موضوع: بضاعت اندك تلويزيون در توليد مجموعه‌هاي نمايشي از دوران دفاع مقدس

بضاعت اندك تلويزيون در توليد مجموعه‌هاي نمايشي از دوران دفاع مقدس

از زماني كه جنگنده‌هاي متجاوز عراقي حريم هوايي ايران را شكستند و آغاز جنگي هشت ساله را كليد زدند، 31 سال مي‌گذرد؛ در اين مدت آثار بسياري در حوزه دفاع مقدس در قاب تلويزيون نشسته تا يادآور رشادت‌هاي رزمندگان اسلام در اين جنگ تحميلي باشد.
جنگ هشت ساله‌اي كه با حمله هواپيماهاي ميگ ارتش عراق به فرودگاه‌هاي ايران آغاز شد، در سه دهه گذشته با فراز و فرودهايي به دستمايه فيلمسازان ايراني براي توليد اثر تبديل شده است.
برخي فيلمسازان جوان، با ورود به عرصه توليد آثار جنگي مشق سينما كردند و بعدها مسير خود را به سمت ساخت ديگر گونه‌هاي فيلمسازي تغيير دادند و برخي نيز پايمردي خود را در پرداختن به اين موضوع از دست ندادند و هنوز هم به عنوان فيلمساز جنگي در بين هم‌صنف خود شناخته مي‌شوند.
در مقايسه تلاش‌هاي سينما و تلويزيون براي ثبت ابعاد مختلف سياسي،اجتماعي، فرهنگي، اقتصادي و حتي بين‌المللي جنگ تحميلي، شايد صدا و سيما وظيفه سنگين‌تري در اين سال‌ها به دوش داشته است.
به عقيده كارشناسان، اين رسانه به دليل آنكه زبان گوياي نظام به شمار مي‌رود و از سوي ديگر دغدغه‌هاي مالي سينماگران را براي بازگشت سرمايه ندارد، در اين سال‌ها مي‌بايست بيش از سينما به موضوع دفاع مقدس بويژه در حوزه توليد آثار نمايشي مي‌پرداخت زيرا هزينه‌هاي بالاي توليد و محدوديت هاي بيروني توليد يك اثر جنگي بسياري از تهيه‌كنندگان بخش خصوصي را از ورود به اين عرصه بازمي دارد.
با اين حال نگاهي به مجموعه‌هاي تلويزيوني كه صدا و سيما در سه دهه گذشته از اين رسانه راهي آنتن كرده ، نشان مي‌دهد كه شبكه‌هاي مختلف سيما با وجود فراواني در تعداد، بضاعت اندكي در توليد اين آثار دارند.
به زبان ديگر، تلويزيون به عنوان يك رسانه فراگير پس از سي سال به فكر توليد آثار نمايشي با محوريت فرماندهان دوران دفاع مقدس افتاده و كارگروهي را نيز مسوول اين كار كرده است تا شايد بتواند بخشي از كاستي‌هايي كه در اين سال‌ها در پرداختن به زواياي مختلف جنگ در اين رسانه رخ داده ، جبران كند.

** آغاز راه در دهه 60
تا پيش از راه‌اندازي گروه شاهد در معاونت سيماي صدا و سيما كه در سال 65 انجام شد، توليد مجموعه‌هاي نمايشي مربوط به جنگ تحميلي به صورت جسته و گريخته در اين رسانه صورت مي‌گرفت.
آثار نمايشي حوزه دفاع مقدس در تلويزيون در سال‌هاي ابتدايي آن با توليد آثاري از جمله 'هويت' ابراهيم حاتمي كيا شكل گرفت؛ حاتمي‌كيا كه امروز يكي از سينماگران برجسته اين حوزه به شمار مي‌رود، آغاز كار خود را در اين عرصه در سال 1364 براي شبكه دو سيما كليد زد تا بازگو كننده مسايل اجتماعي و سياسي آن روزگار باشد.
البته در آن سال‌ها، صدا و سيما بيشتر تلاش خود را در زمينه تهيه گزارش‌هاي خبري و برنامه‌هاي مستند در حوزه دفاع مقدس معطوف كرد تا ضمن تهييج روحيه رشادت در بين اقشار مختلف، منعكس كننده مظلوميت‌هاي ايران در افكار عمومي دنيا باشد.

** تكاپوي فيلمسازان در دهه 70
با پايان جنگ تحميلي در مرداد 1369 و پذيرش قطعنامه 598 شوراي امنيت از سوي ايران، فيلمسازان نيز نگاه خود را به مقوله جنگ تغيير دادند؛ اگر در زمان جنگ آثار با هدف تقويت روحيه ميهن‌پرستي و جهاد ساخته مي‌شد، اين بار رويه توليدكنندگان مجموعه‌هاي تلويزيوني به سمت مفاهيم جنگ، موضوعات اجتماعي ناشي از آن هدايت شد.
شايد در اين زمينه مجموعه تلويزيوني 'گل پامچال' ساخته 'محمدعلي طالبي' را نخستين مجموعه با موضوع دفاع مقدس در تلويزيون قلمداد كرد كه فيلمبرداري آن در روزهاي پاياني جنگ در شمال كشور آغاز شد و توليد آن سه سال به طول انجاميد و در نهايت در سال 70 از شبكه يك سيما روي آنتن رفت.
اين اثر داستان دختري به نام 'ليلا' است كه با آغاز جنگ تحميلي خانواده خود را از دست داد؛ او براي يافتن برادرش به اهواز و بعد تهران سفر مي‌كند و سپس به همراه يكي از اقوامش به شمال كشور مي‌رود.
فيلمنامه اين اثر كه هنوز از سريال‌هاي به يادماندني تلويزيون است، توسط كامبوزيا پرتوي و محمدحاتمي به رشته تحرير درآمد.
'آتش در خرمن' مجموعه تلويزيوني ديگري بود كه در هفت قسمت توليد و نسخه تلويزيوني آن در سال 72 براي گروه سني كودك و نوجوان از شبكه دو سيما پخش شد.
اين اثر به كارگرداني 'سعيد حاج‌ميري' داستان چوپاني بود كه گاوميش‌هاي ارباب روستاي خود را نگهداري مي كرد اما به خاطر حمله عراقي ها مجبور به ترك روستا مي‌شود.

** 'نبردي ديگر' روايتي از اسراي جنگي
در سال 73 بييندگان تلويزيوني، شاهد مجموعه‌اي به نام 'نبردي ديگر' بودند كه به كارگرداني 'عبدالله باكيده' در يك مجموعه 13 قسمتي در گروه جنگ شبكه يك سيما ساخته شد.
باكيده در اين اثر تلويزيوني سعي كرد تا روايتي متفاوت به موضوع آزادگان ايراني در چنگ رژيم بعث عراق داشته باشد.
'نبردي ديگر' يكي از افسران استخبارات عراق را روايت مي‌كرد كه به اردوگاه اسراي ايراني مي‌آيد تا 'حاج رسول رستگاري' فرمانده ايراني را كه در عمليات چزابه نيمي از صورت او را با 'آر.پي.جي' سوزانده است پيدا كند و از او انتقام بگيرد.
اين اثر را مي‌توان از آثار تلويزيوني حوزه دفاع مقدس دانست كه با وجود آنكه متكي بر كتاب، خاطرات و گفت‌وگوهاي رزمندگان و آزادگان بود اما از پرداختن به تصاوير مربوط به جبهه و جنگ غافل نماند.

** سفر ملاقلي پور به چزابه
از ديگر مجموعه‌هاي تلويزيوني كه در دهه 70 توليد و از سيما پخش شد، مي‌توان به 'سفر به چزابه' ساخته ماندگار ملاقلي‌پور اشاره كرد كه در دو نسخه سينمايي و تلويزيوني تهيه و در سال 1376 از شبكه يك سيما پخش شد.
ساخت اين مجموعه كه سفر گروهي گردشگر را به مناطق جنگي روايت مي‌كرد، سه سال به طول انجاميد.

**'ليلي با من است' و آغاز طنز جنگي
راهيابي طنز تلويزيوني به آثار دفاع مقدس با مجموعه ' ليلي با من است' ساخته ' كمال تبريزي' آغاز شد؛ تبريزي در اين اثر كه در دو نسخه سينمايي و تلويزيوني تهيه شده بود، سعي كرد تا نگاهي نو به مقوله دفاع مقدس داشته باشد.
'ليلي با من است' در هفت قسمت از شبكه دو سيما پخش شد و داستان زندگي يك فيلمبردار تلويزيوني به نام صادق را روايت كرد كه به دليل مشكلات مالي و براي دريافت وام مجبور مي‌شود به رغم ميل باطني به مناطق جنگي سفر كند.
از ديگر مجموعه‌هاي تلويزيوني كه دفاع مقدس را دستمايه توليد قرار دادند، مي توان به 'بهترين تابستان من ' اشاره كرد كه نگاه طنز آميز به فضاي جبهه و جنگ را محور اصلي كار قرار داد.
اين اثر در سال 1375 به كارگرداني 'علي بهادر' براي شبكه يك ساخته شد و 'علي صادقي' كه امروز از بازيگران طنز سينما و تلويزيون به شمار مي‌رود در اين مجموعه تلويزيوني براي نخستين بار جلوي دوربين رفت.

** بازگشت پرستوها و سيمرغ‌ها به تلويزيون
توجه تلويزيون به مجموعه‌هايي با مضمون دفاع مقدس در سال 78 با پخش مجموعه 'بازگشت پرستوها' ساخته 'ابوالقاسم طالبي' از شبكه دو سيما ادامه يافت. اين اثر زندگي اسراي ايراني و بازگشت آزادگان به ميهن را بهانه‌اي براي توليد قرار داده بود و توانست درد و رنج‌هاي اين گروه از رزمندگان را به قاب تصوير بكشد.
از ديگر آثار حوزه دفاع مقدس كه براي گروه سني كودك و نوجوان ساخته شد، مي‌توان به 'بچه‌هاي بهشت' به كارگرداني 'حسين قاسمي‌جامي' اشاره كرد كه در سال 79 پخش شد.
اين اثر به زندگي شهيد حسين فهميده و بهنام محمدي دو نوجوان شهيد دوران جنگ تحميلي اختصاص داشت و داستان فيلمساز جواني را روايت مي‌كرد كه مي‌خواست درباره اين دو شهيد فيلم بسازد اما براي انتخاب بازيگر با مشكل رو به رو شده بود.
ساخت يك مجموعه‌ تلويزيوني با محوريت سرداران و فرماندهان دفاع مقدس با توليد مجموعه تلويزيوني 'سيمرغ' در اين رسانه آغاز شد؛ هرچند كه تداوم اين مسير با يك دهه وقفه رو به رو شد.
اين اثر كه ساخت آن حدود چهار سال به طول انجاميد به زندگي شهيدان شيرودي و كشوري از خلبانان ارتش جمهوري اسلامي ايران اختصاص داشت.
حسين قاسمي جامي، 'سيمرغ' را به سفارش گروه شاهد شبكه يك سيما كارگرداني كرد و اين اثر در سال 79 روي آنتن رفت.

** سه‌گانه‌اي براي پزشكان شهيد
در اواخر دهه 70، عبدالحسن برزيده، احمد اميني و احمد مرادپور از كارگردانان سينما و تلويزيون تصميم گرفتند تا سه‌گانه‌اي را با عنوان 'روز ايپريت'، 'لانه شيطان' و 'رقص پرواز' را در يك بسته تلويزيوني به نام ' سپيدجامگان' روي آنتن ببرند تا نقش پزشكان در دوران دفاع مقدس بازگويي شود.
اما پخش هر كدام از آن‌ها به شكل جداگانه هويت اين بسته را از بين برد و سازندگان آن را به مقصودشان نرسانيد.
'روز ايپريت' در چهار قسمت به كارگرداني احمد اميني در سال 79 روي آنتن شبكه يك رفت؛ اين مجموعه استفاده عراق از بمب شيميايي در نزديكي يكي از روستاهاي كرمانشاه را به تصوير مي‌كشيد؛ در داستان اين مجموعه يك پزشك به همراه دانشجوي خود به سراغ يكي از بمب‌هاي عمل نكرده مي‌روند و نمونه‌اي از مايع آن را براي آزمايش به تهران مي‌آورد. ولي بر اثر آلودگي مواد شيميايي دانشجو بيمار مي‌شود و در نهايت گروه پزشكي براي نجات او فرمول آن بمب را پيدا مي‌كنند.
'لانه شيطان' نيز به كارگرداني عبدالحسن برزيده در چهار قسمت پخش شد و به حضور عوامل ضدانقلاب در كردستان اختصاص داشت كه يك بسيجي مجروح را از بيمارستان مي‌ربايند و مامور پيگيري اين پرونده درمي‌يابد كه عده‌اي از كاركنان بيمارستان با مهاجمان همكاري كرده‌اند.
پايان اين سه‌گانه به 'رقص پرواز' به كارگرداني احمد مرادپور توليد شد؛ در اين اثر پزشك جواني به دنبال نامزدش راهي جنوب مي‌شود و در مسير با پزشك ديگري آشنا مي‌شود كه او را براي يافتن همسرش كمك مي‌كند.

**همه فرزندان من
'محمد دستگردي' در سال 79 مجموعه تلويزيوني ' همه فرزندان من' را راهي شبكه يك تلويزيون كرد تا سهمي در توليدات حوزه دفاع مقدس داشته باشد.
اين اثر روايتي از زندگي دو برادر بود كه در زمان جنگي يكي از آنها به فكر كمك به جبهه‌ها است و پسرش هم دراين راه شهيد مي‌شود و ديگري راه‌هاي مختلف را براي معافي پسرش
از سربازي مي آزمايد اما سرانجام پسرش راهي جبهه مي شود و به اسارت دشمن در مي‌آيد.
'علي بهادر' مجموعه تلويزيوني 'عشق سال‌هاي جنگ ' بر اساس كتابي به همين نام به تهيه كنندگي 'حبيب اله كاسه ساز' ساخت و در سال 79 از شبكه يك سيما پخش شد.
اين اثر زندگي رزمنده‌اي را روايت مي‌كند كه به جبهه‌هاي غرب مي‌رود و در آنجا با دختري به نام نرگس آشنا و با ماجراهايي روبه رو مي شود.

** دهه 80 و تلاش‌هاي پر افت و خيز تلويزيون
آغاز دهه 80 در تلويزيون براي فيلمسازان دفاع مقدس با 'خاك سرخ' ابراهيم حاتمي كيا رقم خورد.
اين اثر در ابتدا 'ليلا و جنگ' نام داشت و زندگي يك زنداني سياسي قبل از انقلاب را به تصوير مي‌كشيد كه با پيروزي انقلاب از زندان آزاد و براي يافتن دخترش 'ليلا' دست به كار مي‌شود اما اين موضوع با آغاز جنگ تحميلي و حمله عراق به ايران همزمان مي‌شود.
حاتمي كيا در اين اثر كه از شبكه يك سيما روي آنتن رفت، تلاش كرد تا نگاه ويژه‌اي به روزهاي آغازين جنگ و مقاومت مردم خرمشهر در برابر هجوم ارتش عراق به ايران داشته باشد.
'داستان‌هاي شهر جنگي ' از ديگر مجموعه‌هاي تلويزيوني است كه در قالب اپيزود توليد و توانست بار ديگر طنز را وارد توليدات حوزه دفاع مقدس كند.
اين اثر بر اساس كتابي به همين نام به كارگرداني 'پرويز شيخ طادي' براي گروه حماسه و دفاع شبكه يك سيما توليد شد.
'چتري براي كارگردان'،' پرعقاب'، '39 و يك اسير 'و 'فرار مرد جنگي' عناوين بخش هاي -اپيزودهاي- اين مجموعه بود.
گروه تلويزيوني روايت فتح كه از زمان جنگ ساخت مجموعه‌هاي مستند در حوزه دفاع مقدس را بر عهده داشت در سال 81 براي ساخت سريالي درباره زندگي شهيد علي صياد شيرازي از فرماندهان دوران دفاع مقدس دست به كار شد.
'محمدعلي فارسي' كارگردان و نويسنده اين سريال، در سال 81 آن را با نام 'پايان انتظار' روي آنتن شبكه يك برد.
اين اثر به دليل استفاده فراوان از تصاوير مستند دوران جنگ در نوع خود يك شيوه متفاوت در فيلم‌سازي دوران دفاع مقدس به شمار مي‌رود.
علي شاه‌حاتمي نيز در نوروز 82 و در زماني كه برخي تصور مي‌كردند مجموعه‌هاي تلويزيوني با موضوع دفاع مقدس مخاطب خود را از دست داده اند، 'خوش‌ركاب' را راهي آنتن نوروزي شبكه يك كرد و توانست رد اين نظريه را به اثبات برساند.
اين مجموعه كه درون‌مايه‌اي طنز داشت، داستان راننده كاميوني بود كه مجبور مي‌شود براي انجام ماموريتي با كاميون خود كه خوش ركاب نام دارد براي رساندن كمك‌ هاي مردمي به رزمندان عازم مناطق جنگي شود.

** شب هزار و يكم پزشكان جنگ
ترسيم سيماي پزشكان در دوران جنگ تحميلي در مجموعه 'شب هزار و يكم' ادامه يافت؛ 'علي بهادر' اين مجموعه را به سفارش گروه حماسه و دفاع شبكه يك سيما كارگرداني كرد.
'شب هزار و يكم' به خاطرات پزشكاني اختصاص داشت كه در جنگ تحميلي حضور داشتند؛ داستان اين سريال از گم شدن خواهراني دو قلو در روزهاي جنگ آغاز مي‌شد و به اين بهانه خاطرات و گذشته پزشكاني را كه در به خاطر حضور در جبهه‌ها جانباز و يا شيميايي شده بودند، زنده مي‌كرد.
اين اثر در سال 88 در يك مجموعه 13 قسمتي پخش شد.

** در چشم باد
'در چشم باد' از جمله مجموعه‌هاي ماندگار تلويزيوني است كه توانست حوادث هفتاد سال اخير ايران را در يك مجموعه 50 قسمتي از زمان قيام ميرزاكوچك‌خان جنگلي تا فتح خرمشهر در دوران جنگ تحميلي به تصوير بكشد.
ساخت اين مجموعه به كارگرداني مسعود جعفري جوزاني در گروه حماسه و دفاع شبكه يك پنج سالي به طول انجاميد و تصاوير مربوط به دوران جنگ تحميلي اين سريال از صحنه‌هاي به يادماندني در حوزه سريال سازي دوران دفاع مقدس به شمار مي‌رود.

** همچون سرو
'بيژن بيرنگ' كه ساخت مجموعه‌هاي تلويزيوني اجتماعي را در كارنامه مشتركش با زنده‌ياد
'مسعود رسام' به ثبت رسانده بود، سال گذشته مجموعه ' همچون سرو' را با موضوع دفاع مقدس راهي آنتن شبكه دو سيما كرد.
اين مجموعه تلاش داشت با دستمايه قرار دادن موضوع جنگ، يك اثر دراماتيك را به ثبت برساند و شايد به همين خاطر مخاطب با ديدن اين اثر فضايي متفاوت از دوران جنگ را مشاهده مي‌كرد.
داستان اين مجموعه در يك اردوگاه جنگي رخ مي‌دهد و روزي يك پزشك زن به اين اردوگاه مي آيد، اما فرمانده با حضور زنان در جنگ مخالف است، اما هنگامي كه تصميم مي گيرد او را به پشت خط مقدم برگرداند، دشمن جاده را بمباران مي‌كند
و پزشك مجبور مي‌شود تا اردوگاه بماند.

** دهه 90 و تغيير رويكرد تلويزيون به مجموعه‌هاي دفاع مقدس
با گذشت سه دهه از آغاز جنگ تحميلي، تلويزيون سعي كرد با راه اندازي كارگروه دفاع مقدس و برپايي جلسات هم انديشي ساخت مجموعه‌هاي فاخر از حماسه‌هاي رزمندگان اسلام و فرماندهان دوران جنگ را با جديت بيشتري دنبال كند.
بر اساس اعلام معاونت سيما، كارشناساني از ستاد كل نيروهاي مسلح، بنياد حفظ آثار و ارزش‌هاي دفاع مقدس ارتش،نيروي انتظامي،سپاه، وزارت كشور، انجمن سينمايي دفاع مقدس، سيما فيلم و برخي مسوولان تلويزيوني در اين كارگروه عضويت دارند.
شايد به همين خاطر است كه توليد آثار دفاع مقدسي در تلويزيون از نظر محتوا وارد عرصه جديدي شده كه اين تحول در آثاري كه اين روزها روي آنتن سيما قرار دارند و يا به زودي در جدول پخش قرار مي‌گيرند، قابل مشاهده است.

** پرواز شهيد بابايي از شبكه يك
اين روزها پخش مجموعه تلويزيوني 'شوق پرواز' در جدول پخش شبكه يك سيما قرار گرفته است كه زندگي سرلشگر شهيد 'عباس بابايي' معاون عمليات نيروي هوايي ارتش جمهوري اسلامي ايران را به تصوير مي‌كشد.
توليد اين مجموعه تلويزيوني در سال 88 به تهيه‌كنندگي جواد نوروزبيگي و كارگرداني 'يداله صمدي' آغاز شد و در 24 قسمت در حال پخش از تلويزيون است.

** روايتي اجتماعي از بمباران شهرها در زمان جنگ
مجموعه تلويزيوني 'وضعيت سفيد' ساخته حميد نعمت‌الله كه از هفته دفاع مقدس امسال هر شب روي آنتن شبكه سه سيما مي‌رود نيز نگاهي نو به مقوله جنگ و حواشي آن دارد.
تصويربرداري اين مجموعه از سال 88 در باغي در نزديكي تهران كليد خورد و اكنون در 40 قسمت توليد شده است.
اين اثر داستان خانواده‌اي پرجمعيت در زمان جنگ را روايت مي‌كند كه به هنگام شروع موشكباران تهران در زمستان 1366، اعضاي اين خانواده‌‌ كه تقريبا همه با هم قهر هستند و اختلاف دارند براي دوري از حملات دشمن ساكن باغ مادرشان در روستايي واقع در حومه تهران مي‌شوند.

** مجموعه شهيد باقري به پايان نزديك مي‌شود
گروه حماسه و دفاع شبكه يك سيما در اين روزها توليد مجموعه مستند 'شهيد باقري' را در دستور كار دارد كه از وي به عنوان جوان‌ترين فرمانده دوران دفاع مقدس ياد مي‌شود.
او در هنگام شهادت قائم مقام فرمانده نيروي زميني سپاه پاسداران انقلاب اسلامي بود.
'امير بنان' مجري طرح مجموعه مستند تلويزيوني شهيد باقري بوده كه بسياري از تصاوير آن متكي به فيلم‌هاي آرشيوي موجود از دوران دفاع مقدس است.
قرار است اين مجموعه نيز به زودي در نوبت پخش از شبكه يك سيما قرار گيرد.

سخن آخر
نگاهي گذرا به 22 مجموعه تلويزيوني كه با موضوع دفاع مقدس از اين رسانه پخش شدند، نشان مي دهد كه سهم هر يك از 31 سال به يك سريال هم نمي‌رسد.
كارشناساه هزينه بالاي توليد اينگونه آثار كه زمان توليد آن را به طور متوسط به دو سال رسانده است را از دلايل پايين بودن توليدات تلويزيوني در اين سال‌ها عنوان مي كنند.
از سويي صاحب نظران معتقدند كه معطوف كردن توليدات حوزه دفاع مقدس به شبكه‌هاي يك و دو سيما يكي از علل پايين بودن ساخت مجموعه‌هاي نمايشي در اين حوزه به شمار مي‌رود و به نظر مي‌رسد كه ديگر شبكه‌هاي سيما اعم از سه، پنج و مراكز استاني مي‌تواند به افزايش كمي توليدات نمايشي و ارتقاي كيفي مجموعه هاي تلويزيوني با موضوع جنگ تحميلي كمك كند.

pejvaknews.ir