چرا فاطمه (س) ام ابیها نامیده مي‌شود ؟
مقدمه
سخن در رابطه با شخصیتی است که به حقیقت مصداق واقعی یک انسان کامل و نمونه ی عینی سخن پروردگار می باشدکه فرمود : "فتبارک الله احسن الخالقین "
حضرت صدیقه طاهره فاطمه زهرا(س) درلسان مطهر معصومین علیهم السلام بهترین اسوه و الگوي بشريت معرفی شده است. فرزند بزرگوارشان حضرت بقیه الله الاعظم(عج) در اين رابطه فرمودند : " ان لنا فی فاطمه اسوة الحسنه " .بدرستیکه برای ما اهل بیت مادرمان نیکوترین اسوه می باشد. حضرت رسول اکرم(ص) فرمودند : در آن شب که مرا به آسمان اعلی بردند دیدم که بر در بهشت نوشته اند : فاطمه خیرة الله...
(فاطمه محبوبه پدر و همسروبه تعریف اولی محبوبه ی خداوند است . این دختر عزیز گستره وسیعی از قلب مقدس پدر را از آن خود ساخته بود.: بحرالمعارف صفحه 248)
بهترین راهی که می توان در شناخت شخصیت آسمانی هریک از معصومین (ع)پیمود تعاریفی است که از ناحیه خداوندسبحان ولسان مطهر خاندان عصمت و طهارت (ع)بیان شده است زیرا آنان پس از خداوند عارفترین نسبت به خویشتن و راستگوترین مردم نسبت به خود بوده اند.
****شناخت القاب حضرت صدیقه طاهره(س)آگاهی بیشتر نسبت به مقام آن بانوی بزرگوار رانصیب انسان می کند. بانویی که محبت و ولایت او و خاندانش از فرائض مهم دینی محسوب می شود. بانویی که مقام و منزلتش رافقط ملکوتیان می شناسند و براي سایر انسان ها در قيامت به طور كامل از این امرپرده‌برداري خواهد شد.
****در مسند حضرت زهرا (س) برای ایشان 132 لقب ذکر شده است القاب وجود مبارک حضرت زهرای مرضیه(س): بضعه ،زکیه ،احمدیه ، ثمره شجره محمدیه ،ملکه دنیا و آخرت ، سفینه روز قیامت ، کوکب درّی فلک عصمت و عفاف ، زهره زهرا ، آسمان عطوفت و الطاف ،ام ابیها ام اسماء ، ام الهناء ، ام الخیره ،ام المومنین ،ام الفضائل ، ام العلوم ،ام الصادقین ،ام الاخیار ،ام الکتاب ، ام الوجود ،ام النجوم،ام القری،ام الراس،ام الجیش.............. وصدیقه طاهره سلام الله علیها و علی ابهاوبعلها و بنیها می باشد . حضرت فاطمه زهرا(س)دارای مقام ولایت کلیه است و غیر از پدر و شوهر افضل بر تمام انبیا و رسل و هادیان سبل می باشد . با توجه به القاب متعددی که برای ایشان ذکرشده است ایشان به عنوان سیده زنان جهان ازابتدای خلقت تا قیام قیامت معرفی شده است . شناخت و معرفت نسبت به زندگی ایشان ارزش فوق العاده ای دارد و با اين شناخت می توان به عالی ترین رتبه های روحانی و شرافت انسانی نائل گردید .
سخن از حضرت فاطمه زهرا(س)سخن از تمام جلالت وعظمت كونين است ومقام شامخ ایشان در قالب الفاظ و عبارات نمی گنجد . کمالات وجود مقدسش را تنهاوتنهاخداوندسبحان و حضرت اشرف الانبیاء(ص)وحضرت اشرف الاوصیاء(ع)می دانند.ایشان درمیان حضرات معصومین (ع) كوتاهترین عمرراداشته اند لکن والاترين الگو برای شکوفایی و رویش انسانها می باشند. درخشش وجودی حضرت (س)زمینه پرواز روح را برای رسیدن به مقام قرب پروردگار ایجاد می کند.
آیا چیزی به غير از معرفت و عشق و ایمان و عقل و تقوا او را به این مرتبه رسانیده است ؟
****فاطمه زهرا(س)چشمه ایست که هرکس به اندازه تشنگی و قابلیت خود از آن چشمه سار سيراب مي‌شود. در لسان بزرگان آورده شده «كان النبي فاطمةو فاطمةهي النبي» پيامبر فاطمه بود و فاطمه همان پيامبر(ص) است اين کلام نورانی عظمت وجودي فاطمه زهرا(س)را نمايان مي‌سازد .فاطمه(س) اصل وجود پيامبر(ص) است و همچون پدر،محمود حضرت حق ،خداوند او و فرزندانش را مدح كرده است .وجودمقدس نبی مکرم اسلام(ص)با تأسي از خداوند به فاطمه محبت خاص دارد پيامبراکرم(ص) حبيب الله است و خود محبوبه‌اي دارد كه نهايت ارادت خود را نسبت به او به عالم اعلام مي‌كند و اين محبوبه، فاطمه است.
****فاطمه (س) را ام النجوم و ام القري ناميده‌اند و علت نامگذاري حضرت به اين دو لقب مبارك به دليل ثمره‌ي طيبه‌ي وجودي حضرت است همچنين فاطمه(س) ام الراس است و در رأس قرار گرفتن حضرت به لحاظ تقدم ذريه طيبه مباركشان نسبت به ساير بندگان است و ايشان ام الجيش است ایشان همانگونه كه ملجأ و پناه پدر است پناه امت نيز مي‌باشد و كم و كاستي‌ها و انكسارهايشان را جبران مي‌كند.
دربین القاب حضرت (س)،ام ابیها جلوه گری خاص داردبدین جهت درابتدا این لقب را مورد بررسی قرار می دهیم :
ام در لغت به معنی مادر و اصل و پایه هر چیزی است و چیزهای دیگر به آن ملزم می شود. به تعبیری دیگر ام به معنای( معظم) چیزها می باشد .1
مرجع و ریشه و اصل خلقت وجود مقدس حضرت زهرا (س) است . شناخت اصل و ريشه‌ي هر چيز، دسترسي و وصول به حقيقت آن را آسان‌تر مي‌كند.
****نقش ام را کسی باید ایفا کند که توانائی وقدرتی الهی داشته باشد اگر «أُم» نام حضرت زهرا(س) است از آن روست كه وجود ايشان سرچشمه ی توان در عالم هستند. همه‌ي موجودات گرد اين محور در حال چرخش و حركت هستند.
خانه‌ي «اُمِ عالم» ابتدا و انتهايش عرش الهی است وملائک پیاپي در این بیت آمدوشد دارند آنها كارگزاران بیت فاطمی هستند.
چرا فاطمه (س) ام ابیها نامیده مي‌شود ؟
در کتاب کشف الغمه درفضل شفیعه ی امت اورده شده که :ان النبی(ص) کان یحبها ویکنیها بامّ ابیها...
فهم این مطلب وبیان این حقیقت که چرا پیامبر (ص) به حضرت فاطمه(س) ام ابیها (مادر پدرش) می گفتند بسیار مشکل است ونباید به سادگی از اين حقيقت گذشت و تنها به اين نكته اكتفا نمود كه پيامبر(ص) علاقه‌ي خاصي به ايشان داشتند .با دقت نظر بیشتری می توان این گونه تحلیل کرد که چون ولایت ثمره نبوت است بدون وجود مبارک حضرت زهرا(س) رسالت ناتمام مي‌ماند و ولايت بي‌معنا مي‌شد پس وجود مطهره‌ي ام ابیها حلقه اتصال ولایت به رسالت است .
در روایت است که:خداوند همسران پیامبر را ام المومنین لقب داد وچنین فرمود: النَّبِيُّ أَوْلى بِالْمُؤْمِنينَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ وَ أَزْواجُهُ أُمَّهاتُهُم2 «پيامبر نسبت به مؤمنان از خودشان سزاوارتر است و همسران او مادران آنها [مؤمنان] محسوب مىشوند» طبق ایه شریفه زوجات رسول خدا (ص) هر یک به کنیه ام المومنین مفتخر شدند و همگی به عنوان امهات مومنین معرفی گردیدند حضرت فاطمه زهرا(س) از این تشریف برای خود شرف و مزیتی خواست پس رسول خدا (ص) فاطمه (س)راچون جان شیرین در بر کشید و بوسید وبویید ووجودمقدسش را ام ابیها خواند یعنی اگر زنهای من مادرهای امت من هستند تو از نظر قدر ومنزلت بالاتر از آنهايي ونه تنها ام الائمه بلکه مادر رسالت نیزهستی.
مقام حضرت فاطمه زهرا(س) موید دعوت نبوی است همان گونه كه مقام رسالت و نبوت عيسوي بر مقام مریم مقدس تکیه داشت قرآن کریم جايگاه ايشان را در آيه تطهير و مباهله در کنار پيامبر(ص) قرار مي‌دهد .
حضرت را ام ابیها گویند زیراعلت غایی جهان هستی است و اگر کسی ادعا کند که ایشان واسطه فیض عالم می باشدگزافه نگفته است.
****علامه حسن زاده آملی می فرمایند: عقل کل و نفس کل همه‌ي موجودات « اب و ام »هستند، که به اذن خدای سبحان همه‌ي موجودات از این ابویَن خلق مي‌شوند . و مظهر ام نفس کل عالم وجود مبارک حضرت زهرا (س) است .
برای لفظ ام معانی و اطلاقاتی ذکرشده که اکنون به بررسی آنها می پردازیم.
وجه اول: مادر اولین معنایی است که متبادر و اشهر از همه معاني در عرف مي‌باشد.
از اخلاق کریمه وکمالات انسان این است که اولادش ونوادگانش را دوست بدارد این محبت امري غریزي ومشترک ميان انسان و حیوان است .خداوند رحمان انسان را به محبت ورزی نسبت به فرزندان امر کرده.همچنین این مطلب در روایات متعددی ازلسان مطهرحضرات معصومین(ع) سفارش شده مثلاحضرت امام جعفر صادق (ع) فرمود : إنّ اللَّه ليرحم العبد لشدّة حبّه لولده.» « خداوند بنده را به خاطر شدّت علاقهاى كه به فرزندش دارد مورد ترحّم قرار مىدهد»
****حضرت پیامبراکرم (ص) نسبت به وجود نازنین حضرت فاطمه زهرا (س)هم عطوفت وهم ارادت خاصی نشان می دادلکن این اظهار ارادت نه فقط از باب پدروفرزندی بلکه به سبب ان است که ایشان را ام ابیها خواندند.
در روایت آورده شده که: «و كَانَتْ إِذَا دَخَلَتْ عَلَيْهِ رَحَّبَ بِهَا وَ قَبَّلَ يَدَيْهَا وَ أَجْلَسَهَا فِي مَجْلِسِهِ فَإِذَا دَخَلَ عَلَيْهَا قَامَتْ إِلَيْهِ فَرَحَّبَتْ بِهِ وَ قَبَّلَتْ يَدَيْه واذا اراد سفرا کان اخر من یسلم علیه فاطمه فیکون وجهه الی سفره من بیتها واذا رجع بدا بها ....»4 «هر گاه فاطمه عليها السّلام به حضور پيامبر مىآمد رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله و سلّم به وى خوشامد مىگفت، و دستان فاطمه را بوسيده، او را در جاى خود مىنشانيد، و هر گاه پيامبر نزد فاطمه مىرفت، فاطمه نيز برخاسته، به پدرش خوش آمد گفته و دست او را مىبوسيد»
وجه دوم: در کتاب مجمع البحرین طریحی (ره) به عنصر و ریشه یا جامع اصل ، ام گفته می شود . صدیقه طاهره (س) جامع اصل مقاصد پدر بزرگوار خویش است و عنصر و شجره مبارکه رسالت و ولایت و مجمع البحرین این دو می باشد. رشد و ترقی و ثمره دادن هریک از طریق این ام صورت می‌گیرد.
روایتی از حضرت امام محمد باقر (ع) نقل شده است که فرمود : "الشجر الطیبه رسول الله (ص) و علی (ع) فرعها و عنصر الشجره فاطمه (س) و ثمرها اولادها و اغصانها و اوراقها شیعتها "5
«درخت طیبه رسول خدا(ص) است و علی (ع) فرع آن درخت است و عنصر آن درخت فاطمه (س) است و میوه آن درخت فرزندان فاطمه (س) است و شاخه ها و برگهایش شیعیانش می باشند .»
همچنین رسول خدا (ص)بارها در ميان مردم در حق ريحانه‌ي خويش چنين فرمودند: «فاطمه مني و انا من فاطمه» ( فاطمه از من است و من از فاطمه هستم)
****موید این مطلب قسمتی از حدیث شریف علامه مجلسی (ره) است.
رسول خدا (ص) فرمود :«... ثم فتق نور ابنتی فاطمه (س) فخلق منه السموات والارض من نور ابنتی فاطمه ونور ابنتی فاطمه من نور الله و ابنتی فاطمه افضل من السموات والارض .............»سپس از ان شکافت نور دختر من فاطمه وافرید از ان اسمانها وزمین راپس اسمانها وزمین از نور دخترم فاطمه است ونوردختر من فاطمه(س) از نور خدا است ودختر من فاطمه (س) افضل بر اسمانها وزمین است.6
از این جمله مستفاد است که خلقت اسمانها وزمین از نورمقدس زهرای مرضیه (س) بوده است یعنی اگر نور فاطمه نبود اسمان وزمینی نبود .آسمانها وزمین مولود نور زهراسلام الله علیها است پس می گوییم آنچه در زمین مي‌رويد همه موالید زمین وزمین مولود نور زهرا (س)است در نتيجه چرخه‌ي هستي از نور آن حضرت در گردش است حتی خلقت ابدان همه پیامبران از جمله بدن عنصری پدر بزرگوارش(ص) چنین است شايد اين ديدگاه بهترين ديدگاه براي نام ام ابيهاي فاطمه(س) باشد .اگر نور فاطمه(س) نبود کون ومکان ، عرش وفرش، نار ونور وبهشت ودوزخی نبود اگر این ریشه نبود درخت اسلام بارور نمی شد رشد وتعالی این درخت وابسته به وجود مقدس اوست حقیقتاً كل عالم وجود با ریشه ی مستحکم فاطمی پایه گذاری شده است و بشر از وجودی چنین مبارک به قدر ظرفيت وجودي خويش‌‌ارتزاق‌‌می‌کند.
هر کسی هر نوع زیبایی در عالم هستی ودرعالم وجود خود احساس می کند ریشه ان از وجودمبارک حضرت گرفته شده زیرا ایشان مظهر خوبیها وحسنات وکمالات میباشد.
وجه سوم:
بنابر تعبیری به پوست نازک روی مغز ام گویند چون مغزاز اعضای رئیسه و لطیف ترین اجزا و به منزله مصباح و چراغی است نورانی و مرکز عقل و حواس باطنه و مبداء و منشاء حواس ظاهره و بزرگترین مایه حیات آدمی است . از شدت لطافت به انواع اسیبها نزدیک است خداوند از روی حکمت بر ان غشاوه ای قرار داده است تا این سراج منیر حفظ شود و از انواع آسیبها در امان بماند تا هریک از حواس باطنه و ظاهره به وظیفه خود مشغول باشند
در آیه شریفه قرآن کریم منظور از مثل نوره کمشکات را فاطمه (س) معرفی کرده است .در روایت سهل همدانی از امام صادق (ع) نقل شده که فرمود : خدا روشن کننده آسمانها و زمین است. مثل نور او مانند مشکات است که منظور فاطمه (س) می باشد .7«اللَّهُ نُورُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ مَثَلُ نُورِهِ كَمِشْكاةٍ فيها مِصْباحٌ الْمِصْباحُ في زُجاجَةٍ الزُّجاجَةُ كَأَنَّها كَوْكَبٌ دُرِّيٌّ يُوقَدُ مِنْ شَجَرَةٍ مُبارَكَةٍ زَيْتُونَةٍ لا شَرْقِيَّةٍ وَ لا غَرْبِيَّةٍ يَكادُ زَيْتُها يُضيءُ وَ لَوْ لَمْ تَمْسَسْهُ نارٌ نُورٌ عَلى نُورٍ يَهْدِي اللَّهُ لِنُورِهِ مَنْ يَشاءُ وَ يَضْرِبُ اللَّهُ الْأَمْثالَ لِلنَّاسِ وَ اللَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَليمٌ»
«خداوند نور آسمانها و زمين است مثل نور خداوند همانند چراغدانى است كه در آن چراغى (پر فروغ) باشد، آن چراغ در حبابى قرار گيرد، حبابى شفاف و درخشنده همچون يك ستاره فروزان، اين چراغ با روغنى افروخته مىشود كه از درخت پربركت زيتونى گرفته شده كه نه شرقى است و نه غربى (روغنش آن چنان صاف و خالص است كه) نزديك است بدون تماس با آتش شعلهور شود نورى است بر فراز نورى و خدا هر كس را بخواهد به نور خود هدايت مىكند، و خداوند به هر چيزى داناست»
وجه چهارم:
لفظ ام نیز بر وسط چيزي اطلاق میشود وبه اعتبار اینکه عصمت کبری(س) دارای مقام عصمت کلیه وحد وسط بین مرتبه رسالت و ولایت است ایشان دارای رتبه جمع الجمعی میباشد چنانکه در حدیث شریف کساءوجودمقدس فاطمه زهرا(س) ازسوی خداوندمتعال محور اهل بیت عصوت وطهارت (ع)معرفی شده است "هم فاطمه وابوها وبعلها وبنوها" می باشد.
در کتاب کشف الغمه نقل شده مراد از گردنبند وجود مبارک حضرت خاتم الانبیاء است وزینت گردنبند به ان نگینی است که درمیانه ی ان اویخته می شود وفاطمه زهرا(س) ان نگین وزینت عالم وجود است.
وجه پنجم:
لفظ ام بر مقصد و مقصود نیز اطلاق می شود حضرت صدیقه طاهره(س) ثمره و مقصود شجره نبوت و حاصل عمررسالت است. فرزند مقصود پدر و مادر است پس فاطمه (س) مقصود و میوه قلب و غایت هدف رسول خدا (ص) است .
وجه ششم :
به شیئ عظیم الشان نیز ام گفته می شود . اخبار و احادیث بسیاری از شیعه وسنی در شان آن بی بی معظمه وارد شده به نحوی که دوست و دشمن اعتراف به عظمت مقام ایشان کرده اند . وجودمقدس نبی مکرم اسلام (ص)چون از طرف خداوند مامور بود، با حضرتش برخوردی بسیار محترمانه داشت . به امر خدا دست او را می بوسید و سلام خدا را به او می رساند و هر وقت بر پدر وارد می شد به استقبالش می رفت و دربازگشت بدرقه اش می کرد و به او سیده خطاب می کرد. اگر فاطمه (س) نزد خدای سبحان دارای فضل عظیم و شان والا نبود آیا پدرش با او چنین برخورد می کرد ؟
وجه هفتم :
بنابر اطلاق ام بر آیه محکمه می توان گفت از آیات محکمات و علامات واضحات بر فضیلت و شرافت حضرت خاتم النبیاء وجود مبارک حضرت زهرا (س) است . از جهات عدیده ای علم ، حلم ، زهد ، حیا ، عفت ، صبر ، سخاوت ، فصاحت ، بلاغت ، شجاعت وخصوصا مقام عصمه اللهی سرامدزنان عالم است.از ایه شریفه ی" هُوَ الَّذي أَنْزَلَ عَلَيْكَ الْكِتابَ مِنْهُ آياتٌ مُحْكَماتٌ هُنَّ أُمُّ الْكِتابِ ..."8 « و كسى است كه اين كتاب (آسمانى) را بر تو نازل كرد، كه قسمتى از آن، آيات «محكم» [صريح و روشن] است كه اساس اين كتاب مىباشد (و هر گونه پيچيدگى در آيات ديگر، با مراجعه به اينها، برطرف مىگردد. »تاویل شده به ذوات مقدسه اهل بیت و ائمه طاهرین. پس اطلاق ام ابیها به این معنا نیز بجا می باشد.
ام ابیها محور خلقت
فاطمه (س) در جهان آفرینش به عنوان محور معرفی شده طبق حدیث قدسی : "لولاک لما خلقت الافلاک ... تا انجا که می فرماید :لولا فاطمه لما خلقتکما". حفظ و تداوم آئین محمدی (ص) به وسیله او محقق شده و اسلام و قرآن به برکت وجود ذریه طیبه او از محجوریت درآمده است . فاطمه(س) محور اهل بیت ، محور عصمت ، محور کساء ، محور رسالت و محور خلقت است . او قطبی است که گردش چرخ ولایت و رسالت و هدایت به گرد اوست و ابواب الهی از مقام باب اللهی فاطمه(س) گشوده می شود .
در انتها بايد گفت: فاطمه (س) مادر و ریشه و اساس همه ی خیرات در عالم است که خداوندرحمن حضرتش را از باب رحمت واسعه اش وسیله ای جهت نیل انسانها به کمال قرار داده تا با بهره مندی از حقیقت ملکوتی و نورانی این بزرگوار مسیر سعادت را طی نمایند .
ـــــــــــــــــــــــــ ـــــــــــــــــــ
1-تاب قاموس قرآن جلد1 صفحه 113
2- سوره مباركه احزاب آيه 6
3- الحكم الزاهرة با ترجمه انصارى، ص: 440
4- بحارالانوار ، امالی شیخ طوسی
5-مجمع البحرین طریحی
6- بحارالانوار جلد6 ، مصباح الانوار شیخ طوسی
7- تفسیر علی ابن ابراهیم قمی
8- سوره مباركه آل عمران آيه 7
ـــــــــــــــــــــــــ ــــــــــــ
مآخذ :
- جنه العاصمه - فاطمه الزهرا
- فاطمه الزهرا بهجه قلب المصطفی - زندگی فاطمه زهرا
- الخصیصه الفاطمیه
- نخبه البیان فی تفسیر سیده النسوان
ememraoof.ir
پاسخ با نقل قول
