موضوع: آثار پرخوابي در روايات

امروزه ثابت شده است كه زندگى بشر بدون خواب و تجديد قوا غير ممكن است و اشخاص و حيواناتى را كه چند روز بى‏خواب نگاه داشته‏اند مشاعر خويش را از دست داده و بعضى مرده‏اند. خواب در موجودات زنده از قبيل انسان، حيوان، حشرات و حتى نباتات عموميّت دارد. پديدۀ خواب يك پيش آمد تصادفى نيست بلكه يكى از آثار قدرت و تدبير خداى جهان آفرين است؛ خداوند در قرآن کریم مي­فرمايد:«و از نشانه­هاي او (خدا) خواب شما در شب و روز است.»[1]

معیار در پرخوابي
مقولۀ پرخوابي يك امر نسبي است كه مقدار و ميزان آن در مورد افراد و در زمانهاي مختلف فرق مي­كند؛ مثلاً براي بچه­ها و افراد كهنسال و گاهي در افراد بيمار مقدار خواب بيشتر از افراد جوان و ميانسال مي­باشد و يا كساني كه داراي فعاليت زيادي هستند نسبت به افراد كم جنب و جوش، نياز بیشتری به خواب جهت تأمين و بازسازي قواي خود دارند. به اين خاطر پرخوابي نسبت به اين افراد فرق مي­كند. در نتيجه هر فردي كه بيش از اندازۀ مورد نيازش براي تجديد قوا، بخوابد دچار پرخوابي و عوارض آن می­گردد.

پرخوابي از منظر سنت
پرخوابي در روايات معصومين به شدت نكوهيده شده است كه به مواردي از آنها اشاره مي شود:
پيامبر اكرم(ص) نگراني خويش را از اين خصلت چنين بيان مي­فرمايند:
«بر امت خويش بيشتر از هر چيز از شكم پرستي و پرخوابي و بيكارگي و بي­ايماني بيمناكم.»[2]

و در روايتي امام علي(ع) مي­فرمايند:
«چه تصميم هاي روز را كه خواب درهم شكند.»[3]

به اين معني كه خواب، انسان را از دستيابي به تصميم­هاي بزرگي كه در زندگي براي پيشرفت و سعادت خود مي­كشد محروم كرده و او را در وادي حيراني و محروميت رها مي­كند.
گر تو مرد عاشقى رو شرم دار خواب را با ديده‏ى عاشق چه كار
در روايات ديني از خواب به عنوان مستي نيز ياد شده است: اميرمؤمنان مي­فرمايد:
«مستي چهار چيز است: مستي شراب، مستي مال، مستي خواب و مستي پادشاهي»[4]

در روايتي نيز امام صادق(ع) پرخوابی را يكي از عوامل عصيان و معصيت الهي شمرده اند:
«اولین معصيت­هایي كه نسبت به خدا انجام شد به شش چيز بود: به محبت دنيا و محبت رياست و محبت طعام و محبت زنان و محبت خواب و محبت راحت.»[5]

عوامل مؤثر در پرخوابي
1ـ غفلت از روز جزا: كه با نگرشي نادرست از زندگي، فقط به خوشي­هاي اين دنيا بسنده كرده و بي­عاري و بي­قيدي و تنبلي را سرلوحۀ زندگاني خويش كرده­اند و حال آنكه بايد بدانند:
كاروان رفت و تو در خواب و بيابان در پيش
وه كه بس بي­خبر از غلغل چندين جرسي[6]
2ـ پريشان حالي و درماندگي: كساني كه در گردونۀ زندگي كم آورده­اند و راه برون رفت از آن را نمي­دانند براي فراموش كردن آن مشكلات، معمولاً به خواب پناه مي­برند تا هر چند براي مدتي از آنها خلاصي يابند. غافل از اينكه چنين راهكاري فقط مُسَكن بوده و علاج كار نيست و همچون كبكي هستند كه سر خود را زير برف كرده است.
3ـ پرخوري: امام صادق(ع) مي­فرمايد: «خواب بسيار، از خوردن آب بسيار ناشى مى‏شود،( چرا كه با خوردن زياد آب، بلغم و رطوبات در مزاج انسان بيشتر مي شود كه موجب خواب مي­گردد) و خوردن آب بسيار، از خوردن غذاى بسيار ناشی می­شود.»[7]
وقتي شكم از غذا پر مي­شود فكر كار نمي­كند و خواب آلودگی مسلط مي­شود؛ دل و مغز، ميدان خيالات و اوهام مي­گردد. كساني كه به پرخوري و اختلاط زائده مبتلا هستند وهم و خيال بيشتر بر آنها استيلا يافته خوابهاي وحشتناك مي­بينند.[8]
4ـ فساد مزاج و افزايش اخلاط چهارگانۀ[9]: كه سيستم بدن را به هم مي­زنند و موجب خواب آلودگي شخص مي­گردند.
5ـ رفيق خوشخواب: مصاحبت باعث تأثير اخلاق و رفتار افراد در دوستان و همنشينان آنان مي­شود.
6ـ منظم نبودن زمان خواب و بيداري: وقتی کسی شب دير مي­خوابد در روز براي جبران آن نياز به خواب زياد دارد؛ زيرا براي جبران يك ساعت بي­خوابي شب، نياز به چندين ساعت خواب روزانه هست.

آثار سوء پرخوابي از منظر پزشكي
خواب بايد به حد اعتدال باشد اما اگر از حد بگذرد مخصوصاً خواب در روز[10] و به ويژه در زمستان و براي كسي كه به آن عادت نداشته باشد موجب بروز امراض رطوبي و افزايش نزولات (منظور از نزولات به عقيدۀ قدما رطوبت­هايي است كه از قسمتهاي بالاي بدن به پايين كشيده شده باعث بروز عوارضي در بدن مي­شود)، بزرگي طحال، بدبويي دهان، كمي قوت بدن (چون مزاج خواب، سرد و تر است و در اثر زيادي خواب، رطوبت و تري بر مزاج چيره مي­شود كه به دنبالش سستي قواي نفساني و بدن را در پي دارد.[11])، كمي اشتها به غذا و كندي ذهن و از بين رفتن شادابي رخسار مي­شود.
البته ناگفته نماند كه بيداري زياد نيز سبب از بين رفتن رطوبات بدن و موجب خشكي بدن گشته، مانع گوارش و موجب فساد و برهم خوردن مزاج است و اگر بسيار ادامه يابد به جنون و ديوانگي مي­انجامد.[12]

آثار پرخوابي در روايات
براي پرخوابي آثار و نتايج ناگواري بيان شده است كه به تعدادي از آنها اشاره مي­شود:
1ـ فقر در قيامت: از حضرت رسول خدا(ص) نقل شده است : «از خواب بسيار برحذر باشيد؛ زيرا خواب زياد آدمي را در قيامت فقير مي­كند.»[13]
2ـ منفور درگاه الهي: پيامبر اكرم(ص) فرمودند: «خوردن بدون گرسنگي و خواب بدون خستگي و خندۀ بدون تعجب، نزد خدا به سختي منفور است.»[14]
3ـ جلب ضرر و زيان: اميرالمؤمنين(ع) مي­فرمايد: «خوردن و خواب بسيار، جان را تباه و زيان را جلب نمايد.»[15]
4ـ ضايع كردن عمر: از آنجا كه دنيا مزرعۀ آخرت است و آنچه را در اين عالم بكاريم ثمره و نتيجه­اش را در آن عالم خواهيم يافت با افزايش خواب، عمر -اين سرمايۀ گرانقدر- را از كف داده و دست خالي گام در آن وادي مي­نهيم. امام علي(ع) مي­فرمايد: «واي بر آن كه به خواب رفته، كه چه اندازه زيانكار است؛ هم عمرش كوتاه و هم مزدش كم است.»[16]
5ـ محروم شدن از نماز شب: با افزايش خواب، افراد از نماز شب كه در آيات و روايات با عظمت از آن ياد شده و آثار و نتايج شگفت انگيزي براي آن بيان داشته­اند محروم خواهد بود.
6ـ قساوت قلب: پيامبر اكرم(ص) مي­فرمايد: غذايتان را با ياد خدا و نماز ذوب (هضم) كنيد و پس از آن نخوابيد كه دلهايتان سخت شده قساوت پيدا مي­كنند.[17]
7ـ ايجاد روحيۀ نخوت و كسلي در جامعه: روحيات و خصلتهاي بشري در مواجهه با همديگر منتقل شده، تأثير خود را برجاي مي­گذارد.

علاج پرخوابي
براي علاج اين مشكل بايد از دو طريق وارد عمل شد تا نتيجۀ مورد نظر را به دست آورد: اولي علاج علمي و ديگري علاج عملي.
علاج علمي آن است كه در آثار شوم و عواقب ناگوار پرخوابي با ديده­ايي عميق بنگرد و مراتب والايي را كه مي­تواند در نتيجۀ مقدار خواب مناسب(نه پرخوابي) به دست آورد سرلوحۀ آرزوها و اهداف خويش قرار دهد و با تمام توان به سوي دستيابي به آنها گام بردارد.
علاج عملي چنين است كه در عوامل اين خصلت دقيق شده با درخواست توفيق از درگاه باريتعالی بر ضد آنها عمل كند؛ زيرا با رفتن علل واسباب آن، خود اين رذيله هم برطرف خواهد شد؛ به اين خاطر سعي در ذكر و فكر روز قيامت و حساب و كتاب آن ديار كند و نيك بيانديشد كه « از كجا آمده­ام، آمدنم بهر چه بود، به كجا مي­روم آخر ننمايي وطنم»
اگر دچار مشكلاتي هستند كه آنها را به خود مشغول كرده و از حل آنها عاجزند با انديشمندان مرتبط با آن امور مشورت كرده و هر چه سريعتر در حل آن بكوشند.
براي علاج پرخوري كه از عمده دلايل پرخوابي است ابتدا بايستي در منافع كم خوري و مضرات زياده خوري تأمل كرده، آنگاه مردانه وارد عمل شود و براي از بين بردن بلغم و رطوبات كه بيشتر از خوردن آب زياد گريبانگير شخص مي­شود بايد از كم خوري شروع كند و بداند كه خوردن نان خشك و مويز (نوعي كشمش) ـ البته نه در حدي كه خود آن تشنگي بياورد ـ و همچنين مسواك زدن، بلغم بدن را كاهش مي­دهد[18] و براي علاج فساد مزاج و تنظيم كردن اخلاط چهارگانه­اش بايد به افراد زبده و كارشناس رجوع كند تا از اين بلا رهايي يابد.

2. خواب و خورت زمرتبه‏ى خويش دور كرد
3. آنگه رسى به عشق كه بى‏خواب و خور شوى‏[19]