موضوع: وضعیت اسلام و مسلمانان در ژاپن

وضعیت اسلام و مسلمانان در ژاپن

موضوع اسلام و مسلمانان در جهان كنونی توجه جهانیان را به خود جلب كرده است وشناخت آنها در محافل آكادمیك و سیاسی در راس امور تحقیقاتی قرار گرفته است. از طرف دیگر در اهداف و وظایف سازمان متبوع این مهم نقش انكار ناپذیری ایفا می‌كند. از این رو شایسته دیدم مروری بر وضعیت اسلام و مسلمانان در كشور آفتاب تابان – ژاپن- داشته باشم تا در این گذر علاوه برتاكید بر لزوم تجدید نظر در تاسیس نمایندگی فرهنگی كشورمان در این خطه، مجددا تذكاری باشد برلزوم ایفای نقش مؤثر سازمان در آگاهی بخشیدن و هدایت اقلیت های مسلمان در كشور های مختلف و برقرار ساختن انسجام اسلامی در میان آنها.

علی رغم وجود زمینه های فرهنگی در كشور ژاپن، اهمیت این كشور در معادلات جهانی بویژه در آسیا ، قراردادهای فرهنگی بین دو كشور ، و حضور فعال نماینده فرهنگی ژاپن در تهران ، جمهوری اسلامی ایران تا كنون اقدامی در تاسیس نمایندگی فرهنگی در توكیو ننموده است. عمده ترین توجیه در عدم تاسیس نمایندگی فرهنگی ایران در ژاپن سطح بالای هزینه ها در این كشور بوده ، حال آنكه این كشور به دلیل جایگاه و ظرفیت گسترده جمعیتی و فرهنگی موجود در آن و همچنین برخی خصیصه‌-های فرهنگی و اجتماعی رایج در میان مردم این كشور نسبت به كشور های بسیاری كه در حال حاضر نمایندگی فرهنگی رسمی داریم از اولویت بیشتری برای حضور فرهنگی ج.ا. ایران برخوردار می باشد.

جمهوری اسلامی ایران با تاسیس نمایندگی رسمی خود در ژاپن اهداف زیر را پی خواهد گرفت:

-معرفی و گسترش فرهنگ و اندیشه و تمدن اسلامی
-تقویت نگرش مثبت نسبت به اسلام و جمهوری اسلامی ایران و پاسخگویی به شبهات و ابهامات
-تقویت كرسی ها ومراكزاسلام شناسی، آموزش زبان فارسی و ایرانشناسی موجود در این كشور. بیش از دهها مركز دانشگاهی معتبر در ژاپن به این امور مشغولند. این كشور دارای فعالترین و با كیفیت ترین مراكز دانشگاهی است . در این مراكز ده ها اسلام شناس و ایرانشناس مشغول به كارند. به عنوان نمونه خانم یاماگیشی كه در رشته مطالعات منطقه ای تحصیل می كند پایان نامه اش را در باره سیر مقتل نویسی در ایران تهیه كرده است.
- كاهش حجم فعالیت های ضد اسلام و ضد ایران غرب و آمریكا در ژاپن،
- معرفی مبانی، اهداف، و دستاوردهای انقلاب اسلامی و اندیشه ها و مواضع فرهنگی حضرت امام خمینی(ره) و مقام معظم رهبری،
- حمایت و پشتیبانی از اقلیت های مسلمان در ژاپن و حمایت از شخصیت های فرهنگی اسلامی،
- حمایت و پشتیبانی فرهنگی از ایرانیان مقیم،
- معرفی تشیع و اندیشه شیعی،(1)

وضعیت اسلام و مسلمانان در ژاپن

بر اساس مستندات تاریخی اسلام در ژاپن تاریخی صد ساله دارد. مسجد كب(Kobe) در 1935 ساخته شده است. با این حال تعداد مسلمانان تا قبل از دهه 1980 اندك بود. در نیمه این دهه وبا ورود جوانان مسلمان از كشورهای پاكستان ، بنگلادش ، و ایران برای كار در كارخانه ها و یا تجارت بر تعداد مسلمانان این كشور به سرعت افزوده شد. اما با شروع بحث بر سر كارگران غیر قانونی خارجی، دولت ژاپن ورود كوتاه مدت شهروندان پاكستان ، بنگلادش ، و ایران را متوقف ساخت. به دنبال سقوط اقتصاد ژاپن در 1990 تعدادی از مسلمانان با ازدواج با زنان این كشور اقامت قانونی گرفتند. گزارش دقیقی از پیوستگی مذهبی افراد خارجی مقیم ژاپن وجود ندارد، اما تعداد تقریبی مسلمانان را ازافرادی كه از كشورهای اسلامی آمده اند میتوان تخمین زد. می گویند تعداد مسلمانان درسال 2000 ، 63552 نفر بوده .

اكنون بسیاری از آنها تشكیل خانواده داده‌اند. آنها با ژاپنی ها زندگی و كار می كنند و فرزندانشان را به مدارس ژاپنی می فرستند. در طول این سال ها زندگی خود را به ساختار زندگی یك مسلمان در آورده اند. مسجد یوكوهاما در بخش یوكوهاما زوزوكی به وسعت 200 مترمربع هر جمعه شاهد نمازجماعت حدود 70 نفر از مسلمانان كشورهای افریقایی و آسیایی و جاهای دیگر است. در حال حاضر در ژاپن بین 30 تا 40 مسجد یك طبقه وجود دارد . به این رقم باید حدود 100 اتاق آپارتمان و بلكه بیشتر را افزود كه به علت نبود امكانات مناسب تر، برای اقامه نماز اختصاص یافته است. در ناگویا مسلمانان خارجی كه شغل اكثر آنان معامله اتوموبیل های دست دوم است با كمك یكدیگر یك ساختمان لباس فروشی را خریداری كرده و آن را به مسجد تبدیل نمودند كه در پاییز گذشته افتتاح شد. در محله آیچی (Aichi) با صدای مؤذن بیش از 300 نفر برای اقامه نماز به مسجد محله می آیند كه بیش از نیمی از آنها از اندونزی هستند و در كارخانه های تولید قطعات یدكی اتوموبیل یا كارخانه های دیگر مشغول به كارند . این كارگران در برنامه سه ساله ای كه از اوایل دهه 1990 برای آموزش حدود 5000 متقاضی خارجی تدارك دیده شده شركت كرده اند. در این دوره ها یك سال دوره آموزشی و دو سال دوره تجربی پیش بینی شده است. اندونزی ها بعد از چینی ها از نظر تعداد دومین كشور شركت كننده در این دوره ها می باشند.

در ژاپن بر خلاف كشورهای اسلامی كار و نماز به هم نیامیخته اند. از این رو مسلمانان در اقامه نماز در محل كار با مشكلاتی مواجهند. بعضی از مؤمنین شیفت های شب را برای كار بر می‌گزینند تا بتوانند به موقع نماز بخوانند.در مسجد ابینا (ebina) در محله كاناگاوا (kanagava) حدود ده تا از بچه های ده ساله به یادگیری زبان عربی مشغولند. هر روز از ساعت 4 تا 8 بعد از ظهر كلاسهای قرآن هم بر پاست كه به اصرار پاكستانی ها و بنگلادشی ها دایر شده است. تدریس كلاس ها را والدین خودشان بر عهده دارند. نصر عبدالله از هند كه یك فروشگاه خواروبار آسیایی را در بخش شین جو كو (Shinjuku) می چرخاند تصمیم دارد یك مدرسه اسلامی دایر نماید و توضیح می‌دهد كه مسلمانان خارجی كه در ژاپن زندگی می‌كنند برای آموزش فرزندانشان مشكلات زیادی دارند و حتی در مواردی پدر می‌خواهد فرزندش را برای تعلیم به وطنش بفرستد كه معمولا با مخالفت همسر ژاپنی مواجه می‌شود.

بعضی ازازدواجها بر سر این مسئله به طلاق می‌انجامد. همسر ژاپنی نصرالله شش فرزندشان را به مدت دو سال به مالزی برد تا از مدارس اسلامی بهره ببرند.در ژاپن حتی یك مدرسه ابتدایی یا متوسطه برای مسلمانان وجود ندارد. مسجد اتسوكا (otsuka)در بخش توشیما (toshima) مصمم است كه خود را به عنوان یك واحد آموزشی به ثبت برساند و یك مدرسه اسلامی دایر نماید اما در حال حاضر تنها فعالیتی كه می‌تواند انجام دهد به عنوان مركز مراقبت های روزانه است كه به صورت رسمی هم نیست. در حال حاضر هفت مسجد متعلق به جماعت تبلیغ پاكستان در ژاپن وجود دارد. ارتباط بین مسلمانان خارجی كه در ژاپن زندگی می‌كنند با ژاپنی ها خیلی محدود است و بیشتر به محل كار محدود می‌شود. ژاپنی ها در برخورد با مسلمانان آن‌ها را افرادی ثابت قدم می‌یابند كه سرنوشت خود را به اراده خدا محول ساخته اند . همین احساس موجب شده است كه برخی از ژاپنی ها ایمان بیاورند.اگر چه آمار دقیقی از تعداد مسلمانان در دست نیست، اما مسلمانان كشورهای اندونزی، پاكستان، و بنگلادش با رقمی بین 70000 تا 100000 اكثریت آن ها را تشكیل می‌دهند . تخمین زده می‌شود تعداد مسلمانان ژاپنی الاصل تا به هزاران نفر برسد. انجمن مسلمانان ژاپن از ثبت نام هایی كه شده تخمین می‌زند كه رقمی حدود 7000 تا 10000 مسلمان ژاپنی وجود دارد كه بیشترین آن ها را زنانی تشكیل می‌دهند كه بعد از ازدواج با پاكستانی ها و بنگلادشی هایی كه در دهه 1980 برای كار به ژاپن آمده اند ، به اسلام گرویده اند.با وجود آنكه مسلمانان كثیری در كشورهای آسیایی زندگی می‌كنند ژاپنیها احساس می‌كنند كه اسلام از آنها فاصله بسیار دارد. اما ملت ژاپن اهل تسامح است از این رو براحتی و به صورت مسالمت آمیز با گروه های مختلف دینی زندگی كنند. البته هر روز بر تعداد مسلمانان در ژاپن افزوده می شود. آنها به عنوان تاجر، مهندس كامپیوتر، و متخصص به این كشور روی می آورند. ‌‌‌‍‍‍(2)

همانگونه كه ذكر شد اسلام در ژاپن تاریخی نه چندان دیرینه دارد. پیش از بازشدن درهای این كشور در 1853 تنها چند مورد پراكنده ارتباط بین اسلام و ژاپن مشاهده می‌شود، هر چند برخی مسلمانان قرن ها پیش از آن به ناگاساكی (Nagasaki) آمده بودند. اولین مسلمانان عصر حاضر در ژاپن از مالایی هایی بودند كه در اواخر قرن نوزده بر روی ناو های انگلیسی و هلندی خدمت می كردند. در اواخر دهه 1870 زندگانی حضرت محمد به زبان ژاپنی ترجمه شد و موجب شد اسلام در ذهن روشنفكران ژاپنی جایگاهی بیابد.ارتباط مهم دیگر در 1890 بود. در این سال حكومت ترك عثمانی به منظور شروع روابط دیپلماتیك و معرفی مسلمانان و ژاپنی ها به یكدیگر و همینطور تكریم دیدارچند سال قبل شاهزاده ژاپنی akihito komatsu از استانبول یك كشتی بزرگ به ژاپن اعزام كرد. این كشتی كه ارتوگرول (ertugrul)نامیده می شد در طوفان سواحل واكایاما (wakayama) نابود شد و 540 نفر از 609 سرنشین آن غرق شدند. اولین ژاپنی كه به حج رفت kataro yamaoka بود . او در 1909 به اسلام گروید و بعد از حج نام عمر یامائوكا را برگزید.

Bunpachiro arigaدیگر ژاپنی بود كه در همین دوران برای تجارت به هند رفت و متاثر از مسلمانان آنجا مسلمان شد و نام احمد آریگا را انتخاب كرد. مطالعات اخیر نشان می دهد كه دو ژاپنی به نام های shotaro noda وtorajiro yamada به منظور ابراز همدردی با درگذشتگان ارتوگرول به تركیه رفتند . یامادا به اسلام گروید و نام عبدالخلیل را بر خود گذاشت و احتمالا به سفر حج هم رفت.به هرحال زندگی جمعی مسلمانان با ورود چند صد تركمن، ازبك، تاجیك، قرقیز، قزاق و دیگر مسلمانان ترك و تاتار كه از آسیای مركزی و روسیه در جنگ جهانی اول و در آغاز انقلاب بلشویك ها به ژاپن پناهنده شدند شروع شد. این مسلمانان پناهنده در چند شهر مهم ژاپن اقامت گزیدند و اولین جوامع كوچك مسلمان را تشكیل دادند. تعدادی از ژاپنی ها با ارتباط با این مسلمانان، به اسلام گرویدند.

با تشكیل این جوامع كوچك چند مسجد هم بنا گردید كه مهمترین آنها مسجد كب (kobe) بود كه در سال 1935 ساخته شد . مسجد دیگر مسجد توكیو بود كه در 1938 بنا گردید. (این مسجد در دهه 1990) كاملا بازسازی شد. باید به این نكته توجه كرد كه ژاپنی ها در ساخت این مساجد نقشی نداشته اند و تا كنون هیچ ژاپنی امامت مسجدی را بر عهده نداشته است.در جنگ جهانی دوم هم یك حركت دیگر اسلامی از طریق سازمان ها و مراكز تحقیقاتی در باره جهان اسلام و مسلمانان روی داد. در این دوره در ژاپن بیش از 100 كتاب و مجله در باره اسلام منتشر شد. البته این سازمان ها و مراكز تحقیقاتی را مسلمانان اداره نمی‌كردند و هدف آنها هم تبلیغ برای اسلام نبود. هدف آن بود كه نظامیان به اطلاعات لازم درباره اسلام و مسلمانان مجهز شوند زیرا در مناطق زیادی در چین و جنوب شرقی آسیا كه به تصرف ژاپنی ها در آمده بود جوامع بزرگ مسلمان زندگی می كردند. با پایان یافتن جنگ در 1945 این سازمان ها و مراكز تحقیقاتی هم ناپدید شدند.

ژاپن پیش از جنگ به طرفداری از مسلمانان آسیای مركزی و متحد آن ها در مقابله با شوروی معروف بود. در آن ایام بعضی از ژاپنی ها كه در مراكز جاسوسی كار می‌كردند با مسلمانان در ارتباط بودند. بر اثر این ارتباط برخی به اسلام گرویدند برخی از ژاپنی ها هم به عنوان سرباز به كشورهای جنوب شرقی آسیا از جمله مالزی رفتند و مسلمان شدند. به خلبانان ژاپنی آموزش داده بودند كه در صورت دستگیری در سرزمین های اسلامی بگویند لا اله الا الله ، تا در امان باشند. می گویند كه خلبانی هم واقعا مورد اصابت قرار گرفت و با ذكر این كلمات الهی از مرگ نجات یافت. تجاوز ژاپنی ها به چین و جنوب شرقی آسیا در جنگ جهانی دوم موجب شد كه در ارتباط با مسلمانان قرار گیرند. این ژاپنی ها كه به اسلام گرویدند در بازگشت به كشورشان اولین سازمان مسلمانان ژاپن را تحت عنوان " انجمن مسلمانان ژاپن" تشكیل دادند. رهبری این تشكیلات را مرحوم صدیق ایمایزومی (Sadiq Imaizumi) به عهده داشت. در زمان افتتاح تعداد مسلمانان به 65 نفر می رسید. این رقم تا زمان درگذشت صدیق یعنی شش سال بعد به دو برابر رسید.دومین رئیس انجمن مرحوم عمر میتا (Mita) بود كه نمونه ای از نسل قدیم به شمار می‌آمد. او اسلام را از سرزمین های تحت اشغال امپراطوری ژاپن فراگرفت. وی برای شركت راه آهن منشو (manshu) كه بر قلمرو ژاپنی ها در استان شمال شرقی چین در آن زمان نظارت داشت كار می‌كرد. او از طریق ارتباط با مسلمانان چینی در پكن مسلمان شد. بعد از جنگ و با بازگشت به ژاپن او اولین ژاپنی در دوران بعد از جنگ بود كه به حج رفت. ایشان اولین ترجمه قرآن را ازدید یك مسلمان به زبان ژاپنی انجام داد.بنابر این بعد از جنگ جهانی دوم بود كه برای اولین بار چیزی به نام جامعه مسلمانان ژاپن به وجود آمد.

در دهه 1970 و به دنبال بحران نفت حركت دیگر اسلامی در ژاپن به وجود آمد. با ملاحظه ذخایر نفت خاورمیانه و اهمیت اقتصادی آن برای اقتصاد ژاپن، وسایل ارتباط جمعی ژاپن به معرفی جهان اسلام پرداختند. بدین ترتیب بسیاری از ژاپنی ها فرصت یافتند مراسم حج را مشاهده كنند و صدای اذان و صوت قرآن را بشنوند. هزاران نفر به صورت گروهی یا تك تك به اسلام گرویدند. از آنجا كه در آمارگیری ژاپن دین افراد پرسیده نمی شود رقم قابل اعتمادی در مورد تعداد مسلمانان وجود ندارد.رقم 100000 نفر هم برای تعداد مسلمانان ذكر می شود كه البته اغراق آمیز به نظر می رسد. تخمین زده می شود تعداد مسلمانان به حدود 60000 تا 70000 نفر برسد كه 10 % آنها را ژاپنی ها و 90% را ساكنین خارجی تشكیل می دهند. در حال حاضر اندونزیایی ها ، بنگلادشی ها، پاكستانی ها و ایرانیان بزرگترین جوامع خارجی مسلمان را تشكیل می دهند. (3)

مسلمانان تركیه، مالزی، و چند كشور افریقایی هم بخش دیگری از این جمع را تشكیل می دهند. وجود ملیت های مختلف مسلمانان در جامعه ای كه در طول تاریخ به یكدست بودن خود افتخار می كند چشم گیر است.حدود 80% كل جمعیت 120 میلیونی ژاپن به بودیسم یا شینتوئیسم اعتقاد دارند. تنها یك میلیون نفر برابر با هفت دهم درصد مسیحی هستند. بسیاری از آن ها از طبقه متوسط و محافل فكری هستند . و حتی وزیر فرهنگ فعلی یك نویسنده مسیحی است. بنابر این نفوذ مسیحیان بسیار بیشتر از قدرت عددی آن هاست. گسترش مسیحیت به دو عامل تاثیر پذیری از غرب و تاریخ طولانی پانصد ساله حضور در این كشورمرتبط است. به هر حال مسیحیت در ژاپن بسیار مورد احترام است حتی در میان غیر پیروان آن.بنا بر تحقیقات انجام شده توسط ماهنامه ای در ژاپن تنها یك نفر از هر چهار نفر ژاپنی واقعا به دینی اعتقاد دارند. فقدان ایمان در جوانان بیست ساله ژاپنی آشكارتر است ونسبت منكران خدا در بین آنان به 85 % می‌رسد.دانشجویان مسلمان و كارگران مهاجر بخش اعظم مسلمانان ژاپن را تشكیل می‌دهند و این در حالی است كه نسبت مسلمانان خود به رقم بسیار كوچك یكی از هر صد هزار نفر می‌رسد. مسلمانان در اطراف شهرهای بزرگی هم چون هیروشیما، كیوتو، ناگویا، ازاكا، و توكیو تمركز یافته اند.مسلمانان در ژاپن با مشكلاتی از قبیل مسكن، آموزش فرزندان، تغذیه حلال، و ارتباطات روبرویند. به خاطر توزیع ضعیف حتی ترجمه مفاهیم قرآن كریم در دسترس عموم نیست. كتاب های اسلامی در كتابفروشی ها و كتابخانه ها یافت نمی‌شود. چند مقاله و كتاب موجود هم به قیمت های گزاف به فروش می‌رسد.(4) با توجه به آنكه ژاپنی ها صد در صد با سوادند این فقدان اطلاعات جای تامل دارد.با آنكه بنا بر روایتی در كشور ژاپن 25 مسجد دائمی، حدود 200 مسجد موقت و بیش از 100 تشكیلات اسلامی وجود دارد ولی هر یك تنها چند عضو فعال دارند. (5)

منابع :
1 - گزارشات اداره كل فرهنگی آسیا و اقیانوسیه
2و4 - نویسنده: كاواكامی یاسونوری (kawakami yasunoni) نویسنده ارشد آساهی (asahi shimbun ) منبع: asahi shimbun ، 4 می 2007 و سایت اینترنتی japan focus در تاریخ 30 می 2007
3- [برای مشاهده لینک ها باید عضو انجمن ها باشید . ]
5- [برای مشاهده لینک ها باید عضو انجمن ها باشید . ]
مرضیه دشتكی
منبع : مركز مطالعات فرهنگی بين المللی