موضوع: علوم دریانوردی

علوم دریانوردی -قسمت اول

بسم الله الرحمن الرحیم

الله الذی سَخَّرَ لَکُمُ البَحرَ لِتَجریَ الفُلکُ فیهِ بِاَمرِهِ وَ لِتَبتَغوا مِن فَضلِهِ وَ لَعَلّکُم تَشکُرونَ

(الجائیه 12)

خداست آنکه برای شما دریا را مسخر گردانید تا کشتی به امر خدا آسان در آب جاری شود و از آن به تجارت و سفر از فضل خدا روزی طلبیده باشد که شکر نعمتش بجای آرید .

سلام بر دریا دلان
بحث دریا و علوم مربوط به آن از جمله مباحث پیچیده ای است که در جای خود جالب توجه است . علم دریانوردی با رشد فن آوری جدید به مراحل پیشرفته ای رسیده است .
قبلاٌ نیروی انسان جایگزین تجهیزات مدرن امروزی بود . و آنچه شناور ها را به مقصد می رساند بازوی توانای مردان نیرومند دریانورد بود و همچنین تجربیات ناخدایان و جاشویانی که سالها در آب سفر کرده بودند .
اما امروزه علم و تجهیزات مدرن هم در حیطه ی رانش شناورها و هم سیستمهای هدایت جایگزین توان انسانها شده اند . مثلا در قدیم می بایست از مردان نیرومند زیادی فقط برای کشیدن بادبانها بهره مند می شدند اما با جایگزین شدن قدرت موتور حضور آنهمه افراد لغو شد . و امروز به کمک ماهواره ها و سیتمهای الکترومغناطیسی و الکتریکی و الکترونیکی هدایت و تثبیت موقعیت شناورها به راحتی انجام می گیرد .
در این راستا آموزشگاههای گوناگون در ابعاد عالی و دوره های پایین تر وظیفه ی خطیر آگاهی دادن به دریا نوردان دریادل را در همه اقشار و مشاغل مختلف بر عهده دارند .
در این مقوله سعی می کنم تا به طور ساده و در فهم عموم شمه ای از ابعاد کاری و نمونه هایی از تجهیزات دریانوردی و همچنین شیوه هایی از هدایت شناور و رفتارهای مختلف برای نگهداری و راهبرد آنها و نیز اطلاعاتی از مردان دریا در اختیارتان قرار دهم .
پس بحث را به ترتیب زیر دسته بندی می کنم :
الف: دریانوردی سنتی و صنعتی
ب: شناور های سنتی و صنعتی(شکل و نوع شناور ها - خدمه ی شناورها - مأموریت هر کدام )
ج:علوم وابسته (دروس ناوبری)
د: حقوق و قوانین بین المللی دریاها

الف :دریانوردی سنتی :
نوع روشی که برای دریانوردی در زمان قدیم - یعنی قبل از روی کار آمدن فن آوری جدید و انقلاب صنعتی که بشر انجام داد -بکار بسته می شد شیوه دریانوردی سنتی را تشکیل می داد .در آن زمان ناخدایان از هوش و ذکاوت خود در سفرهای مختلف استفاده می کردند و شناور را به مقصد می بردند . از رنگ آب و لمس گل کف دریاها راهها را تشخیص می دادند . از اجرام آسمانی برای مسیر یابی استفاده می نمودند . از نوع ابرها و بوی نسیم و تماشای رقص ستارگان به وقوع توفانها پی می بردند . و با انواع ترفندهایی که همه ی آنها تجربی بودند مسیرها را می یافتند و بر حوادث و سوانح دریا فائق می آمدند .
و مسلم بود که : اولاٌ آن ناخدایان و جاشویانی (ملوانان) موفق تر بودند که کارکشته تر باشند و در ثانی به هر حال خطاهای انسانی وجود داشت و در بسیاری مواقع حوادث طبیعی فرصت تفکر و توانایی های انسانی هر چند قوی بود را از آنان می گرفت .ثالثاٌ کیفیت شناورها مانند الآن نبود که بتوانند با این سوانح مقابله کنند و سفر های ایمنی را تدارک ببینند .
با وجود پیدایش و جایگزینی ابزار جدید هنوز هم از این شیوه در برخی نقاط استفاده میشود . از آنجمله کشورهای حوزه خلیج فارس . در استانهای خوزستان و بوشهر و بندر عباس تا حدودی این روشها با شناورهای چوبی و سنتی هنوز متداول است . اما نمی شود بطور محض گفت که شیوه ی کنونی همان سنتی گذشته است و در واقع تلفیقی از آداب قدیمی با روشهای جدید است . و این ترکیب در استفاده از بعضی تجهیزات اولیه هدایت شناور در شناورهای چوبی متجلی است .
پس می توان اینگونه تقسیم بندی نمود و از لحاظ برهه ی زمانی به دو دسته عنوان داشت :
اول : شیوه ی کاملا غیر علمی و متکی بر تجربیات لمسی دوم: شیوه ای تلفیقی یعنی تجربیات لمسی به کمک تجهیزات اولیه و غیر مدرن ( شامل موتور شناور و بعضی سیستمهای هدایتی ساده )

شناور های سنتی:

نام:
اين نوع شناورها که درآبهاي جنوبي به«لنج» معروف هستند از چوب يافايبركلاس و بندرت از فلزساخته ميشوندكاربردآنهاصيادي وتجاري است نوع صيادي سماك ياسماچ ناميده ميشود.
نام لنج در فارسی از واژهٔ انگلیسی Launch گرفته شده، که خود آن نیز از واژهٔ اسپانیایی Lancha آمده‌است. در سواحل شرقی آفریقا آن را «دهو» می‌خوانند.
در جنوب به کسانی که در کار ساخت لنج می‌باشند جلاف یا گلاف گفته می‌شود.
در ایران لنج‌ها در کرانه‌های خلیج فارس بسیار یافت می‌شوند و لنج‌سازی یکی از صنایع بومی مردمان خلیج فارس است.
لِنج گونه‌ای از کشتی کوچک یا قایق بزرگ باری و مسافری است که در خلیج فارس و دریای عمان و اقیانوس هند دیده می‌شود. لنج‌ها بر پایه قایق‌های بادبانی رایج در خلیج فارس ساخته می‌شود با این تفاوت که به جای بادبان با موتور حرکت می‌کند. امروزه نوعبادبانيبندرتديدهميشود.عرشه باز یا نیمه‌باز دارد. از دهه ۱۹۵۰ میلادی موتور بنزینی یا دیزل برای پیشراندن لنج‌ها بکار رفت و امروز بیشتر لنج‌ها موتور دارند.
نیروی محرکه ی نوع موتوری آن دیزل است که دارای قدرتی تا 500 اسب بخار است . شناورهايچوبييافايبرگلاس،شناورهایيهستندكهبراي تجارت - ماهيگيريياتفريحياستفادهمي شود.
مواد و وسایل بکار رفته در ساختمان بدنه لنج ها عبارتند از : انواع چوبها (که از داخل و یا خارج از کشور وارد می شود ) – میخ مخصوص برای اتصال چوبها ( که بزبان بومی مُسمار نام دارند ) –پنبه و فتیله برای لای درزهای چوبها برای جلوگیری از نفوذ آب (کلفات)- پیه و چربی – آهک و روغن کوسه و ...
لنجها از اجزاء مختلفی ساخته می شوند که از پیوستن آنها به یکدیگر ساختمان لنج بوجود می آید. هر یک از این اجزاء با محاسبات دقیق و ظرفیت خاصی طراحی می شوند که در حفظ سلامت آن اهمیت خاصی دارند .
برای ساختمان لنج از چوبهای درخت توت ، چنار ، کَرَت ، و اطراف پروانه از چوبهای درخت کروا ، و برای سکان آن از چوب درخت کرنگ استفاده می شود .

اجزاء ساختمان لنجها
مهمترین اجزاء لنجها به شرح زیر هستند :
بُرد:به قسمتی از بدنه لنج گفته می شود که در امتداد مصاب تا آبخور در دو طرف لنج است .

مصاب:به زه یا لبه لنج می گویند که در طرفین حکم سپری دارد که هنگام پهلوگیری به بدنه آسیب نرساند.

برمیل: چوبی برای استحکام و افزایش مقاومت در مقابل ضربه و روی میل نصب می گردد .

میل: همان سپر در جلو و عقب لنج است که از وارد آمدن ضربه جلوگیری می کند.

بُلت: یا بُلد نام عمق سنج دستی است که از طناب و وزنه درست می شود .

بندیره: چوب بلند و گردی که در پشت لنج برای نصب پرچم و چراغ استفاده می شود .

بیس: یا کیل و یا تیر حمال چوب یکپارچه و درازی است که کل ساختمان لنج روی آن بنا می
شود و جنس آن از چوبهای جنگلی محکم است .

پروانه : یا پنکه برای به حرکت در آوردن لنج است .

تخته دراب : تخته ای دو تکه به عرض 80 سانت و طول تقریبی 10 متر که هنگام بارگیری آن ها را روی دیواره لنج نصب می کنند تا هم بار بیشتر حمل نماید و هم از ترشحات آب دریا روی کالاها جلوگیری شود .
تخته ثانی : تخته هایی در طرفین لنج که روی مالچ بطرف بالا قرار می گیرند .

مالچ:تخته ای که روی بیس نصب می شود .

تخته ثالث:تخته هایی در طرفین لنج روی تخته ثانی و به طرف بالا روی شلمانها نصب می شوند .

شلمان:یا شلمون دنده های تخته ای یا ستونهای بغل لنج که بصورت هلالی با زاویه های باز از سینه تا تفر لنج روی ستونهای بیس قرار می گیرند .

تفر : به قسمت عقبی لنج گویند .

تلباس: حصیری به عرض 1متر و طول 20 متر که روی تخته دراب می چسبانند تا در هنگام هوای نامساعد مانع نفوذ آب دریا به داخل لنج گردد.

تیغه سکان : در تفر پشت پروانه برای تغییر جهت به راست و چپ استفاده می شود .

جالی : به انبار لنج گویند .

چاویه : میله های بلند که به کمک مهره هایی بیس را به عطفه متصل می سازد .

عطفه : چوبهایی برای اتصال شلمانها به بیس .

چفتو: تخته ای روی بیس با سطحی گود برای جمع شدن آب جَمعه.

جمعه: آبهایی که از بیرون در اطراف موتور در خن لنج جمع میشود (با تلمبه دستی یا برقیآن را به بیرون هدایت می کنند ).

خَن:سطح صاف ته لنج بعنوان انبار لنج استفاده می شود.

حیاب :قسمت قوسی شکل طرفین تفر لنج بالای پروانه .

خادم دکل: چوب محکم برای استحکام دکل که بطور عمودی روی بیس نصب می شود (عَبد هم می گویند ) .

دکل :تیر چوبی عمودی وسط لنج که در گذشته بادبان از آن می آویختند . یکی از وظایفش حفظ تعادل است .

عالیه: قسمت برجسته و قوسی شکل جلوی لنج در طرفین میل سینه راگویند .

عمار : طناب و بند .
دَبوسَه : اتاقکی در عقب برای نگهداری مواد غذایی .

دوران :در بالای آبخور (از خط آب تا پایین شناور یعنی قسمت زیر آبی ) در دو طرف لنج که در این قسمت لنج حالت گرد و شکم دار شده است .

دولاب : به چرخ سکان گویند .

دوسه : چوبی پهن و بلند که یکسر آن را روی بدنه و سر دیگر به ساحل وصل است و برای تردد استفاده می شود .

دهل : همان شکم لنج یا برآمدگی بالای آبخور در وسط.

دیره : قطب نما ( برای هدایت لنج ) .

رگعه : تخته ای که به میل تفر وصل است و موجب استحکام چوبهای تفر راست و چپ است .

ریش: نرده های عمودی کوتاه اطراف عرشه .

زِبَدره :سطح افقی روی دیوار لنج .

زلال یا ضلال : سایبان لنج که بر طرازه نصب می شود .

طرازه : چوبهای موازی که بر روی گُلفه ها قرار می گیرند .

گُلفه یا قلفه : چوبی که در تفر روی گایم ها نصب می شوند .

گائم : یا قائم چوبهای محکم و بلندی که در دو طرف قماره به عنوان ستونهای سایه بان استفاده میشود . همچنین برای بستن طنابهای مهار .

قماره : اتاقکی در قسمت تفر برای هدایت لنج ( محل استقرار ناخدا ) همه تجهیزات کمک ناوبری در آن قرار دارد .

کاتلی: در عقب قماره برای نشستن ناخدا .

کامره سینه : در آخرین قسمت جلوی لنج اتاقکی برای نگهداری پی و کلفات و طنابها

کشسیل : حوض چوبی در سینه که هنگام توفان آبی که از سینه وارد میشود جمع می گردد.

کِروه: زانوی افقی جلوی فنه سینه برای استحکام اتصال چوبها ی طرفین .

کُنده: تخته دور پروانه .
گوش گرگی : یا رُمانه چوب محکم در جلو برای مهار طناب سینه .

مرزآب: آبرو و ناودان اطراف عرشه.

مسمار: میخ هایی برای اتصال چوبهای بدنه.

منحاز : عطفه هایی با دهانه بازتر .

مفساتی : یا مشای چوبهایی که تیرهای سطحه روی آن ها نصب می شود .و بطور طولی به بیس بین چوبهای سوار قرار می گیرند و دربهای ورودی انبار در بین این دو چوب طراحی می شود .

میداف: پارو ها را گویند .

میل تفر و سینه : سپر های جلو و پشت .

ویر : سطح آزاد و خشک بدنه.
پاوره: لنگر با دو ناخن آهنی.
پروند: تیر بلندی که بادبان به آن آویزان است.
بیدک: بادنما
بیوارد: از طناب‌های نگه‌دارنده دول.
تاپسل: بادبان عقب قایق. احتمالا از topsail
جامع: قرقره بزرگی که طناب‌های برافراشتن بادبان اصلی از آن می‌گذرد.
جَدّاف: تیرهای عمودی که برای نگه‌داشتن قایق در ساحل پس از جزر بکار می‌رود
جیب: بادبان مثلث جلوی قایق. به همان معنی jib در انگلیسی.
چرخ: فرمان گرد و دسته‌دار برای هدایت قایق.
حَلْج: ردیفی از گرهاف‌ها برای حفاظت از طناب‌ها در جریان خایور کردن.
حلقوم: شلمان‌های جلو که به بیس وصل هستند و دهانه آن‌ها تنگ‌تر است.
داسه بالا: لبه بالایی بادبان
داسه زیر: لبه پایینی بادبان.
دامن: گوشه عقب بادبان.
دَر: حلقه‌های طنابی که بادبان را به پروند وصل می‌کند.
دستور: تیر بلند افقی که گوش جیب را به آن می‌بندند.
دَهمه: سوراخ‌هایی در گوش بادبان که طناب به آن‌جا وصل می‌شود.
دوار: وسیله جمع کردن طناب‌ها. مانند وینچ کار می‌کند.
دول: دگل اصلی قایق.
زولی: مستراح قایق که به بدنه وصل است.
زیوارد: طنابی که دول را به عبد می‌بندد.
ساج: چوبی که بدنه قایق را از آن می‌سازند.
ساطور: تخته پهن و بلندی که در سینه قایق نصب می‌شود.
سامان: تمام اجزای مربوط به بادبان در قایق.
سطحه: عرشه اصلی.
سن: لنگر سنگی برای صخره‌های مرجانی.
شارت: مجموعه طناب‌ها برای برافراشتن بادبان.
علاگی: طناب برافراشتن جیب.
عمرانی: از طناب‌های نگه‌دارنده دول.
کبن: اتاق ناخدا. احتمالا از cabin
قائم: هر یک از چوب‌های قطور عمودی در جلو و عقب قایق برای بستن طناب‌ها.
قلمی: بادبان کوچک عقب.
کانه: تیر روی سکان.
کنبار: طناب‌های قایق که از الیاف نارگیل بافته می‌شود.
کلب: تیر افقی در جلوی قایق که به دو قائم جلو بسته شده‌است.
گابیه: بادبان کوچک بالای بادبان اصلی.
اوزال گپ: بادبان بزرگ اصلی.
گرهاف: حلقه‌ای چوبی با دو سوراخ برای حفاظت از طناب در جریان خایور.
گُفیه: قرقره‌های طناب‌های قایق.
گوش: بخش جلویی بادبان.
نیم: عرشه کوچک‌تر در عقب قایق
نباشه: هر یک از دو تیر چوبی که برای افزودن طول به پروند می‌بندند.
ماشوه: قایق پارویی بلند دارای ۱۲ یا ۲۴ پارو.
مح: طنابی که درون لبه‌های بادبان می‌دوزند.
مخاتف: مجموعه طناب‌های بالا کشیدن پروند.
فهرستی از اصطلاحات رایج دریانوردی در خلیج فارس که در دریانوردی سنتی کاربرد دارند . برخی از این اصطلاحات فارسی است و بقیه از عربی و زبان‌های اروپایی وارد فارسی شده‌است.
اوزال: بادبان.
اوشار: قایقی که بدنه‌اش ساخته شده ولی هنوز سامان ندارد.
باد گاه: بادی که از شمال می‌وزد.
بسته: طناب بالا کشیدن پروند.
پنجری: جاشویی که برای دیدبانی بالای دول می‌رود.
پیمون: واحد اندازه‌گیری ژرفا برابر با فاصله میان دو سر انگشتان دو دست باز شده به دو طرف انسان. کاملا شبیه به تعریف fathom در انگلیسی
تشاله: نوعی قایق
تعان: بار سنگینی که برای تعادل قایق در کف آن پر می‌کنند. معمولاً ماسه است.
جاشو: کارگر قایق که زیر نظر سرهنگ کار می‌کند.
جهاز: نام عمومی ناوها
خایُر: دور زدن پشت به باد و عوض کردن جای بادبان از راست به چپ یا بر عکس.
سکانی: کسی که زیر نظر ناخدا چرخ را به دست و تنظیم سکان را به عهده دارد.
***تان: وسیله ناوبری که یک ششم دایره است.
سفر گپ: سفر دریایی بزرگ که معمولاً شامل رفتن به هند و آفریقا می‌شود.
سیفه: روغن جگر کوسه که برای آب‌بندی به بدنه جهاز می‌مالند.
سینه: جلوی قایق.
شفره:وسیله تیز برای تراشیدن چوب .
ضربه: تندوزه یا توفان دریایی
قیاس: فن محاسبه موقعیت در دریا.
غنجه: نوعی قایق که بیشتر در عمان ساخته می‌شود.
فرمن: عربی شده پروند.
کتل: قایق کوچک.
کواتر: وسیله ناوبری که یک‌چهارم دایره است.
گُفال: از «قفال» عربی، دوره استراحت پیش از شروع کار دریانوردی (معمولا تابستان.)
لنگر: لنگر با چند ناخن آهنی.
مُعلم: ناخدای ناوبر قایق که فنون قیاس را می‌داند.
نهمه: آوازی که برای هماهنگی حرکات جاشوها در هنگام بالا کشیدن اوزال می‌خوانند.
ولمه: باد خوب که از طرف «دوم» یا پشت قایق می‌وزد.
یاهوم: تنظیم بادبان بر اساس جهت باد.
گونه‌ها
لنج بسته به طرح بدنه آن نام‌های گوناگون دارد:
غنجه -بطیل -بغله - سنبوق- بوم - پرکه - جالبوت - ماشویی.

خدمه ی واحد های شناور سنتی :


بر خلاف شناور های صنعتی رفتار ها و مشاغل در لنجها نیز حالت کلاسیک و علمی ندارد .
در لنج همه کاره ناخداست (البته در شناور های صنعتی هم حرف اول را او می زند ) و تقسیمات شغلی بر اساس سلیقه و با در نظر گرفتن تجربه ی افراد از سوی ناخدا اعلام می شود . و در عمل سازماندهی مشخص و دائمی انجام نمی گیرد . انجام کارها به صورت اشتراکی است . و ملاک اوامر ناخداست که امور را به افراد ابلاغ می دارد . از بعضی افراد که اطمینان دارد و نسبت به فعالیت مربوطه آگاه است برای امورات حساس مثل سکانداری و کار با تجهیزات کمک ناوبری بهره می برد . و اغلب فعالیتهای مختلف به صورت همگانی و با مشارکت همه انجام می شود . مثل امور مربوط به آماده سازی تورها و انداختن و کشیدن آنها و غیره .
بنابراین با توجه به ویژگی و مشخصات شناور ، جهت انجام امور مختلف نیاز مند افراد و خدمه متعددی می باشند .
در لنجها وظایف و مشاغل معمولاٌ به شرح زیر هستند که امورات تخصصی از سوی افراد خاص و کارهای عمومی توسط همه صورت می گیرد :
1-مهیا کردن و تعمیر تور های ماهیگیری
2- کشیدن و انداختن تور ها با شیوه های سنتی موجود
3-انداختن و بلند کردن لنگر
4-طباخی و خرید مایحتاج مربوطه
5-شستشو و نظافت
6-سکانداری و هدایت ( کار با تجهیزات )
7-تخلیه و بارگیری و امورات مربوط به مهار بار
8-تعمیرات (تعمیرات جزئی موتور )

پایان قسمت اول .....

علوم دریانوردی - قسمت دوم

شناور های صنعتی

تاریخچه

بیشتر تمدنهای بشری در کنار آبراهها شکل گرفته و مسلما قایق و بعدتر کشتی وسیله‌ای مهم برای تردد و حمل و نقلشان بوده است. اما مشهورترین تمدنی که از دریانوردی سود برد و آن را توسعه داد تمدن فینیقیه بود، آنها با توسعه دریانوردی توانستند در دریای مدیترانه امپراتوری دریایی خود را از سواحل لبنان امروزی تا تونس و مراکش (کارتاژ آن زمان) ایجاد کنند. در سنگ نگاره‌های تمدن آشور فینیقیان سوار بر کشتی‌های پارویی در حال حمل الوارهای سدار لبنانی دیده می‌شوند. همچنین آشوریها خود از کشتی به‌عنوان وسیله حمل و نقل و جنگ استفاده می‌کردند.
بر اساس تورات و قرآن، نوح پیامبر دستور ساخت کشتی بزرگی را از سوی یهوه (الله در قرآن) دریافت کرد که ساخت آن سالها طول کشید، کشتی میبایست آنقدر بزرگ می‌بود که علاوه بر آدمیان ( خویشان و پیروان نوح) از همه گونه جاندار، جفتی نیز در کشتی جای بگیرد تا بعد از پایان سیل بزرگ ادامه حیات بر روی زمین ممکن باشد. کشتی بعدها بر روی قله کوه آرارات نشست. هنوز برخی از باستانشناسان به جستجو برای یافتن بقایایی از این کشتی ادامه می‌دهند. در بین تمدنهای میانرودان نیز داستانی مشابه وجود داشته است.
تسلط یونانیهای باستان بر کشتی و دریانوردی توانست آنها را در نبرد دریایی با خشایار شاه شاهنشاه هخامنشی، علیرغم شکست در نبرد زمینی، پیروز کند. در بین اقوام مدیترانه‌ای کشتی نقش مهمی در تحولات تجاری و نظامی بازی می‌کرده است. رومی ها نیز از کشتی برای تسلط بر مدیترانه استفاده کردند. بعدها اروپاییان با بکارگیری قطب نما بعد از دوره رنسانس شروع به جستجوی کره زمین کردند و تسلط بر فناوری کشتی سازی و دریانوردی و یافتن منابع جدید و ایجاد مستعمرات توانست آنها به قدرتهای برتر دنیا تبدیل کند.

گونه‌های کشتی برحسب نیروی محرکه
کشتی‌های قدیمی
کشتی‌های پارویی
کشتی‌های بادبانی
کشتی‌های بخار
کشتی‌های مدرن
کشتی‌های دیزلی (نوع رایج امروزی)
کشتی‌های اتمی / هسته‌ای (با موتور بخار و سوخت هسته ای)

گونه‌های کشتی برحسب کاربرد

کشتی فله‌بر (برای بارگیری مواد غیر قابل بسته بندی (غلات، سنگ معدن، آهن آلات)

کشتی کانتینربر (برای بارگیری کانتینر)

کشتی مسافربری (امروزه برای جلب گردشگر دارای امکانات مجلل همچون یک هتل شناور ساخته می‌شود)

کشتی LNG (ویژه حمل مایعات دماپایین و تحت فشار هیدروکربنی)

کشتی نفتکش (ویژه حمل نفت خام و دیگر مایعات هیدروکربنی در دمای معمولی)

کشتی جنگی یا ناو (دارای تجهیزات نظامی مانند توپ، موشک‌انداز و گاهی باند پرواز هواپیما)

کشتی یخچالدار مخصوص حمل مواد گوشتی و لبنیات

کشتیهای خودرو بر

کشتیهای مخصوص حفاری چاههای نفت

کشتی مخصوص حمل دام زنده

پایان قسمت دوم ......

اجزاء کشتی (شناور صنعتی )
بعضی اجزاء و قسمتهای عمده کشتی ها:
لنگر (anchor)

دوار (winch) : وسیله ای برای کشیدن زنجیر لنگر و طناب

پروانه(propeller): برای حرکت کشتی


پل فرماندهی (bridge): محل هدایت کشتی . در این محل تجهیزات کمک ناوبری وجود دارد.

وسایل تخلیه و بارگیری (cargo gear)

عرشه (deak)

صفحه ی سکان (rudder): توسط سیستم هیدرولیک و انتقال نیرو از سکان باعث میشود کشتی به راست و چپ مانور کند .

موتور خانه (engine room)

دربهای غیر قابل نفوذ (watertight door)
دریچه های سطحی (hatch)

انبار ها (store room) یا (hold و hatch)
درب انبار (hatch cover)

دکل (mast) دکل سینه mast head
و دکل پاشنه mast aft
کلیه آنتن ها و پرچمها و چراغ راه و بوق و غیره روی دکل پاشنه که بالای پل فرماندهی قرار گرفته نصب میشود

کیل (keel) : مهمترین سازه کشتی که همه ی ساختمان روی آن ساخته میشود .
تونل شفت (sheft tube): شافت پروانه در آن است.
چاه زنجیر (chain locher): زیر دوار و محل جمع شدن زنجیر لنگر .
خن (bilge): انبار های تحتانی .
دودکش (funnel)
دیواره های جداکننده (beelk head)
زنجیر لنگر (anchor chain)
سپر یا دیواره تصادم (collision bulk head)
کف تک جداره (single bottom)
کف دو جداره (double bottom)
محل زندگی (accommodation)
مخازن آب سینه و پاشنه (peak tanks)
لوله ای که زنجیر لنگر در آن عبور می کند (hose pipe)
پایان قسمت سوم ......

قسمت چهارم - اصطلاحات کشتی

بعضی اصطلاحات عمده کشتی
آبخور(draught): قسمت زیر آبی کشتی از خط آب (wter line) تا تیر حمال (keel).
سطح آزاد (free board): فضای خارج از آب .
عمق(depth): عمق داخل کشتی از فاصله قائمی واقع در سطح مقطع عرضی در پهلوی کشتی از بالای کیل تا زیر سطح عرشه بر حسب فوت یا متر .
سطح خمیدگی در فسمت سینه (bow) یا قوس سینه
سطح خمیدگی در قسمت پاشنه(quarter) یا قوس پاشنه
پاشنه(aft): قسمت عقبی
سینه (foreward) : قسمت جلو
ابتدای سینه(stem)
ابتدای پاشنه (stern)
کف کشتی(bottom)
سمت چپ (port side): اگر روی خط میانی طولی (center line)رو به سینه بایستیم سمت چپ
سمت راست (stat boarde side) : اگر روی خط میانی طولی(center line) رو به سینه بایستیم سمت راست .
بدنه سر تا سری (hull): شامل فری برد و درافت
برآمدگی جلو(bullbos bow): دماغه
قسمتی از سطح عرشه در سینه (forecastle): برای جلوگیری از ورود آب و محلی برای استقرار تجهیزات لنگر مثل وینچ (winch) در زیر آن چاه زنجیر است .
دوار (winch): وسیله ای مکانیکی برای کشیدن طناب و زنجیر .
لوله های عبور زنجیر (hose pipe): از چاه زنجیر تا وینچ و از آنجا تا طرفین سینه که لنگر بیرون می آید .
جداره هایی برای جلوگیری از ورود آب (bulwark) : و مانعی برای پرت شدن خدمه در آب .
شیب عرضی عرشه (camber)
شیب طولی عرشه(sheer)
اصطلاحات بار
تناژ بارگیری (dead weight tonnage) یا ظرفیت بار:
شامل وزن بار ، مسافرین ، کارکنان کشتی ، انبارهای سوخت و آب مصرفی خود کشتی .(وزن بر حسب مقدار جابجایی آب بر اثر سنگینی کشتی معادل 1000 کیلو گرم یا 2240 پوند )
تناژ بدون بارگیری (light weight):
شامل وزن خود کشتی بدون محموله (سوخت ، آذوقه ، مسافر و خدمه )
تناژ خالص(net tonnage):
حجم فضای بسته کشتی بر حسب واحد تناژ که بمنظور حمل بار یا مسافر بکار میرود.غیر از فضایی که موتور خانه یا مخازن سوخت اشغال کرده اند .
تناژ نا خالص(gross tonnage):
یا تناژ کامل شامل حجم کل داخل کشتی و گنجایش کلیه مخازن بدنه و محفظه های بالای عرشه بر حسب واحد تناژ (100 فوت یا 83/2 متر مکعب ).

تجهیزات کمک ناوبری
قطب نما : campass


وسله ای برای نشاندادن جهت های مغناظیسی زمین . این وسیله توسط شاخصی که دارد با توجه به وجود قطبهای مغناطیسی در کره ی زمین و القاء مغناطیسی شاخص دستگاه و متأثر از اصل جذب قطبهای غیر همنام از صفر (شمال) تا 360 درجه را نشان می دهد .
دو نوع آن در کشی ها کاربرد دارد .یک نوع همان است که گفتم که به «قطب نمای مغناطیسی» معروف است و نوع دیگر «قطب نمای الکتریکی با عنوان «جایرو » وجود دارد . این وسیله پیوسته قطب شمال حقیقی را نشان می دهد و از وسیله ای بنام «جایرواسکوپ» به عنوان عنصر حساس که همسو با قطب شمال حقیقی قرار می گیرد ، بهره می برد . و چون تمام محاسبات باید حقیقی باشند ، دستگاههایی که خود بخود سمتها و جهتهای غیر حقیقی مثلاٌ سمت و جهات نسبی می دهند به این دستگاه وصل می شوند .
سرعت سنج:LOG
وسیله ای که سرعت کشتی و فاصله طی شده در واحد زمان در دریا را اندازه گیری می کند . در حال حاضر از سه نوع آن استفاده می شود :
پیتو متر یا پیتو استاتیک ( pitometer /pitostatic log)
پروانه ای (impler type log )
الکترو مغناطیسی(elec.mag.log)
دورسنج:
این دستگاه تعداد دورهای پروانه کشتی را در مدت زمان یک دقیقه نشان می دهد . برای هر کشتی جدولی جداگانه تهیه می شود که در آن تعداد دورهای پروانه در دقیقه و سرعتهای متناسب با تعداد دورها درج می شود . و سرعت پیشروی کشتی با سرعت چرخش پروانه نسبت مستقیم غیر ثابت دارد (به علت تأثیرات باد ، جریان آب و ناصافیهای حاصل از رسوبات آب دریا بر بدنه زیر آبی که موجب اصطکاک می شود ).
فاصله یاب ها (یا ارتفاع یابها ):
[IMG]http://www.seachest.co.uk/acatalog/***tant_davis_mk15.jpg[/IMG]

برای اندازه گیری فاصله ی اجسامی دارای ارتفاع مشخص بین 50 تا 2000 پا و فاصله ای بین 200 تا 10000 یارد قرار گرفته باشند . دو نوع آنها وجود دارد :
فیسک و ***تانت براندون .
عمق یاب (echo sounder) :


برای اندازه گیری عمق آب دریا استفاده می شود . دو نوع وجود دارد :
عمق یاب مکانیکی : یا «بُلت » وسیله ای ساده که از دیر باز وجود داشته .از یک وزنه که به سر یک طناب متصل است و بطور خاصی علامتگذاری شده است . و با پرتاب آن و شل کردن طناب تا هنگام برخورد به کف دریا پی به عمق موجود می برند .
عمق یاب الکترونیکی (sonar): از قسمتی از این دستگاه که در زیر کشتی نصب می شود امواج صوتی به طور عمودی در دریا منتشر و بعد از برخورد با کف دریا به بالا منعکس می شود و مانند یک رادار زیر آبی عمل می کند .
البته اکنون نوعی ازآنها با عنوان (fish finder) یا ماهی یاب مورد استفاده ماهیگیران است که با ارسال سیگنال و برخورد با ماهیان بزرگ و یا گله ی ماهی موعیت آنها را معلوم می سازد.
عمق نگار (fathometer): نشان دهنده عمق که آن را برروی کاغذ ثبت می کند .

دستگاه رد نگار تخمینی (DRA):
قسمت اصلی شامل یک تجزیه کننده است (analyzer) . اطلاعات و داده های مربوط به راه و سرعت کشتی از قطب نمای جایرو و سرعت سنج دریافت می کند و از حاصلضرب سرعت در زمان فاصله طی شده به مایل (1852متر) بدست می آورد .
نشاندهنده ها :
شامل :
نشان دهنده راه کشتی (قطب نما در پل فرماندهی )
تکرار کننده های جایرو ( در دو سمت پل فرماندهی )
نشاندهنده سرعت (در پل )
نشاندهنده سکان (در پل) که با استفاده از آن سکانی می تواند در هر زمان میزان زاویه سکان را نسبت به حالت وسط مشاهده کند و مسیر مطلوب را انتخاب کند .
نشاندهنده های وضعیت آب و هوا :
فشار سنج (barometer) : فشار هوا را اندازه می گیرد .


حرارت سنج (thermo meter)
رطوبت سنج(pyschro meter)
باد سنج(anemo meter) و باد نگار


وسایل اندازه گیری زمان :
کرنومتر
کر نوگراف (chronograph) یا ساعت قیاسی (stop watch)

پایان قسمت چهارم ......

قسمت پنجم - دستگاههای کمک ناوبری رادیو الکتریکی :

رادار:


از ترکیب حروف :radio detection and ranging به مفهوم «آشکار سازی و اعلام رادیویی » تشکیل شده (radar) و آن دستگاهی است که با ارسال امواج الکترو مغناطیسی (پالس) و بر خورد با اشیاء و برگشت آن – فاصله و سمت اشیا را از شمال حقیقی (سمتهای حقیقی ) یا از خود کشتی (سمتهای نسبی) بدست می آورند . و از این داده ها برای تثبیت موقعیت با استفاده از اشیاء کمک ناوبری بهره می برند .
جهت یاب رادیویی (direction finder) یا (DF):



با استفاده از امواج رادیویی جهت یابی می کند . و می تواند علائم رادیویی منتشر شده از ایستگاههای رادیویی را که در نقاط مشخصی از سواحل قرار دارند ، دریافت کند و از تقاطع دو یا سه سمت مختلف موقعیت کشتی را بدست آورد .
گیرنده ی دکا(decca):

علائم رادیویی منتشر شده از ایستگاههای فرستنده دکا را که به صورت زنجیره ای در یک منطقه فعال می کنند ، دریافت میکند . با توجه به داده ها ی بدست آمده و انتقال به نقشه های دکا موقعیت کشتی تعیین می شود .
گیرنده ی لورن :
شبیه گیرنده ی دکا است با این تفاوت که فرستنده های آن بُرد بیشتری دارند و منطقه ی بیشتری را پوشش می دهند .
گیرنده ی اُمگا :
مانند دو تای قبلی است اما فرستنده های آن بُرد بسیار زیادی دارند و مناطق بزرگی از جهان را پوشش می دهند .
کنسول :




شورَن:
گیرنده ناوبری با سیستم قمر مصنوعی (NAV.SAT):

اجزای اصلی سیستم یک یا تعدادی قمر مصنوعی یا ماهواره و یک ایستگاه رد گیری زمینی (ground traeking station) و یک کامپیوتر و یک ایستگاه تزریقی در زمین و یک رصد خانه علائم زمانی نیروی دریایی و بالاخره دستگاه گیرنده روی کشتی می باشند .

دابلر: رادار داپلر وسیله ایست که با استفاده از اثر داپلر سرعت اجسام در فواصل دور را می‌تواند برای ما به داده تبدیل کند. این وسیله این کار را با فرستادن سیگنال مایکروویو به سمت هدف مورد نظر و دریافت انعکاس آن، انجام می‌دهد. رادار داپلر تغییرات سیگنال منعکس شده را نسبت به سیگنال اصلی آنالیز می‌کند. تغییرات در فرکانس سیگنال به ما اندازه دقیق و مستقیم سرعت مورد نظر نسبت به منبع رادار و جهت پرتو مایکروویو را می‌دهد. رادار داپلر در صنعت هوانوردی، ماهواره‌های صوتی، دوربین‌های سرعت سنج اجسام، رادیولوژی و... استفاده می‌شود.

اینر سیال (I.N.S):
بیشترین کاربرد در زیر دریاییها دارد .داده های ورودی از طریق SINSتأمین می شود و اعضای اصلی و مهم دیگر سیستم را جایروهایی تشکیل می دهند که به عنوان عنصر متعادل کننده STABLE ELEMENT جهت یاب انتخاب و نصب گردیده اند و تعادل سیستم در فضا را تأمین می کنند .

موقعیت یاب جهانی (GPS):
جی‌پی‌اس (GPS: Global Positioning System)

سیستم موقعیت یاب جهانی منظومه‌ای از ۲۴ ماهواره است که زمین را دور می‌زند و در هر مدار ۴ ماهواره قرار دارد و توسط وزارت دفاع ایالات متحده پشتیبانی می‌شود. راکت‌های کوچکی نیز ماهواره‌ها را در مسیر صحیح نگاه می‌دارد. به این ماهواره‌هانوستار (NAVSTAR) نیز گفته می‌شود. جهت شناسایی موقعیت جغرافیایی آنها بین ۱۰ تا ۱۰۰ متر امکان‌پذیر می‌سازد. این ماهواره‌ها از محاسبات ریاضی ساده‌ای برای پخش اطلاعات استفاده می‌کنند که به عنوان طول و عرض و ارتفاع جغرافیایی، توسط گیرنده‌های زمین ترجمه شده‌اند. جی‌پی‌اس در تمام شرایط به‌صورت ۲۴ ساعت در شبانه‌روز و در تمام دنیا قابل استفاده است، و هیچ‌گونه بهایی بابت این خدمات اخذ نمی‌شود. ماهواره‌های جی‌پی‌اس، هر روز دو بار در یک مدار دقیق دور زمین می‌گردند و سیگنال‌های حاوی اطلاعات را به زمین می‌فرستند.

پایان قسمت پنجم ......

قسمت ششم-گرایشات و شاخه های مربوط به علوم دریانوردی

خدمه واحد شناور صنعتی (کشتی):
در شناورهای فلزی سمتها و شرح وظایف هر یک از افراد مشخص و از پیش تعیین شده است . هر کدام پس از فراگیری امور مربوطه در مراکز آموزشی بایستی قادر باشند امور تخصصی و عمومی را بخوبی انجام دهند . امروزه با توجه به پیشرفت تکنولوژی و فن آوری های پیچیده و نیز جایگزینی تجهیزات مدرن ، و کاربرد آنها در صنعت کشتیرانی ، الزاماٌ هر شخص که صاحب یکی از مشاغل در کشتی می شود بایستی علوم مربوطه را در مراکز علمی فوق الاشاره سپری کند و پس از اخذ مدرک و گذراندن دوره های کارورزی (عملی و لمسی ) توانایی خود را برای استفاده از ابزار و راهبرد کشتی بدست می آورد .
افرادی که در کشتی ها مشغولند با عنوان سمتهای مربوطه به شرح زیرند:

الف: گرایش فرماندهی (یا فرماندهی عرشه) که با گذراندن دروس تخصصی ناوبری به عنوان افسران ناوبر (navigator) هدایت شناور را عهده دار میشوند و در یکی از مشاغل زیر انجام وظیفه می نمایند :
1-فرمانده کشتی (captain) یا (master) :
هدایت کل مجموعه بر دوش اوست .مقام نخستی که مسئولیت کلیه پیش آمد ها را بعهده دارد و وظیفه ی خطیر هدایت همه ی افراد در مشاغل مختلف را یدک می کشد.
2-افسر اول بعد از فرمانده (firstmate)
3- افسر اول (chief officer) :شغل آنها در پل فرماندهی و مسئولیت هدایت کشتی با استفاده از تجهیزات کمک ناوبری و نقشه هاست .
4-افسر دوم (2ndofficer) در رسته ناوبری
5-افسر سوم (3ndofficer) در رسته ناوبری
6-افسر عرشه (deck officer)
8-سکانی (helms man): گرفتن سکان و راهبرد کشتی از روی سیستمهایی مثل قطب نما با هدایت افسر راه .
7-سر ملوان (boats swain): گروههای ملوان را رهبری می کند تا مشاغل مربوط به ملوانی (در آینده توضیح داده خواهد شد ) به نحو شایسته انجام پذیرد .
8-ملوان (seaman): تمام امور ملوانی بر عهده ی آنهاست . در مراکز آموزشی دو نوع ملوان تربیت می شود :
1-8:ملوان ماهر (ab) (able body seaman): امور مربوط به دیده بانی (واچگیری) ، سکانی جرثقیلها ،مهار و بستن طناب کشتی ، پلاس کردن و اسکراب در ارتفاع و غیره بر عهده ی اوست .
2-8: ملوان درجه دو یا ساده : (os) (ordinary seaman):امور تنظیف و شستشو ، اسکراب سطوح و بدنه در ارتفاع پایین ، رنگ آمیزی و غیره بر عهده ی آنهاست .

ب: گرایش مخابرات و الکترونیک :
کشتی ها و ناوبرها و به قول معروف وسایلدریایی نیازمند سیستم مخابراتی قوی برای ارسال یا دریافت پیام جهت کارهای ضروری یامواقع اضطراری هستند مدارها و سیستم های مخابراتی سیستم های پیچیده ای هستند که هرروز نیاز بیشتری را از بشر مرتفع می سازند . دوره کارشناسی مخابرات والکترونیک و الکترونیک دریایی از دوره های آموزش عالی است که هدف آن تربیت کارشناس در زمینهشناخت نحوه عملکرد و چگونگی نگهداری و بهره برداری و تجزیه و تحلیل و طراحی سیستمهاومدارهای مخابراتی و الکترونیکی دریایی است. دروس این دوره ترکیبی از درس عمومی، علوم پایه و دروس اصلی مهندسی برق و دروس تخصصیمخابراتو الکترونیک دریایی است که با توجهبه نیازهای نیروهای دریایی جمهوری اسلامی و سایر ارگانهای دریایی برنامه ریزی شدهاست. افرادی مانند موارد زیر تربیت می شوند :
افسر رادیو (radio officer)
افسر برق و سلاح
افسر الکترونیک

ج:گرایش مکانیک :
مهندسان تربیت شده باید دروسی مثل :الكترومغناطيس‌، مدارهاي‌ الكتريكي‌، الكترونيك‌، اندازه‌گيري‌ الكتريكي‌، ماشين‌ هاي الكتريكي‌، مدارهاي‌ منطقي‌، رياضيات‌ مهندسي‌، زبان‌ خارجه‌ تخصصي‌، اصول‌ مهندسي‌ دريايي‌، سيستم‌هاي‌ كنترل‌ خطي‌، مباني‌ كنترل‌ جنگ‌افزار، كارگاه‌ عمومي برق‌، ميدان‌ ها و امواج‌، مدارهاي مخابراتي‌، ماكروويو، اجزاء كامپيوتر، آنتن‌، اصول‌ سيستم ‌هاي‌ رادار، تكنيك‌ پالس‌، سيستم‌ هاي مخابرات‌ و الكترونيك‌ دريايي‌، ميكروپروسسور را بگذرانند تا مانند مقامات ذیل تربیت شوند :

1-افسر سر مهندس (chief engine er) :
2-افسر مهندسان دوم ، سوم ، چهارم(2nd-3nd-4nd engineer)

د: علوم پشتیبانی و اداری:
وظایف و مشاغل در کشتی هم بصورت تخصصی و هم به صورت عمومی انجام می گیرد . وظایف لجستیکی و پشتیبانی و همچنین موارد اداری از افسران و درجه داران و یا کارمندانی که در این زمینه ها تحصیل کرده یا تجربه دارند استفاده می شود .از جمله آنها :
آشپز (cook)
انبار دار (storekeeper)
و پرسنل اداری دیگر

قسمت هفتم -بعضی دروس عمده علوم دریانوردی:

ملوانی
ناوبری ساحلی و تخمینی و نقشه خوانی دریایی
ناوبری نجومی
مخابرات دریایی
هواشناسی
مکانیک دریایی و آرشیتکت
برق و الکترونیک و سلاح
اداری و پشتیبانی


در ادامه برای آشنایی با مشاغل حوزه ی رسته فرماندهی اطلاعاتی ارائه می گردد .
الف : درس ملوانی
مباحث این درس را به صورت کاربردی (مختصر و مفید) ارائه می کنم . این حجم از مطالب الآن در مراکز آموزشی معتبر برای تربیت ملوانان بخصوص در مراکز آموزشی وابسته به اداره کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران و همچنین هنرستانهای فنی و حرفه ای وابسته به آموزش و پرورش و وزارت کار و امور اجتماعی و جاهای دیگر تدریس می شود .
تعریف ملوانی (seaman ship):
در لغت به معنی «ملاحی» و دریانوردی است و در اصطلاح کار بر روی واحد شناور می باشد.
از جمله مشاغل و فعالیتهای مربوط به صنعت کشتی رانی ملوانی است و هدف از آن حفظ ایمنی و بهداشت و نگهداری کشتی به طریق صحیح و اقتصادی می باشد
ملوانی برای انواع مختلف کشتیها از اهمیت زیادی برخوردار است به طوری که می توان این رشته را با علم ناوبری ، لازم و ملزوم یکدیگر دانست .
ملوانی را نه تنها یک علم ، بلکه باید یک هنر محسوب نمود . هنری که تبحر در آن فقط از طریق عمل و تکرار و تمرین حاصل می گردد.
وظایف ملوانی :
1-نگهداری و بهسازی شناور شامل:
انجام انواع نظافت و شستشو – اسکراب ، صیقل کاری و لکه گیری و رنگ آمیزی
2–کار با انواع طناب (درمهار کشتی به اسکله و یا توقف شناور توسط لنگر ،در مهار کالا و بار ، در امورات تخلیه و بارگیری و استفاده از تجهیزات مربوطه ، درست کردن پله های طنابی و صندلی و داربست ملوانی ، افراشتن پرچم ، استفاده در نقل و انتقالات در دریا و غیره ) -
3- آشنایی با فنون بقاء در دریا
4- لنگر اندازی و برداشتن آن
5- مشارکت در کارهای گروهی و انجام وظایف فردی
6-دوخت و دوز
7- نگهبانی و دیده بانی
دو مورد زیر چون مورد نیاز عموم می باشد در تایپیکی جداگانه ارائه گردیده است (به موضوعات و مطالب علمی سایت مراجعه شود)
8-آشنایی با اقدامات اولیه اطفاء حریق (البته اطفاء در کشتی در همین تایپیک ارائه میشود ).
9-آشنایی با کمکهای اولیه

قسمت هشتم-تشریح وظایف ملوانی (1)

وظیفه ی اول : نگهداری و بهسازی شناور :
همانطور که ملاحظه می کنید از دو کلمه «نگهداری» و «بهسازی» تشکیل شده و هر کدام مراحلی دارند . در نگهداری رفتارهایی صورت می گیرد و کارهایی انجام می شود و از تجهیزاتی بهره برده می شود که شناور را نگهدارد ، عمرش را طولانی تر کند ، عوامل تخریب آن را برطرف سازد و بقول معروف سر پا نگهدارد .
و بعد از این مرحله بدنه و اماکن آن را زیبا سازد .که این مرحله بهسازی است .
برای تعمیر و یا اسکراب و رنگ آمیزی شناور ها آنها را باید به خارج از آب هدایت کرد . بخصوص امور مربوط به منطقه ی آبخور (زیر آب) . برای این کار شناور ها را در محلی به نام حوضچه تعمیرات (dock) می برند . سه نوع آن وجود دارد :
حوضچه خشک (dry dock):
در منطقه ای از دریا احداث میشود که شناورها بتوانند در آن قرار گیرند . سپس توسط پمپاژ آب و تخلیه ی آن زیر کشتی خالی شده و روی محلی که باید بنشیند با روشها و محاسبات دقیق قرار می گیرد .
داک شناور (floating dock):
از یک شناور استفاده می شود که در دو طرف دو مخزن دارد وقتی پر از آب شد سنگین شده پایین می رود آنگاه با روشی دقیق زیر شناوری که باید تعمیر گردد قرار می گیرد و وقتی مخازن خالی شوند داک به همراه شناور بطرف سطح آب می آیند .
داک سر سره:
در کنار ساحل به طوری که شناور بتواند تا ابتدای آن بیاید ساخته می شود . آنگاه با استفاده از دوار های قوی شناور را به روی سر سره ها ( ریل ها ) می کشند و از آب بیرون می آورند .
داک سنتی برای لنجها :
آن را با جریان مد (بالا بودن آب) به ساحل هدایت می کنند . آنگاه منتظر میشوند تا حالت جذر (پایین رفتن آب دریا ) اتفاق افتد . در آنصورت زیر شناور خالی از آب شده و به اصطلاح به گل می نشیند (یا به اصطلاح محلی و بومی لحام می کند ) . گلافان (آنها که کارشان تعمیر لنج است ) در فاصله ی بین جذر و مد بعدی که آب زیر شناور نیست فرصت دارند تا کارشان را انجام دهند .

در نگهداری و بهسازی اعمال زیر انجام می شود :
a: در شناور های سنتی و لنجها:
چون بدنه آنها همیشه در معرض پوسیدگی و خزه زدگی قرار دارند باید به طور مرتب بازدید شوند .
ابتدا باید موجودات چسبنده ی دریایی را که مهمترین عامل پوسیدگی و از بین رفتن منطقه زیر آبی است از بدنه جدا کرد . این کار را با کاردک انجام می دهند و بهترین زمان این کار به محض خارج کردن شناور از آب است زیرا اگر این آبزیان فرصت داشته باشند تا خشک شوند ، در بیرون آوردن آنها به بدنه صدمه وارد می آید .
سپس بدنه شناور بازدید میشود و در صورت لزوم ترمیم می گردد و به عبارتی قسمتهای پوسیده یا شکسته تعویض می شود و درزها و سوراخهای بزرگ بوسیله شمعهای چوبی گرفته می شود . در اصطلاح بومی به این کار «سچاچ کردن » گفته می شود .
پس از خشک کردن رطوبت بین درز ها ، با روشی که «کلفات کاری » نامیده می شود با استفاده از فتیله های کتانی درزها را می بندند به این صورت که ابتدا رشته ها را با روغن کنجد یا نارگیل چرب نموده و آنها را با وسیله ای به نام «منگار » با فشار و ضربه چکش به داخل درزها فرو می کنند فتیله ها در آب باد کرده و جلوی نفوذ آب را می گیرند .
سپس آن منطقه ( زیر آبی ) را با مخلوطی از پیه و آهک و رنگ مخصوص می پوشانند که به این عمل «شونه زدن » گویند .
جهت حفاظت از بدنه لنجها از شیوه ی «سل زدن » یا «سیفه زدن » نیز استفاده می کنند . سِل ، روغن قرمز رنگی است که از جگر کوسه و لاک پشت و نوعی ماهی تهیه میشود . بعد از اتمام کارهای فوق الذکر جهت نرم کردن چوب بدنه استفاده میکنند تا بدنه در برابر شوری آب دریا و حرارت آفتاب مقاوم گردد .

b-در شناور های فلزی و کشتی ها :
دلائل عمده و اثرات خسارات طبیعی وارد بر کشتیها :
1-موجودات دریایی ریز (خزه ها و صدفها ) و چسبیدن آنها به سطوح مختلف بدنه زیر آبی .
2-عمل تجزیه و فعل و انفعالات ما بین فلزات نا همگون در ساخت کشتی . معمولاٌ هنگامی که دو فلز ناهمگون در آب دریا قرار می گیرند یک جریان تجزیه شیمیایی از فلزات قوی تر به طرف ضعیف تر به وقوع می پیوندد.یکی از اقدامات حفاظتی گالوانیزه نمودن قسمتهایی مثل پروانه ،تیغه سکان و شافت است .
3-اکسیداسیون فلزات که به خورده شدن یا زنگ زدگی فلزات مشهور است .
زنگ زدگی یعنی ترکیب مستمر اکسیژن هوا با آب . میزان زنگ زدگی بستگی به عواملی همچون : نسبت رطوبت موجود در هوا ، افزایش درجه حرارت ، شوری آب ، میدان الکتریکی ، سرعت عبور آب از سطح آهن و غیره دارد .
-

قسمت نهم - تشریح وظایف ملوانی (2)

اسکراب و صیقل کاری:
اسکراب به معنی زنگ زدایی است . که به روشهای زیر انجام می گیرد :
الف : سند بلاست (sand blast):
این نوع اسکراب در مواقعی که سطوح وسیعی را می خواهند اسکراب نمایند بکار می رود. در این جا از دستگاهی استفاده می شود که دارای یک مخزن و شیلنگ و نازل است و به موتورهای هوا وصل میگردد و محتویات آن را با فشار به روش دقیقی به سطح بدنه می کوبند و به این ترتیب بدنه را صیقل می دهند .
سه شیوه سند بلاست وجود دارد :
سند بلاست شنی یا ماسه ای (sand blasting): از شن های مخصوص استفاده می شود .
سند بلاست ساچمه زنی(shot blasting): از ساچمه های فولادین استفاده می شود .
سند بلاست با قطعات ریز فولادی (grit blasting )
ب: اسکراب برفی:
از یکدستگاه مته استفاده می شود . و برسهای زبر و نرم با حالتهای گوناگون برای صیقل دادن سطوح استفاده می شود .
ج: اسکراب دستی :
به وسیله برس سیمی ها و سمباده های کاغذی انجام میشود .
د: اسکراب با چکش برقی:
وسیله ایست که با تیغه های مخصوص که روی آن میگذارند بصورت رفت و برگشتی عمل صیقل دادن را انجام می دهد .
ه: اسکراب سوزاندن :
رنگها و بتونه های انباشته شده روی سطوح از گذشته را با فرموس ها یا برنولها میتوان سوزاند و از بین برد.

رنگ آمیزی (مرحله بهسازی):
معمولاٌ از چهار نوع رنگ در کشتی ها استفاده میشود :
الف: رنگ های آلکیدی (conventional alkyd paints):
به عنوان رنگهای ضد زنگ ،آستری و رویه استفاده میشود و خاصیت سمی دارند.و زود هم خشک می شوند .
ب: رنگهای عالی کلرینیتد رابر (sophisticated chlorinated rubber paints) :
برای لایه های آستری ، رویه و ضد زنگ که بعضاٌ دارای خصوصیت ضد آتش هستند
ج: رنگهای عالی آپوکسی(sophisticated epoxy paints):
بعنوان آستری و ضد زنگ زیر خط آبخور و رنگ رویه .
د: رنگهای عالی وینیل( sophisticated vinyl paints):
آستری و ضد خزه و بسیار سمی .

وسایل رنگ زنی :
1- برسها ی معمولی : مانند برس پهن ، گرد ، سگدست(گازینتا) ، کمردار ، قلم مو ، خط کشی ، مدادی، چکشی ، سفید کاری و استنسیل .
2- برسهای غلطکی .
3- پیستوله .
در بحث نگهداری مورد تنظیف و شستشو نیز از اهمیت بسیاری برخوردار است . انواع شستشو در کشتی ها عبارتند از :
شستشو و نظافت سطوح رو باز فلزی
شستشوی سطوح چوبی
شستشوی انواع کفپوشها
شستشوی لوازم چوبی
تمیزکاری لوازم رادیویی و الکترونیکی
نظافت سرویسهای بهداشتی


وسایلی که برای منظور های بالا بکار می رود :
وسایل ساده رفت و روب
جاروب عرشه ای
عرشه ساب هلی استون (holy stone)
عرشه ساب نمدی
آب روب و طه
جاروب برقی
دستگاههای شستشو دهنده
لوازم مکانیکی مثل نازلها و شیلنگها

موادی که برای شستشو بکار می رود :
سودا – صابون پودری – صابون مایع – سود سوز آور ، اطلس و کلیماکس (نوعی مواد قلیایی پاک کننده قوی هستند که برای زدودن جرمها بکار می روند ).

قسمت دهم -تشریح وظایف ملوانی (3)


وظیفه دوم ملوانان : کار با انواع طناب

انواع طنابهایی که ملوانان استفاده می کنند از نظر قطر یا محیط دور آنها :
1- طناب(ropes ) : دارای قطری بیشتر از 1 اینچ (54/2 سانت )
2- ریسمان (cord) و بند (line) و نخ(string) و ریسمان چند لا (twin) : دارای قطری حدود 12 میلی متر هستند .
3- طنابهای نازکتر از ریسمان (thread)

انواع طنابهای مورد استفاده از نظر جنس :
1-طنابهای الیافی طبیعی (natural fiber rops)
2-طنابهای الیافی مصنوعی (synthetic or man –made ropes)
3- طناب سیمی (wire ropes)
طنابهای ترکیبی(mixed wire and fiber ropes)

کاربرد طناب در کشتی :
الف: در مهار کشتی به اسکله:
شامل طناب های جلو و عقب – سینه و پاشنه – اسپرینگ سینه و پاشنه .
این طنابها به وسیله ای به نام موت (bollard) یا بیت روی اسکله بسته می شود .
در برخی از بنادر که محل کافی برای لنگر انداختن وجود ندارد کشتی ها را به بویه های مخصوصی به نام بویه مهار یا مورینگ (mooring buoy) می بندند .

ب: برای درست کردن پله ها و صندلی و داربست ملوانی:
داربستها وسیله ای هستند که جهت رنگ آمیزی و اسکراب در قسمتهای بالا استفاده می شود و از تکه ی تخته و طناب درست می شود .
صندلی ملوانی (bosun chair): وسیله ای است با تخته ی پهن و طناب درست می شود برای کار در ارتفاعات .
انواع پله ها ی طنابی(rope ladders) :
پله راهنما یا پایلوت لیدر : از جاپاییهای پهن که از چهار گوشه هر کدام چهار طناب عبور می کند و مخصوص سوار شدن به کشتی در عمق آب است .
پله طنابی با جاپای گرد : از چوبهای گرد که به طناب بسته شده درست گردیده .
پله طنابی جاکوب : جاپاییهایی حدود 30 سانتی دارد .

پ: برای مهار کالا و بار
ت: برای استفاده در تجهیزات تخلیه و بارگیری مثل کرین ها و دریک ها و تاکل ها .
ث: برای افراشتن پرچمهای مخابراتی
ج:برای استفاده در نقل و انتقالات (کالا یا خدمه ) در دریا بین شناور به شناور یا شناور با واحد های هوایی .
چ: برای اتصال به لنگر در شناور های کوچک ( مثل لنجها)
خ: برای افراشتن بادبانها

طرق گوناگون استفاده از طناب برای امورات مختلف :
- گره زدن (kont): در هم پیچیدن قسمتهای مختلف طناب . انواع گره هایی که بکار می برند :
گره بالا و پایین (overhand knot)، گره هشت(eight knot) ،گره ساقه (sheep shank knot) ، گره کمر (bowline knot)،گره اتصال یا پیچ هازر (hawser bend) .
-پیچ زدن (bend):گره زدن به خود یا به میله و حلقه .انواع:
پیچ مربع یا چهار گوش (reef or square bend) ، پیچ کاریک (carrick bend)، پیچ کتابی(sheet bend)، پیچ ماهیگیر(fisher mans bend).
-خفت زدن(hitch): یک نوع گره که طناب به طور مستقیم و یا غیر مستقیم به به یک چیز بسته یا پیچانده می شود . انواع آن :
نگهدارنده یا غلطان (stopper or rolling hitch)، دیوار سیاه(black wall hitch) گره قلاب هم میگویند ، دانشجو (midshipmans hitch)، شاخ گاوی(cow hitch)،میخکی(clover hitch)، خفت بویه (round turn and two half hitches)، خفت الوار(timber hitch).
- پلاس زدن (splice): بافتن دو سر طناب به هم . انواع آن :
برای ایجاد چشمی(eye splice) یا جلوگیری از افشان شدن سر طناب ( پلاس وارونه back splice) و یا برای اتصال دو طناب بلند (پلاس بلند long splice ) و یا ایجاد چشمی در وسط توسط دو طناب ( بیضوی cut splice) بکار می رود .