موضوع: فرق قلب مؤمن و قلب منافق

قلب مؤمن از فطرت اصلی خارج نشده و هر چه از حقایق ایمانی و معارف الهی به او القا شود، خواهد پذیرفت. لذا در روایت آمده است كه قلب مؤمن مفتوح است، اما قلب منافق چون با تیرگی های مخالف فطرت آغشته شده است (مانند حب نفس، تعصبات جاهلی و اخلاق ناپسند) مسدود می باشد و حرف حق و حقیقت را پذیرا نیست و صفحه آن همچون صفحه ای سیاه وتاریك است كه نقشی نمی پذیرد.

تعریف و معنای قلب

قلب، لطیفه‌ای است ربّانی و روحانی، که به قلب جسمانی ارتباط و تعلق دارد، مانند ارتباط اعراض به اجسام و صفات به موضوعات و آن حقیقت انسان است و هر کجا در قرآن یا سنت از قلب، نام برده شده همین معنی اراده شده است.
گاهی به آن قلب، یا نفس، یا روح و گاهی عقل، گفته می‌شود، ولی معنی اصلی قلب،‌ همان است که بیان شد.
اقسام قلب

امام باقر (علیه السلام) فرمود : " همانا دل ها بر چهار قسم است. قلبی كه در آن دورویی (نفاق) و ایمان قرار دارد، قلبی كه وارونه می باشد، قلبی كه بر آن مُهر خورده و تاریك است و دلی كه نورانی و صاف می باشد."
راوی می گوید: از حضرت پرسیدم: منظور از "ازهر" [كه در خصوص قلب مؤمن فرمودید] چه می باشد؟ حضرت فرمود: "منظور قلبی است، كه در آن چراغی منور [از ایمان] قرار دارد.
قلب تاریك، قلب منافق است، قلب نورانی قلب مؤمن است كه اگر [چیزی] به او عطا شود شكر گوید و اگر [به رنجی] مبتلا گردد صبر ورزد و قلب وارونه قلب مشرك است.
سپس حضرت آیه " افمن یمشی …" را تلاوت فرمود [آیا كسی كه راه می رود در حالی كه به رو افتاده، راه هدایت را بهتر یافته است، یا كسی كه بر طریق استوار راه برود؟] و اما قلبی كه در آن ایمان و نفاق است، پس طایفه ای در طایف بودند كه چنین بودند، پس اگر مرگ آنها برسد در حالی كه بر حال نفاق هستند، هلاك خواهند بود، و اگر در حال ایمان بمیرند رستگار خواهند شد.
قلب مؤمن

قلب مؤمن روشن و نورانی است اگرچه احیاناً از قلب خود بی خبر باشد. در حدیثی از امام صادق(علیه السلام) آمده است كه برخی مردم از لحاظ فصاحت در لام یا واوی خطا نمی كنند، ولی قلب آنها از شب تار، تاریك تر است. و برخی مردم از قلب خود با زبان خویش نمی توانند خبر بدهند، اما قلب آنها مثل چراغ نورانی است.
مؤمن بر طریق مستقیم حركت می كند و از مسیر فطرت - كه حق تعالی قلب او را با آن تخمیر كرده است - خارج نمی شود. اما سایر قلب ها از مسیر فطرت خارج اند.
قلب مشرك به دلیل این كه متوجه معبود غیر حقیقی است دو ویژگی دارد: خضوع صادقانه در برابر غیر خدا و ویژگی دیگر نقص و كدورت به خاطر این خضوع. لذا قلب مشرك واژگونه است

مؤمن تابع انسان كامل است و انسان كامل مظهر جمیع اسماء و صفات خدا و سیرش مستقیم است.
این كه در سوره حمد می خوانیم : " اهدنا الصراط المستقیم " این صراط مستقیم، راهی است كه پروردگار انسان كامل بر آن است از لحاظ ربوبیت و ظاهریت؛ و انسان كامل هم بر همین مسیر است از لحاظ مربوبیت و مظهریت ؛ به شرط آن كه قلب خود را از تصرفات و وسوسه های شیطان و خودپرستی حفظ كند.
فرق قلب مؤمن و قلب منافق

قلب مؤمن از فطرت اصلی خارج نشده و هر چه از حقایق ایمانی و معارف الهی به او القا شود، خواهد پذیرفت. لذا در روایت آمده است كه قلب مؤمن مفتوح است، اما قلب منافق چون با تیرگی های مخالف فطرت آغشته شده است (مانند حب نفس، تعصبات جاهلی و اخلاق ناپسند) مسدود می باشد و حرف حق و حقیقت را پذیرا نیست و صفحه آن همچون صفحه ای سیاه و تاریك است كه نقشی نمی پذیرد.


قلب مشرك و منافق واژگون و بسته است؛ اما تفاوت بین قلب مشرك و منافق این است كه قلب مشرك به دلیل این كه متوجه معبود غیر حقیقی است دو ویژگی دارد:
خضوع صادقانه در برابر غیر خدا و ویژگی دیگر نقص و كدورت به خاطر این خضوع. لذا قلب مشرك واژگونه است.
اما منافق گاهی وقت ها مشرك است؛ لذا در این هنگام قلب او مثل قلب مشرك، "واژگونه" می باشد و گاه مطالب حق را می شنود و می فهمد، ولی به دلیل ظلمت و تیرگی قلبش آن را نمی پذیرد، لذا در این اوقات قلب او "مسدود" می باشد. پس قلب منافق هم واژگونه است و هم مسدود.
غفلت از حق، قلب را وارونه می سازد

اگر انسان یكسره متوجه عالم دنیا باشد قلبش از حق منصرف می گردد، هر چند ظاهراً مبدأ و معاد را هم قبول داشته باشد.در حقیقت میزان وارونگی قلب غفلت از خداست. گاه انسان اظهار ایمان به غیب و حشر و نشر و قیامت هم می كند، اما در عمل گونه ای دیگر است، چنین شخصی در زمره منافقان است، نه مؤمنان.
باید مواظب باشیم كه آثار ایمان در ظاهر و باطن ما جاری باشد تا این امانت الهی و قلب طاهر ملكوتی را كه با فطرت آغشته شده است دور از تصرف شیطان، به آن ذات مقدس باز پس بدهیم.

فرآوری : زهرا اجلال

تبیان

منابع : کتاب " چهل حدیث " ؛ امام خمینی (ره)
کتاب " سرّ الصلوة " ؛ امام خمینی(ره)
کتاب " کعبه تا کرامت صاحبدلان " ؛ تألیف سید نعمت الله حسینی
سایت پیامبر اعظم (ص)