالَ : النّانَخواهُ وَالجَوزُ يُحرِقانِ البَواسيرَ ، ويَطرُدانِ الرّيحَ ، ويُحَسِّنانِ اللَّونَ ، ويُخَشِّنانِ المَعِدَةَ ، ويُسَخِّنانِ الكُلى .
وَالسَّعتَرُ وَالمِلحُ يَطرُدانِ الرِّياحَ مِنَ الفُؤادِ ، ويَفتَحانِ السُّدَدَ ، ويُحرِقانِ البَلغَمَ ، و يُدِرّانِ الماءَ ، ويُطَيِّبانِ النَّكهَةَ ، وُيلَيِّنانِ المَعِدَةَ ، ويُذهِبانِ الرِّياحَ الخَبيثَةَ مِنَ الفَمِ ، ويُصَلِّبانِ الذَّكَرَ .



مكارم الأخلاق :
امام صادق عليه‏السلام فرمود : «چهار چيز ، چشم را جلا مى‏دهد ، سودمند است و هيچ زيانى ندارد» .
درباره آنها از امام عليه‏السلام پرسيدند .
فرمود : «آويشن و نمك ، وقتى با هم باشند ، و نانخواه و گردو ، وقتى با هم باشند» .
به ايشان گفتند : اين چهار چيز ، وقتى با هم باشند ، به چه كار مى‏آيند؟
فرمود : «نانخواه و گردو ، [ چون در برِ هم قرار گيرند ، ] بواسير را مى‏سوزانند ، باد را دور مى‏كنند ، رنگ پوست را زيبا مى‏سازند ، معده را سختى (مقاومت) مى‏دهند و كليه‏ها را گرم مى‏كنند .
امّا آويشن و نمك ، [چون در برِ هم قرار گيرند ،] بادها را از دلْ برون مى‏رانند ، انسدادها را مى‏گشايند ، بلغم را مى‏سوزانند ، آب (منى) را زياد مى‏گردانند ، بوى دهان را خوش مى‏سازند ، معده را نرمى مى‏دهند ، بوهاى بد را از دهان مى‏برند و آلت را سفتى مى‏بخشند» .


مكارم الأخلاق ، جلد 1 ، صفحه 416 ، حديث 1410 ، بحار الأنوار ، جلد 66 ، صفحه 198 ، حديث 4
دانش نامه احاديث پزشكي : 2 / 332

[/size]

[size=medium]
[align=center]
شنبلیله
[/align]
الإمام الكاظم عليه‏السلام :
مِنَ الرّيحِ الشّابِكَةِ وَالحامِّ والإِبرِدَةِ فِي المَفاصِلِ ، تَأخُذُ كَفَّ حُلبَةٍ وكَفَّ تينٍ يابِسٍ تَغمُرُهُما بِالماءِ وتَطبُخُهُما في قِدرٍ نَظيفَةٍ ، ثُمَّ تُصَفّي ثُمَّ تُبَرِّدُ ، ثُمَّ تَشرَبُهُ يَوما وتَغِبُّ يَوما ، حَتّى تَشرَبَ مِنهُ تَمامَ أيّامِكَ قَدرَ قَدَحٍ رَوِيٍّ .



امام كاظم عليه‏السلام :
براى درمانِ بادِ شابكه و حام و سردى‏اى كه مفاصل را در بر مى‏گيرد و بدانها درمى‏پيچد ، يك مشت شنبليله و يك مشت انجيرِ خشك برمى‏دارى و در آب مى‏خيسانى و در ديگى تميز مى‏پزى . سپس آن را از صافى مى‏گذرانى و آن‏گاه سرد مى‏كنى و يك روز در ميان ، از آن مى‏خورى و اين كار را تا هنگامى كه يك كاسه پُر مصرف شود ، ادامه مى‏دهى .



علاّمه مجلسى در شرح اين حديث ، چنين آورده است : گويا مقصود از «شابكه» ، بادى است كه ميان پوست و گوشت ، رخ مى‏نمايد و آنها را به هم پيوند مى‏زند، يا مقصود ، بادى است همانند قولنج كه در پشت و جاهاى ديگر ، رخ مى‏نمايد و در نتيجه انسان نمى‏تواند حركت كند. براى واژه «حامّ» ، معنايى سراغ نداريم. گويا اين واژه ، «خامّ» (با حرف خ) است، به معناى بلغم خام كه هنوز به پختگى نرسيده است. شايد هم مقصود از آن ، بادى است كه پيوسته در بدن شخص جاى گرفته باشد، برگرفته‏شده از «حام الطير على الشى‏ء» ، يعنى پرنده در جايى مسكن گرفت. درباره «اِبرده»، فيروزآبادى مى‏گويد: «سردى‏اى در درون است». نيز در النهاية گفته است: «ابرده (با كسره همزه و راء) بيمارى‏اى است شناخته‏شده كه از چيرگى برودت و رطوبت بر طبع ، حاصل مى‏آيد و انسان را از آميزش ، ناتوان مى‏سازد». در القانون آمده است: «شنبليله در آخر فصلِ نخست ، گرم و در طول فصل نخست ، خشك است ؛ از رطوبتى شگفت ، تهى نيست ؛ نضج‏دهنده و نرم‏كننده است ؛ ورم‏هاى بلغمى و پشتى را از ميان مى‏برد ؛ شكم كلن‏ها را نرم مى‏كند و به آستانه باز شدن مى‏رساند ؛ سينه و حلق را نرم مى‏كند و بويژه هنگامى كه با عسل يا خرما و يا انجير پخته شود ، سرفه و نفَس‏تنگى را فرو مى‏نشاند. بهتر ، آن است كه شنبليله را با قدرى خرما بياميزند و بفشرند و عصاره آن را بگيرند و سپس با مقدار زيادى عسل درآميزند و آن‏گاه بر روى حرارتى معتدل ، گرم كنند و قبل از غذا (با فاصله زياد) آن را بخورند. پخته آن در سركه، براى ضعف معده ، سودمند است و آب‏پزشده آن نيز براى دل‏پيچه و شكم‏رَوى ، خوب است» (بحار الأنوار : جلد 62 صفحه 187 حديث 3). دانش نامه احاديث پزشكي : 2 / 286


[/size]