موضوع: ساده ترین و روشنترین دلیل عقلى بر ولایت فقیه چیست؟

ساده ترین و روشنترین دلیل عقلى بر ولایت فقیه چیست؟

اصل تنزل تدریجى



مى توان با توجه به یك اصل عقلائى، ولایت فقیه را تبیین كرد و آن اینست كه اگرامرى براى عقلا مطلوب بود، ولى به دلایلى تحقق آن مشكل یا ناممكن گشت، به طوركلى دست از آن برنمى دارند، بلكه مرتبه نازلتر آن را انجام مى دهند و به تعبیردیگر از اهم دست مى كشند و به مهم مى پردازند. آنها در امور مهم نیز این درجه بندى را رعایت مى كنند.
اساسا درجه بندى اهمیت امور به همین منظور است كه اگربه دلیل شرایطى امر درجه اول ناممكن یا مشكل شد، امر درجه دوم را جایگزین وبدل آن قرار دهند. این اصل عقلایى را (تنزل تدریجى) مى نامیم. كه آن را اسلام نیز پذیرفته است. در فقه موارد فراوانى داریم كه در آنها این اصل اجرا شده است. براى توضیح این مطلب به دو مثال اكتفا مى كنیم.
1- فرض كنید كسى قصد خواندن نماز را دارد. ایده آل آن است كه نماز به حالت ایستاده خوانده شود، ولى اگر شخصى به علت بیمارى قادر به خواندن نماز ایستاده نیست، آیا باید نماز را رها كند؟ همه فقها مى گویند: هر مقدار از نماز رامى تواند، ایستاده بخواند و هرگاه نتوانست نشسته بخواند. در مرتبه بعدى اگرشخصى نماز را نمى تواند ایستاده بخواند، دستور فقهى این است كه نشسته بخواند واگر نشسته هم نمى تواند، خوابیده بخواند.
2- اگر كسى چیزى را براى جهت خاصى وقف كرد، مثلا منافع باغى را وقف شمع حرم امام معصوم علیه السلام كرد، اكنون كه شمعى وجود ندارد، منافع آن باغ را چه كنند؟ آیا مى توان گفت چون مورد اولى منتفى است، این مال موقوفه را رهاكنیم؟ یقینا چنین نیست. باید در نزدیكترین مورد روشنایى مصرف كنیم، مثلامنافع آن باغ را هزینه برق نمائیم، زیرا برق نزدیكترین امر به شمع است. این را (تنزل تدریجى) مى نامیم كه اصطلاحا رعایت (الاهم فالاهم) نیز نامیده مى شود. فقیه عادل، نزدیكترین فرد به امام معصوم براساس نظام عقیدتى اسلام، حاكمیت از آن خداست. از طرفى خداى متعال در اداره امور اجتماعى انسانها دخالت مستقیم نمى كند و حاكمیت را به انبیاء و امامان معصوم واگذار كرده است. در موقعیتى كه معصوم منصوب از سوى خدا، بر كارهاى اجتماع حاكمیت ندارد، چه باید كرد؟ آیا مى توان گفت در چنین موقعیتى حكومت را رهاكنیم؟ چنین سخنى مقبول نیست، زیرا در جاى خودش ثابت شده است كه اصل حكومت در هر جامعه اى ضرورت دارد. در اینجاست كه ولایت فقیه را با استناد به اصل (تنزل تدریجى) ضرورى مى دانیم. فقیه جامع شرایط، بدیل امام معصوم علیه السلام است و در رتبه بعد از او قرار دارد.
البته فاصله میان معصوم و فقیه عادل بسیاراست ولى نزدیكترین و شبیه ترین افراد به اوست در امر حكومت ظاهرى بر مردم. حاصل آنكه خداى متعال در مرتبه اول حاكمیت است، پس از او رسول اللّه صلى اللّه علیه و آله و سلم و سپس امامان معصوم علیهم السلام حاكم شرعى اند. آیا پس ازاین، مرتبه چهارمى در حاكمیت وجود دارد؟ باید گفت: در زمان غیبت امام معصوم، طبق دیدگاه شیعیان ولى فقیه مرتبه چهارم از حاكمیت را دارد زیرا فقیه جامع الشرایط به امام معصوم نزدیكتر است. چون حاكم اسلامى باید واجد صفاتى مانند آگاهى به قوانین و مقررات اسلامى، آگاهى به مصالح اجتماعى، و صلاحیت اخلاقى كه ضامن امانتدارى و رعایت مصلحت عمومى است باشد. در معصوم تمامى این شرایط وجود دارد، زیرا معصوم به دلیل عصمتش مرتكب هیچ تخلفى از قانون شرع نمى شود و به سبب علم غیبى كه دارد به قوانین شرعى ومصالح جامعه كاملا آگاه است. فقیه جامع شرایط نیز باید همین شرایط را در رتبه نازل داشته باشد، تا حاكمیتش مشروع باشد. یعنى باید داراى ملكه فقاهت واجتهاد باشد تا احكام اسلام را بخصوص در زمینه مسائل سیاسى و اجتماعى بهتر ازدیگران بشناسد. و نیز باید داراى ملكه تقوى و عدالت باشد تا مصالح جامعه رافداى مصالح شخصى و گروهى نكند و همچنین باید به مصالح سیاسى و اجتماعى و بین المللى آگاه باشد تا شیاطین نتوانند او را فریب دهند و از مسیر عدل و قسط منحرف كنند.



منبع: پرسشها و پاسخها، آیت الله محمد تقى مصباح یزدى(حفظه الله)