موضوع: رفیق فابریک خدا

همه ما خدا را دوست داریم و او را محبوب خود می دانیم. اما چه می دانیم که او چقدر ما را دوست دارد و ما را در کدام یک از حلقه های دوستدارانش قرار داده است؟ در میان این همه عاشق و علاقمند به او معلوم نیست که جای ما کجا است و فاصله ما با او چقدر است؟

با این وجود می دانیم که کسانی هستند که در حلقه اول رفاقت با خدا قرار دارند و رفیق درجه اول اویند. بی شک اگر بفهمیم که اینان چه کرده اند که به چنین مقامی دست یافته اند، خواهیم توانست رمز نزدیک شدن به محبوب را بیابیم و فاصله خود را نسبت به او کمتر و کمتر کنیم.
اگر رمز و راز پیشرفت رفقای درجه اول خدا را بفهمیم و آن رموز را در روان و عمل خود پیاده سازیم، حلقه های رفاقت با خدا را یکی پس از دیگری در خواهیم نوردید و محبوبتر از گذشته خواهیم شد. هر حلقه ای دری دارد و هر دری کلیدی را می طلبد. درهای بسته ای که میان ما و محبوبمان را فاصله انداخته با کلیدهایی گشوده می شود که در دست عاشقان حقیقی خدا است. آنان که این درهای بسته را یکی پس از دیگری گشوده اند و خود را در حلقه اول رفاقت با خدا یافته اند بهتر می دانند که این درها با چه کلیدی گشوده می شود و با چه ابزاری فتح می گردد. بنابراین اگر به دنبال نزدیک شدن به محبوبترین محبوب عالمیم باید به جستجوی این کلیدها باشیم و نمونه ای از آن را برای خود بسازیم.
اما رفقای درجه اول خدا یعنی آنان که در حلقه اول عشق به خدا قرار گرفته اند، چه کسانی هستند و چه ویژگی هایی دارند؟
باید گفت که در میان رفقای حلقه اول خدا، یکی هست که خود حضرت پروردگار او را رفیق و خلیل خود نامیده است. پس بیایید به زندگی او سری بزنیم و رمز و راز موفقیتش را بیابیم.

پیامبری که «نشان رفاقت» گرفت
پیامبران خدا نزدیک ترین انسان ها به حضرت پروردگارند و رابطه ای پرمحبت با او دارند. اما در میان همه پیامبران خدا تنها یکی از آنها «نشان ویژه رفاقت» را از آن خود کرده است و «مدال خلیل اللهی» را به گردن آویخته است. در آیه 125 سوره مبارکه نساء می خوانیم:
« ... وَ اتَّخَذَ اللَّهُ إِبْراهیمَ خَلیلاً»؛ و خداوند، ابراهیم را به دوستى (ویژه) خود برگزید.

امام صادق علیه السّلام می فرماید: زمانى كه حضرت ابراهیم علیه السّلام را در آتش انداختند، جبرئیل او را در فضا در حالى كه به زمین مى آمد ملاقات كرد و به او گفت: اى ابراهیم، آیا حاجتى دارى؟ حضرت پاسخ داد: از تو، (هیچگاه) حاجتى نخواهم خواست

همه می دانند که هیچ کس در دستگاه عدل الهی بی دلیل به مقامی نایل نمی شود و نمی تواند بدون حساب و کتاب به جایگاهی ویژه دست یابد. مسلما خداوند بر اساس لیاقت ها و امتیازات هر کس، مقامی متناسب به او عنایت می کند و هیچ کس را افزون بر آنچه که هست، برنمی شمرد. چرا که او نه عاشق چشم و ابروی کسی است و نه سایه کسی را با تیر می زند. آری، خشم و محبت او با ملاک های حقیقی است و مقام های عنایت شده از سوی او نیز بر اساس لیاقت ها و امتیازات واقعی است.
حضرت ابراهیم علیه السلام نیز که به مقام خلیل اللهی خداوند رسیده، مسلما دارای امتیازاتی ویژه بوده است. این «امتیازات ویژه» همان «رموز موفقیت» او در دستیابی به این مقام والا است که می تواند کلیدهای عشق ورزی به خداوند را در اختیار ما قرار دهد و فاصله ما تا به محبوب را کوتاه نماید و حرکت ما را به سوی او شتابی فزاینده بخشد.
اما امتیازات حضرت ابراهیم علیه السلام چه بوده که او را به این مقام پرارزش رسانده است؟
چرا ابراهیم علیه السلام، «خلیل خدا» شد؟
قرآن، به صورت مستقیم یا غیر مستقیم امتیازات فراوانی را برای حضرت ابراهیم مطرح کرده است. ارزشمندی شخصیت این پیامبر بزرگ خدا تا بدانجا است که خداوند او را الگو و اسوه ای شایسته برای همگان برمی شمرد. (سوره ممتحنه، آیه 4)
اما از روایات اهل بیت علیهم السلام برمی آید که در میان همه این امتیازات، تنها برخی از آنها علت دستیابی او به مقام خلیل اللهی است که به امید خدا پس از اشاره اجمالی به این امتیازات در موقعیتی دیگر به تفصیل در مورد هر یک سخن خواهیم گفت.
از روایات اهل بیت علیهم السلام برمی آید که دلیل دستیابی حضرت ابراهیم علیه السلام به مقام رفاقت و دوستی با خدا این بود که او:

1ـ بسیار مهمان نواز بود
جابر بن عبدالله انصاری می گوید: از پیامبر خدا صلّی الله علیه و آله شنیدم که می فرمود: خداوند، ابراهیم را به دوستی (خود) برنگزید مگر براى آنكه (دیگران را) اطعام مى كرد و شب هنگام كه مردم خواب بودند، نماز مى گزارد. (علل الشرائع، ج 1، ص 35)

2ـ دست رد به سینه کسی نمی زد
امام باقر علیه السلام می فرماید: خداوند، ابراهیم علیه السلام را خلیل (خود) قرار داد، چون دست رد به سینه هیچ درخواست کننده ای نمی زد. (علل الشرائع، ج 1، ص 34)

3ـ جز خدا از کسی چیزی نمی خواست
امام صادق علیه السّلام می فرماید: زمانى كه حضرت ابراهیم علیه السّلام را در آتش انداختند، جبرئیل او را در فضا در حالى كه به زمین مى آمد ملاقات كرد و به او گفت: اى ابراهیم، آیا حاجتى دارى؟ حضرت پاسخ داد: از تو، (هیچگاه) حاجتى نخواهم خواست. (علل الشرائع، ج 1، ص 36)
امام باقر علیه السلام می فرماید: خداوند، ابراهیم علیه السلام را خلیل (خود) قرار داد، چون از هیچ كس جز خداوند چیزى نمی خواست. (علل الشرائع، ج 1، ص 34)

4ـ اهل نماز شب و شب زنده داری بود
جابر بن عبدالله انصاری می گوید: از پیامبر خدا صلّی الله علیه و آله شنیدم که می فرمود: خداوند، ابراهیم را به دوستی (خود) برنگزید مگر براى آنكه (دیگران را) اطعام مى كرد و شب هنگام كه مردم خواب بودند، نماز مى گزارد. (علل الشرائع، ج 1، ص 35)

5ـ بسیار سجده می کرد
یکی از یاران امام صادق علیه السلام از ایشان پرسید: چرا خداوند، حضرت ابراهیم علیه السّلام را خلیل و دوست خود برگزید؟ حضرت فرمودند: زیرا وى بسیار سجده مى‏كرد. (علل الشرائع، ج 1، ص 34)

بخش دوم مقاله

هر کس در میدان علاقه مندی به خدا جایگاهی دارد و متناسب با رتبه اش فاصله ای با محبوب یافته است. مسلما همه ما دوست داریم که این فاصله را به حداقل برسانیم و به پروردگارمان نزدیک و نزدیک تر شویم. کلید محبوبیت در نزد خداوند در دستان کسانی است که در حلقه اول رفاقت با خداوند قرار دارند که حضرت ابراهیم علیه السلام نمونه بارز آن است.

او که «نشان رفاقت ویژه» را از خداوند دریافت کرده و «مدال خلیل اللهی» را به گردن آویخته، می تواند رموز موفقیتش را در اختیار ما قرار دهد. از روایات اهل بیت علیهم السلام برمی آید که دستیابی او به این مقام والا به خاطر پنج امتیاز است که یکی از آنها «مهمان نوازی» است. جابر بن عبدالله انصاری می گوید: از پیامبر خدا صلّی الله علیه و آله شنیدم که می فرمود:
«خداوند، ابراهیم را به دوستی (خود) برنگزید مگر به دلیل آنكه (دیگران را) اطعام مى كرد و شب هنگام كه مردم خواب بودند، نماز مى گزارد.» (علل الشرائع، ج 1، ص 35)
مهمان نوازی حضرت ابراهیم علیه السلام در طول تاریخ افراد زیادی به مهمان نوازی شهره شده اند و دست و دل بازی را برای مهمانانشان تمام کرده اند. اما گویا که اولین مهمان نواز مشهور عالم حضرت ابراهیم علیه السلام است که در این مساله از همه پیشی گرفته و سرآمد همه آنان شده است. امیر مومنان علی علیه السلام در این باره می فرماید:
«كان ابراهیم علیه السّلام اول من أضاف الضیف‏» (أمالی شیخ طوسی، ص338)؛ «ابراهیم علیه السلام، اولین كسى است كه مردم را به مهمانى دعوت كرد.»
بنابراین او پایه گذار یک سنت حسنه است و ثواب همه مهمان نوازان عالم را تا به قیامت در پرونده خود خواهد داشت. چرا که پیامبر خدا فرمود:
«هر كس بنیانگذار روشى نیكو باشد، از پاداش همه آنان كه تا روز رستاخیز به آن عمل نمایند، بهره مند خواهد شد، بدون آنکه از پاداش انجام دهندگانش چیزى كاسته شود». (الكافی، ج 5، ص 9)
قرآن نیز فرازی از زندگی مهمان نوازانه او را به تصویر کشیده است. در آیه 69 سوره هود چنین می خوانیم که «خداوند فرستادگان خود را نزد ابراهیم فرستاد تا پیامی مسرت بخش را به او عرضه کنند.»
این فرستادگان الهی همان فرشتگانی بودند که مامور در هم کوبیدن شهرهای قوم لوط بودند. اما پیش از آن، برای رساندن خبری خوش که گویا بشارت به فرزنددار شدن حضرت ابراهیم بوده، به نزد او رفتند.

پیامبر خدا فرمود: «هر كس بنیانگذار روشى نیكو باشد، از پاداش همه آنان كه تا روز رستاخیز به آن عمل نمایند، بهره مند خواهد شد، بدون آنکه از پاداش انجام دهندگانش چیزى كاسته شود»

مهمانان، وارد خانه ابراهیم شدند و پیش از هر چیز سلام گفتند و پاسخ شنیدند. اما عملکرد حضرت ابراهیم در برابر مهمانانی که حتی یکبار هم آنان را ندیده بود و شناختی از آنان نداشت، بسیار برای ما درس آموز است. قرآن می فرماید:
«فَما لَبِثَ أَنْ جاءَ بِعِجْلٍ حَنِیذٍ»؛ چیزى نگذشت كه گوساله بریانى براى آنها آورد.
ممکن است بعضی بگویند بریان کردن یک گوساله برای خوراک چند مهمان اندک، اسراف است. اما در پاسخ باید گفت که اولا در قرآن سخنی از تعداد مهمانان به میان نیامده و ممکن است حضرت متناسب با تعداد آنان چنین کرده است. ثانیا باید توجه داشت که افراد خانه ابراهیم علیه السلام نیز کم نبوده اند و رفت و آمدهای خانه او نیز قابل توجه بوده است. بنابراین ممکن است که دوستان، آشنایان، پیروان و کارکنان او نیز از این غذا استفاده کرده باشند.
حضرت ابراهیم غذای مطبوع کباب شده را با دستان خود به خدمت مهمانان ناشناس برد اما در نهایت تعجب دید که هیچ یک از آنان از آن غذا نمی خورند. این كار براى او تازگى داشت. به همین دلیل نسبت به آنها احساس بیگانگى كرد و از حرکت آنان ترسید.(آیه 70) چرا که این موضوع از یک رسم دیرینه نشات می گرفت که هر کسی از غذای کسی تناول کند و به اصطلاح نان و نمک او را بخورد، قصد سویی درباره او نخواهد داشت. ابراهیم علیه السلام نیز گمان کرد که آنها قصد سویی دارند.
فرستادگان الهی هم که به این مساله پی برده بودند، واقعیت را برای او بازگو کردند و جریان بشارت فرزند و همچنین عذاب قوم لوط را برای او گفتند. (آیه 71)


در روایتی که از امام صادق علیه السلام نقل شده می خوانیم که:
«وقتى فرستادگان پروردگار متعال نزد ابراهیم علیه السّلام آمدند، حضرت گوساله اى بریان شده برایشان حاضر كرد و فرمود: از آن بخورید. آنان گفتند: ما از آن نمى خوریم تا نحوه شروع کردن و پایان دادن غذا را برایمان بگویى. حضرت فرمود: وقتى تناول كردید، بگویید: بسم اللَّه و پس از فراغت از آن بگویید: الحمدللَّه.
جبرئیل که بزرگ فرشتگان بود رو به آنان کرد و گفت: سزاوار است که خداوند متعال او را خلیل و دوست خود قرار دهد.» (علل الشرائع، ج 1، ص 36)
کیفیت پذیرایی از مهمان از این فراز کوچک قرآنی که بازتابی از مهمان نوازی حضرت ابراهیم است، نتایج فراوانی می توان گرفت که برخی از آنها را با هم مرور می کنیم:
1ـ در فرهنگ قرآن، پذیرایى از میهمان یک ارزش است. فرقی هم نمی کند که مهمان آشنا باشد یا ناشناس.
2ـ مهمان نوازی یکی از برترین ویژگی های انسانی است که خداوند آن را به مهمترین پیامبران خود نسبت داده است.
3ـ یكى از آداب مهماندارى این است كه غذا را هر چه زودتر براى مهمان آماده كنیم و گپ و گفت ها را به بعد از آن واگذار کنیم. مخصوصا اگر مهمان از مسافرت آمده باشد و علاوه بر گرسنگی، خستگی را هم به همراه داشته باشد. (عبارت «فما لبث» در آیه به معنای «طولی نکشید»)

غذا را باید نزد مهمان برد نه اینکه مهمان را به سمت غذا دعوت کرد. (أَنْ جاءَ بِعِجْلٍ) بنابراین آنچه که امروز با عنوان سلف سرویس در مهمانی های بزرگ مرسوم شده است و مهمانان را به صورت ناگهانی و گروهی به سمت سفره ای متنوع دعوت می کند، امری پسندیده نیست

3ـ از میهمان در مورد غذا سؤال نكنیم که آیا میل به غذا دارد یا نه؟ آیا غذا خورده است یا نه؟ بلکه هین اندازه که گمان کردیم گرسنه است و نیاز به غذا دارد، باید سفره ای در خور برایش فراهم کنیم.
4ـ صاحب خانه خود باید به پذیرایی از مهمان بپردازد نه اینکه دیگران را مامور به این کار کند و خود تنها نظاره گر باشد.
5ـ غذایی که برای مهمان فراهم می شود باید دلپذیر باشد و متناسب با وسع مالی صاحب خانه از بهترین مواد غذایی تهیه گردد. آنچنان که می بینیم در خانه حضرت ابراهیم برای مهمان، کباب بریان فراهم شده است.
6ـ غذا را باید نزد مهمان برد نه اینکه مهمان را به سمت غذا دعوت کرد. (أَنْ جاءَ بِعِجْلٍ) بنابراین آنچه که امروز با عنوان سلف سرویس در مهمانی های بزرگ مرسوم شده است و مهمانان را به صورت ناگهانی و گروهی به سمت سفره ای متنوع دعوت می کند، امری پسندیده نیست.




سید مصطفی بهشتی

تبیان