موضوع: وصيت‏هاي امام

:rose::rose::rose:2960. تاريخ دمشق - به نقل از عقبة بن ابي صهباء -: چون ابن ملجم؛ علي‏عليه السلام را ضربت زد، حسن‏عليه السلام گريان بر او وارد شد. فرمود: «پسرم! چرا گريه مي‏کني؟».
گفت: چرا گريه نکنم، در حالي که تو در اوّلين روز آخرت و آخرين روز دنيايي؟
فرمود: «پسرم! چهار چيز و چهار چيز را مراقبت کن. با عمل به اين چهار سفارش، هر کار کني، زيان نمي‏بيني».
گفت: آن چهار چيز کدام است، پدر؟
فرمود: «خِرد، سرشارترين ثروت است. حماقت، بزرگ‏ترين فقر است. عُجب، وحشتناک‏ترين تنهايي است، و بزرگواري و اخلاق نيکو، برترين شرافت است».
[ حسن‏عليه السلام] گويد: گفتم: پدر! اين شد چهارتا. آن چهار سفارش ديگر را هم بفرما.
فرمود: «از دوستي با نادان بپرهيز، چرا که مي‏خواهد به تو سود برساند، ولي زيان مي‏زند؛ از دوستي با دروغگو برحذر باش، چرا که دور را برايت نزديک جلوه مي‏دهد و نزديک را دور؛ از رفاقت با بخيل بپرهيز، چرا که در شديدترين حالت نياز، از تو دريغ مي‏کند؛ و از دوستي با گنهکار بپرهيز، چرا که تو را به اندک مي‏فروشد». [1] .
2961. امام علي‏عليه السلام - در وصيّتي به امام حسن و امام حسين‏عليهما السلام پس از ضربتِ ابن ملجم ملعون -: شما دو تن را به تقواي الهي سفارش مي‏کنم و اين‏که در پي دنيا نرويد، هرچند دنيا در پي شما باشد. بر آنچه از دنيا که از دستتان مي‏رود، تأسّف نخوريد. حق بگوييد و براي اجر [ آخرت ] عمل کنيد. خصم ستمگر و ياور مظلوم باشيد.
شما و همه فرزندان و خانواده‏ام را و هر کس را که اين نامه‏ام به او مي‏رسد، به تقواي الهي، نظم در کارها و آشتي دادن ميان خودتان سفارش مي‏کنم. همانا از جدّتان شنيدم که مي‏فرمود: «آشتي دادن ميان افراد از همه نماز و روزه بهتر است».
خداي را، خداي را، در مورد يتيمان! مبادا دهانشان را گرسنه بداريد و در حضور شما تباه شوند.
خداي را، خداي را درباره همسايگانتان، که اين سفارش پيامبرتان است. پيوسته نسبت به آنان سفارش مي‏کرد، تا حدّي که پنداشتيم آنان را از ارثبَران قرار مي‏دهد.
خداي را، خداي را درباره قرآن! مبادا ديگران در عمل به آن از شما جلو بيفتند.
خداي را، خداي را درباره نماز، که ستون دين شماست!
خداي را، خداي را درباره خانه پروردگارتان! تا هستيد، آن را خالي (از زائر) نگذاريد؛ چرا که اگر خانه خدا رها شود، [ از عذاب الهي ] مهلت داده نمي‏شويد.
خداي را، خداي را درباره جهاد با اموال و جان‏ها و زبان‏هايتان در راه خدا!
بر شما باد پيوند و بذل و بخشش به يکديگر و بپرهيزيد از پشت کردن به هم و قطع رابطه!
امر به معروف و نهي از منکر را وا نگذاريد که درنتيجه، بدانتان بر شما مسلّط شوند و آن گاه دعا کنيد و دعايتان مستجاب نشود.
اي فرزندان عبد المطّلب! مبادا ببينم که وارد خون‏هاي مسلمانان شده‏ايد و مي‏گوييد: امير مؤمنان کشته شده است. هلا که به قصاص خون من، جز قاتلم را نکشيد! بنگريد، اگر من از اين ضربت مُردم، به او يک ضربت در مقابل آن ضربت بزنيد. اين مرد را مُثله نکنيد، که از پيامبر خدا شنيدم مي‏فرمود: «از مُثله کردن بپرهيزيد، هر چند نسبت به سگ هار و گزنده!». [2] .
2962. الکافي - به نقل از عبد الرحمان بن حجّاج -: امام موسي بن جعفرعليهما السلام وصيت امير مؤمنان را برايم فرستاد و آن، چنين بود:
«به نام خداوند بخشنده مهربان. اين چيزي است که علي بن ابي‏طالب وصيّت کرده است. وصيّت کرده است که گواهي مي‏دهد جز خداي يکتا معبودي نيست و شريکي ندارد و اين‏که محمّدصلي الله عليه وآله بنده و فرستاده اوست. او را به هدايت و آيين حق فرستاد، تا او را بر همه دين‏ها غالب سازد، هرچند مشرکان خوش نداشته باشند. درود خدا بر او و خاندانش! سپس، همانا نماز و عبادت و حيات و مرگم براي خداوند، پروردگار جهانيان است، شريکي ندارد، به اين فرمان يافته‏ام و من از مسلمانانم.
سپس - اي حسن - تو را و همه خانواده و فرزندانم را و هرکس را که اين نامه‏ام به او برسد، سفارش مي‏کنم به تقواي الهي و اين‏که جز به مسلماني نميريد، همگي به ريسمان الهي چنگ بزنيد و پراکنده نشويد. همانا از پيامبر خدا شنيدم که مي‏فرمود: "آشتي دادن ميان افراد، از همه نماز و روزه، برتر است" و آنچه نابود کننده و زداينده دين است، تباهي (و اختلاف) ميان افراد است. لا قوّة إلّا باللَّه العليّ العظيم ! به بستگانتان بنگريد، به آنان نيکي کنيد، تا خداوندْ حساب شما را آسان بگيرد.
خداي را، خداي را، درباره يتيمان! مبادا دهانشان را گرسنه بداريد و در حضور شما تباه شوند. از پبامبر خدا شنيدم که مي‏فرمود: "هرکس يتيمي را سرپرستي کند تا به بي‏نيازي برسد، به‏خاطر اين عمل، خداوندْ بهشت را بر او واجب مي‏کند، همان‏گونه که براي خورنده مال يتيم، آتش را واجب کرده است".
خداي را، خداي را درباره قرآن! مبادا کسي جز شما در عمل به آن بر شما پيشي بگيرد.
خداي را، خداي را درباره همسايگانتان! همانا پيامبرصلي الله عليه وآله نسبت به آنان سفارش کرد و پيوسته پيامبر خدا نسبت به آنان سفارش مي‏کرد، تا حدّي که پنداشتيم آنان را از ارثبَران قرار مي‏دهد.
خداي را، خداي را، درباره خانه پروردگارتان! تا هستيد، مبادا از شما خالي بماند؛ چرا که اگر وا گذاشته شود، [ از عذاب الهي] مهلت داده نمي‏شويد. هرکس که آهنگ خانه خدا کند، کم‏ترين بهره‏اي که مي‏برد، اين است که گناهان گذشته‏اش آمرزيده مي‏شود.
خداي را، خداي را درباره نماز، که بهترين کار است و ستون دين شماست!
خداي را، خداي را، درباره زکات، که خشم پروردگارتان را فرو مي‏نشاند!
خداي را، خداي را درباره ماه رمضان، که روزه گرفتن در آن، سپري در مقابل آتش است!
خداي را، خداي را درباره فقيران و بينوايان! آنان را در زندگي‏هاي خودتان شريک کنيد.
خداي را، خداي را درباره جهاد با اموال و جان‏ها و زبان‏هايتان! همانا دو کس جهاد مي‏کند: پيشواي هدايتگر، يا فرمانبري که به هدايت او اقتدا مي‏کند.
خداي را، خداي را درباره دودمان و نسل پيامبرتان! مبادا در حضور شما و ميان شما ستم ببينند، در حالي که شما مي‏توانيد از آنان دفاع کنيد.
خداي را، خداي را، درباره ياران پيامبرتان! آنان که نه بدعتي گذاشتند، نه بدعت‏گذاري را پناه دادند. همانا پيامبر خدا نسبت به آنان سفارش کرد و بدعت‏گذار را، چه از آنان و چه از ديگران و نيز پناه دهنده به بدعت‏گذار را لعنت کرد.
خداي را، خداي را درباره زنان و کنيزانتان! آخرين سخني که پيامبرتان گفت اين بود که: "شما را نسبت به دو گروه ناتوان سفارش مي‏کنم: زنان و کنيزانتان".
نماز، نماز، نماز! در راه خدا از ملامت هيچ ملامتگري نترسيد. هر که شما را بيازارد و بر شما تجاوز کند، خداوندْ مدافع شماست. آن گونه که خداي متعال فرمانتان داده است، به مردمْ نيکو بگوييد، امر به معروف و نهي از منکر را رها نکنيد که خداوندْ بدانِ شما را بر کارتان مسلّط سازد، آن گاه دعا کنيد و دعايتان عليه آنان مستجاب نشود.
فرزندانم! بر شما باد نيکي و بذل و بخشش به يکديگر. بپرهيزيد از قطع رابطه و پشت به هم کردن و تفرقه! "وَتَعَاوَنُواْ عَلَي الْبِرِّ وَالتَّقْوَي وَلَا تَعَاوَنُواْ عَلَي الْإِثْمِ وَالْعُدْوَ نِ وَاتَّقُواْ اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ شَدِيدُ الْعِقَابِ؛ [3] و بر نيکي و تقوا يکديگر را ياري کنيد و بر گناه و تجاوزْ همديگر را ياري نکنيد و از خدا پروا کنيد که خداوند، سخت‏کيفر است".
شما اهل بيت را خداوند حفظ کند و پيامبرتان را نيز در رفتار و کردار شما حفظ کند. شما را به خدا مي‏سپارم و سلام و رحمت و برکات الهي را بر شما مي‏خواهم». [4] .
2963. الکافي: چون امير مؤمنان ضربت خورد، عيادت‏کنندگان به دور او گرد آمدند. به آن حضرت گفته شد: اي امير مؤمنان! وصيّت کن.
فرمود: «بالشي برايم بگذاريد». سپس فرمود: «خداي را سپاس، آن گونه که شايسته تقدير اوست و ما پيرو فرمان اوييم. او را مي‏ستايم، آن گونه که دوست دارد. معبودي جز خداي يکتا و بي‏نياز نيست، آن گونه که خود معرّفي نموده است.
اي مردم! هر کس در عين فرار، آنچه را از آن مي‏گريزد، ديدار مي‏کند. اجل، بستر حرکت جان به سوي اوست و گريختن از آن، نزديک شدن به آن است. چه بسيار روزها سپري کردم که از حقيقتِ پنهان اين موضوع، کاوش مي‏کردم؛ امّا خداي عزيز جز پنهان داشتن آن را نخواست. هيهات که دانشي است پنهان!
امّا سفارش من اين است که چيزي را شريک خداوندِ ستوده قرار ندهيد. سنّت محمّدصلي الله عليه وآله را تباه نکنيد. اين دو ستون (توحيد و آيين پيامبرصلي الله عليه وآله) را برپا داريد و اين دو چراغ فروزان را روشن نگه داريد، و تا پراکنده نشده‏ايد، بر شما ملامتي نيست. بر هر کسي به اندازه توانش تکليف نهاده‏اند و بر دوش جاهلان، تکليف را سبُک کرده‏اند. پروردگاري است مهربان، پيشوايي دانا و آييني استوار.
من ديروز همراه و هم‏نشين شما بودم، امروز مايه پند شمايم، فردا هم از شما جدا مي‏شوم. اگر گام در اين لغزشگاه ثابت بماند و نلغزد، مطلوب همين است و اگر قدم بلغزد، همانا ما در سايه‏سار شاخه‏هاي درختان و وزشگاه بادها و زير سايه ابري بوديم که فشردگي آن در فضا از بين رفته و نشانه آن بادها در زمين محو شده است. من همسايه شما بودم، چند روزي بدنم در همسايگي‏تان بود و به‏زودي از من پيکري بي‏جان مي‏بينيد که پس از حرکت، آرام است و پس از گويايي، خموش. آرامش پيکرم و فرو افتادن نگاهم و سکون اعضايم براي شما مايه پند باشد. همانا اين براي شما از هر گوينده زبان‏آوري پند آموزتر است.
شما را وداع مي‏کنم، همانند وداع کسي که در انتظار ديدار است. فردا به ياد روزهاي من مي‏افتيد و خداوندْ سرّ درونم را بر شما آشکار مي‏سازد و در نبود من و بودن کس ديگري به‏جاي من، مرا خواهيد شناخت. اگر زنده بمانم، خودم صاحبْ اختيار خون خويشم و اگر بميرم، ميعادگاه من فناست. اگر ببخشايم، عفو برايم مايه قرب به خدا و براي شما حسنه است. پس ببخشاييد و درگذريد، "أَلَا تُحِبُّونَ أَن يَغْفِرَ اللَّهُ لَکُمْ؛ [5] آيا دوست نداريد که خداوند، شما را بيامرزد؟".
چه حسرتي بر غافلان، که عمرشان حجّتي به زيانشان گردد، يا روزگارشان آنان را به شقاوت بکشاند. خداوندْ ما و شما را از کساني قرار دهد که هيچ خواسته‏اي آنان را از اطاعت خدا باز نمي‏دارد و پس از مرگ، انتقام او بر آنان فرود نمي‏آيد. همانا ما براي آن و به‏خاطر آنيم».
سپس به حسن‏عليه السلام روي کرد و فرمود: «پسرم! يک ضربت به جاي يک ضربت بزن و گناه مکن». [6] .
2964. امام علي‏عليه السلام: سفارش من به شما اين است که چيزي را براي خدا شريک قرار ندهيد و سنّت محمّدصلي الله عليه وآله را تباه نسازيد. اين دو ستون (توحيد و آيين پيامبرصلي الله عليه وآله) را برپا داريد و اين دو چراغ فروزان را برافروخته نگه داريد، و ديگر از ملامتي باک نداشته باشيد.
من ديروز همراه و هم‏نشين شما بودم، امروز مايه پند و عبرت شمايم، فردا هم از شما جدا مي‏شوم. اگر ماندم، خودم صاحبْ اختيار خون خويشم، و اگر مُردم، ميعادگاه من فناست. اگر ببخشايم، عفو براي من مايه تقرّب به خدا و براي شما حسنه است. پس عفو کنيد، «أَلَا تُحِبُّونَ أَن يَغْفِرَ اللَّهُ لَکُمْ؛ آيا دوست نداريد خداوند، شما را بيامرزد؟» .
به خدا سوگند، از مرگ، چيزي ناگهان بر من فرود نيامد که از آن بدم آيد و چيزي برايم آشکار نشد که آن را نشناسم. من نبودم، مگر مثل جوياي آبي که به آب برسد و جوينده‏اي که گمشده‏اش را بيابد «وَمَا عِندَ اللَّهِ خَيْرٌ لِّلْأَبْرَارِ؛ [7] و آنچه نزد خداوند است، براي نيکان بهتر است». [8] .
2965. امام حسن‏عليه السلام: چون هنگام وفات پدرم رسيد، آغاز به وصيّت کرد و فرمود: «اين، چيزي است که علي بن ابي طالب، برادر محمّد فرستاده خدا و پسر عمو و وصي و هم‏نشين او وصيت کرده است .
اوّلين وصيّتم اين است که گواهي مي‏دهم که جز خداوند، هيچ معبودي نيست و اين‏که محمّدصلي الله عليه وآله فرستاده و برگزيده اوست. او را به علم خويش برگزيد و براي برگزيدگي او را پسنديد، و اين‏که خداوند، همه در گور خفتگان را برمي‏انگيزد و مردم را از کارهايشان بازخواست مي‏کند و به آنچه در سينه‏هاست، داناست.
سپس تو را - اي حسن - وصيّت مي‏کنم - و همين براي سفارش به تو کافي است - به آنچه پيامبر خدا وصيّت کرده است. پس اگر چنين است، در خانه‏ات بمان و بر خطاي خويش گريه کن و هرگز مباد که بزرگ‏ترين هَمّ و فکرت دنيا باشد!
فرزندم! تو را وصيّت مي‏کنم به نماز در وقتش، زکات در اهل آن و در جاي آن، سکوت در هنگام شبهه، ميانه‏روي در عمل، عدالت در خشم و رضا، خوش‏رفتاري با همسايه، مهمان‏نوازي، مهرباني به ناتوانان و گرفتاران، صله رحِم، دوست داشتن بينوايان و هم‏نشيني با آنان، فروتني - که از برترين عبادت‏هاست -، کوتاهي آرزو، ياد مرگ، و پارسايي در دنيا - چرا که تو در گرو مرگي و هدف و آماج بلا و به خاک افتاده بيماري هستي - .
تو را سفارش مي‏کنم به خداترسي در کار نهان و آشکار، و برحذر مي‏دارم از شتابزدگي در گفتار و عمل. هرگاه کاري از امر آخرت پيش آمد، به آن آغاز کن و هرگاه کاري دنيوي پيش آمد، درنگ کن، تا درباره آن به حق برسي. از جاهاي تهمت‏خيز و مجلس مورد بدگماني بپرهيز؛ چرا که هم‏نشين بد، هم‏نشين خود را خراب مي‏کند.
فرزندم! براي خدا کار کن، از سخن زشت برحذر باش، فرمان دهنده به نيکي و بازدارنده از منکر و زشتي باش و با برادران ديني به‏خاطر خدا برادري کن. نيک را به خاطر نيکي‏اش دوست بدار، با فاسق براي دفاع از دينت مدارا کن، ولي به دلْ او را دشمن بدار و در عمل از او کناره بگير تا مانند او نباشي. از نشستن در گذرگاه‏ها بپرهيز و مجادله و کشمکش با نابخرد و نادان را وا گذار .
فرزندم! در زندگي‏ات ميانه‏رو باش. در عبادتت معتدل باش و در عبادت، به امر دائمي که طاقتش را داري بپرداز. ساکت باش تا سالم بماني و براي خويشتن پيش فرست تا سود ببري. خير بياموز تا بداني و در هر حال به ياد خدا باش. از خانواده‏ات کوچک را ترحّم و بزرگ را احترام کن و غذايي مخور تا آن که پيش از خوردنش از آن صدقه بدهي.
بر تو باد روزه گرفتن که زکاتِ بدن و سپر ايمني روزه‏دار است. با نفْس خويش جهاد کن، از هم‏نشينت حذر کن و از دشمنت دوري کن. بر تو باد حضور در مجالس ذکر و زياد دعا کن .
پسرم ! من از خيرخواهي و دلسوزي چيزي بر تو کم نگذاشتم و فروگذار نکردم و اينک جدايي ميان من و توست. درباره برادرت محمّد، سفارش به خوبي مي‏کنم. او برادر تو و فرزند پدر توست و مي‏داني که من دوستش دارم.
امّا برادرت حسين، او پسر مادر توست و بيش از اين سفارش نمي‏کنم. خداوندْ جايگزين [ من ] بر شماست. از او مي‏خواهم که شما را به سامان برساند و شرّ طغيانگران تجاوزکار را از شما دور سازد. صبر کنيد، صبر، تا خداوندْ کار را بر عهده گيرد. و لا قوّة إلّا باللَّه العظيم!». [9] .
2966. تاريخ الطبري: علي‏عليه السلام به محمّد حنفيه نگريست و فرمود: «آيا آنچه به برادرانت وصيّت کردم، به‏خاطر سپردي؟». گفت: آري.
فرمود: «تو را هم به‏همان سفارش مي‏کنم. سفارش مي‏کنم که برادرانت را احترام کني، چرا که حقّ آن دو بر تو بسي بزرگ است. از فرمان آن دو پيروي کن و بدون آنان در کاري تصميم نگير».
سپس فرمود: «شما دو را نسبت به او سفارش مي‏کنم. او برادر شما و پسر پدر شماست و مي‏دانستيد که پدرتان دوستش داشت».
به حسن‏عليه السلام فرمود: «پسرم! من تو را به تقواي الهي سفارش مي‏کنم و به برپا داشتن نماز در وقتش، پرداخت زکات به جايش و نيکو وضو گرفتن؛ چرا که جز با وضو نمازي نيست و هر کس زکات ندهد، نمازش پذيرفته نيست. تو را سفارش مي‏کنم به بخشودن گناه، فرو خوردن خشم، صله رحِم، بردباري در برابر ناداني، ژرفنگري در دين، استواري در کار، پرداختن به قرآن، خوب رفتار کردن با همسايه، امر به معروف، نهي از منکر و دوري از زشتي‏ها». [10] .
2967. امام باقرعليه السلام: چون هنگام جان دادن امير مؤمنان فرا رسيد، فرزندانش را گِرد خود خواند: حسن‏عليه السلام، حسين‏عليه السلام، محمّد حنفيّه و فرزندان کوچک را، و به آنان وصيّت کرد. در پايان وصيّت او چنين بود: «فرزندانم! با مردمْ آن گونه معاشرت کنيد که اگر از ميانشان رفتيد، نسبت به شما عاطفه داشته باشند و اگر از دنيا رفتيد، بر شما بگِريند. فرزندانم! دل‏ها سپاهياني آراسته‏اند که با مودّت و علاقه به هم مي‏نگرند و با هم نجوا مي‏کنند. در دشمني نيز چنين است. پس هرگاه کسي را بي‏آن که سابقه نيکي از او داشته باشيد، دوستش داشتيد، به او اميدوار باشيد و هرگاه از کسي بي‏آن که سابقه بدي به شما داشته باشد، بدتان آمد، از او برحذر باشيد». [11] .
2968. امام کاظم‏عليه السلام - در بيان وصيّت امير مؤمنان -: اين چيزي است که علي بن ابي طالب، فرداي روزي که به مَسکِن [12] وارد شد، مقرّر نمود، به‏خاطر رضاي الهي و براي پاداش سراي آخرت، و در هر حال، استعانت از خداست، و هيچ مسلماني که به خدا و روز واپسين ايمان دارد، حق ندارد درباره آنچه در دارايي‏ام مقرّر کردم، سخني بگويد يا فرمان مرا مخالفت کند، چه از افراد نزديک باشد يا دور.
امّا بعد؛ کنيزاني که دارم و به آنان سر مي‏زنم، هفده نفرند. برخي از آنان صاحبان فرزندند که فرزندانشان همراه آنان‏اند، برخي از آنان باردارند و برخي فرزندي ندارند. وصيّت من درباره آنان - اگر حادثه‏اي برايم پيش آمد - چنين است: هر کدام از آنان که فرزند ندارد و باردار هم نيست، در راه خدا آزاد است و کسي بر آنها راه و سلطه ندارد. هر کدامشان که فرزند دارد يا باردار است، به خاطر فرزندش نگه داشته مي‏شود و از سهم فرزندش آزاد مي‏شود. پس اگر فرزندش مُرد و او زنده بود، آزاد است و کسي راهي بر او ندارد.
اين چيزي است که علي در مال خود مقرّر کرد، فرداي روز ورودش به مَسکِن».
بر اين وصيّت، ابو سمر بن ابرهه، صعصعة بن صُوحان، يزيد بن قيس و هيّاج بن ابي هيّاج، گواهي دادند و علي بن ابي‏طالب‏عليه السلام، آن را با دست خويش در روز دهم جمادي اوّل سال 37 هجري نوشت. [13] .
2969. امام علي‏عليه السلام: با شاميان در رکابِ هر پيشوايي پس از من بجنگيد. [14] .