موضوع: آيه هاي زندگي . . .

و كفران نعمت هاي خدا فقر و ناامني در پي دارد
آیه ی شریفه
وَضَرَبَ اللّهُ مَثَلاً قَرْيَةً كَانَتْ آمِنَةً مُّطْمَئِنَّةً يَأْتِيهَا رِزْقُهَا رَغَدًا مِّن كُلِّ مَكَانٍ فَكَفَرَتْ بِأَنْعُمِ اللّهِ فَأَذَاقَهَا اللّهُ لِبَاسَ الْجُوعِ وَالْخَوْفِ بِمَا كَانُواْ يَصْنَعُونَ / 112 : نحل
ترجمه
و خداوند قريهاي را مَثَل ميزند كه آسوده و آرام بود، روزيِ مردمش به فراواني از همه جا مي رسيد، اما نعمتهاي خدا را ناسپاسي كردند; خداوند هم به سزاي آنچه مي كردند لباس گرسنگي و ترس را به آنان پوشانيد.
شرح و تفسیر
سوره نحل سوره نعمتهاست; و از اين رو نام ديگرش سوره نِعَم است، زيرا در اين سوره، درباره نعمتهاي معنوي و مادي خداوند بحث زيادي شده است.
در اين آيه، خداوند عاقبت سوءِ كفران نعمت را بيان مي كند و در تعبيري عجيب مي فرمايد : خداوند لباس گرسنگي و ترس را به آنان مي چشاند، در حالي كه لباس پوشيدني است نه چشيدني. اين تشبيه دو نكته دربر دارد: اول اين كه آنچنان قحطي و ناامني آنان را فرا مي گيرد كه گويي همچون لباس پيوسته با آنان است و از هر سو احاطه شان كرده است; و ديگر اين كه فقر و ترس آنچنان براي آنان ملموس مي شود كهگويي با زبان خود آن را ميچشند.
امام صادق (ع) مي فرمايند: «خداوند، عزّوجل، به مردمي نعمت داد; اما آنان شكرش را به جاي نياوردند. در نتيجه، آن نعمتها مايه وبال آنان شد و به مصيبت گرفتارشان كرد. آنان صبر كردند; و در نتيجه آن، مصايب به نعمت تبديل شد.»
امام جواد (ع) نيز فرموده اند : «نعمتي كه سپاسگزاري نشود مانند گناهي است كه آمرزيده نشود»; يعني همچنان كه گناه بخشيده نشده عقوبت دارد نعمت شكر نشده درپي اش عذاب است.

قرآن طرفدار رفاه عمومي و مخالف انباشت ثـروت و نيـز ثـروتهاي بادآورده اسـت
آیه ی شریفه
مَّا أَفَاء اللَّهُ عَلَى رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُرَى فَلِلَّهِ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَابْنِ السَّبِيلِ كَيْ لَا يَكُونَ دُولَةً بَيْنَ الْأَغْنِيَاء مِنكُمْ / 7 : حشر
ترجمه
آنچه خداوند از[دارايي] ساكنان آن قريه ها عايد پيامبرش گردانيد ازآنِ خدا و رسولش و خويشان او و يتيمان و مسكينان ودرراه ماندگان است تا در ميان ثروتمندان شما دست به دست نگردد...
شرح و تفسیر
يكي از ويژگيهاي مادّي انسان ثروت طلبي و مالاندوزي اوست. در آيات الهي قرآن، مكرراً به ميل فطري و ذاتي انسان به مال و ثروت دنيا تصريح يا اشاره شده است ــ انساني كه غالباً با ديدن جلوه هاي مال دنيا به قدري دلباخته و شيفته آن مي شود كه آن را پايدار مي پندارد و براي جاودانگي خود مجذوبش مي شود . از اين رو يكي از محدوديتهايي كه خداوند براي مالكيت خصوصي قايل شده همين انحصار و تمركز مالي و انباشت ثروت در دست گروهي اندك استكه توازن اجتماعي را برهم ميزند. لذا هر قانوني كه مال را در انحصار ثروتمندان قرار دهد برخلاف اقتصاد اسلام و قرآن است و در روابط اجتماعي و ارزشي انسانها نيز خلل وارد مي كند.
امام علي (ع) مي فرمايند: «خداوند سبحان خوراك تهيدستان را در اموال توانگران قرار داده است. پس هيچ تهي دستي گرسنه نماند، مگر به سبب اين كه ثروتمند از حق او بهره مند شد.خداي بزرگ در اين باره از آنان بازخواست مي كند.» حضرتش در حديثي ديگر فرمودند: «گناهي بزرگتر از گناه ثروتمندي نيست كه نيازمند را از حقش محروم كرده باشد.»

در اسلام، ثروت اندوزي و انحصارطلبي در اموال ممنوع است

آیه ی شریفه
وَالَّذِينَ يَكْنِزُونَ الذَّهَبَ وَالْفِضَّةَ وَلاَ يُنفِقُونَهَا فِي سَبِيلِ اللّهِ فَبَشِّرْهُم بِعَذَابٍ أَلِيمٍ / 34 : توبه
ترجمه
... و كساني[از كفار يا مسلمين] كه طلا و نقره مي اندوزند و در راه خدا هزينه نمي كنند ــ همه آنان را به عذابي دردناك بشارت ده.
شرح و تفسیر
منظور از كنز و اكتناز اندوختن طلا و نقره و مال است. در نظام اقتصادي اسلام، مالكيت خصوصي نه مانند نظام سرمايهداري بيحد و مرز است و نه مانند نظام كمونيستي بهكلي منتفي است; بلكه مالكيت خصوصي افراد محترم شمرده شده، اما براي محدود كردن مالكيت خصوصي، علاوه بر وضع قوانيني همچون خمس و زكات و انفاق و مالياتهاي فوقالعاده و محدوديت در مصرف، به توزيع عادلانه ثروت و مبارزه با تراكم و تكاثر و اكتناز توجه شده است. بدين ترتيب صاحبان ثروت حق ندارند در زماني كهجامعه گرفتار فقر و محروميت است و بازار مسلمين به گردش ثروت محتاج است، ثروت و دارايي خود را، كه محصول تلاش افراد جامعه بوده است، از جريان اقتصاد خارج كنند، ولو حقوق واجب آن را پرداخت كرده باشند.
قرآن آنان را كه مال خود را بر روي هم انباشته مي كنند به گمان اين كه با آن جاودانه مي شوند اهل عذاب دانسته و ثروتمندان بخيل را نيز به عذاب وعده داده است; و فرموده است: بخيلان نپندارند كه انباشت ثروت به نفع آنان است; اين كار براي آنان سرانجامي شوم دارد.
تدابير اسلام سبب مي شود كه شكاف طبقاتي و فاصله غني با فقير در جامعه اسلامي يااز بين برود و يا به حداقل خود برسد و جامعه به فقير و گرسنه، ثروتمند و سير تقسيم نشود.

روابط عاطفي خانوادگي نبايد باعث ضعف ايمان شود
آیه ی شریفه
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ لاَ تَتَّخِذُواْ آبَاءكُمْ وَإِخْوَانَكُمْ أَوْلِيَاء إَنِ اسْتَحَبُّواْ الْكُفْرَ عَلَى الإِيمَانِ / 23 : توبه
ترجمه
اي كساني كه ايمان آورده ايد ، پدران و برادران خود را ــ اگر كفر را بر ايمان برگزيدند ــ دوست و ياور خود مگيريد...
شرح و تفسیر
انساني كه با خدا پيمان بندگي بست و دوستدار او شد همه چيز را براي او مي خواهد و هر چه را بر سر راه بندگي او قرار گيرد فداي هدف بزرگ خود مي كند، از دنيا تا جايي بهره مي گيرد كه در تعارض با خواسته هاي الهي نباشد، با مردم ، خواه همسر و فرزندان و خواه والدين و خواهران و برادران و خويشان و خواه افراد جامعه ، تا جايي آميزش و ارتباط دارد كه با عهد بندگي او در تضاد نباشد .قرآن در همين آيه و در آيه ۱۵ سوره لقمان به اين مهم اشاره كرده است كه پدر و مادر ــ با اين كه از جايگاه و منزلت بسيار بلندي برخوردارند و بر فرزندان ، احسان و اكرام بر آنان و اطاعت از آنان واجب است ــ همين كه در ستيز با خدا و فرمان هاي آسماني برآيند ديگر در آن امر ، تبعيت از آنان لازم نيست . چند پيام كوتاه از آيه :
# پدر كافر بر فرزند مسلمان ولايت ندارد ; به عبارت ديگر ، روابط مكتبي بر روابط خانوادگي مقدم است ;
# ولايت كافر ممنوع است ، حتي اگر از نزديك ترين افراد باشد ;
# ضابطه دين و مكتب مقدم بر همه روابط است ;
# عواطف نبايد بر ارزش هاي مكتبي غالب شود ;
# پذيرش ولايت كفار ظلم است .

اي فرزندان ، پيـري والدين را تحـمل كنيد و به آنان اُفّ هم نگويـيد !

آیه ی شریفه
وَقَضَى رَبُّكَ أَلاَّ تَعْبُدُواْ إِلاَّ إِيَّاهُ وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا إِمَّا يَبْلُغَنَّ عِندَكَ الْكِبَرَ أَحَدُهُمَا أَوْ كِلاَهُمَا فَلاَ تَقُل لَّهُمَآ أُفٍّ وَلاَ تَنْهَرْهُمَا وَقُل لَّهُمَا قَوْلاً كَرِيمًا / 23 : اسراء
ترجمه
و پروردگارت مقرر كرد كه جز او را نپرستيد و به پدر و مادر [خود] نيكي كنيد . هر گاه تا تو زنده اي هر دو يا يكي از آنان به كهن سالي رسند ، به آنان اُفّ مگو و آنان را به درشتي خطاب مكن و با آنان به اكرام سخن بگوي .
شرح و تفسیر
اگر كمي بيش تر در آيه دقت كنيم به اين مطالب پي مي بريم :
# خداوند از كلمه قَضَي استفاده كرده و مفهوم آن امر و فرمان قطعي و حتمي است ;
# قرار دادن بندگي و اعتقاد به توحيد در كنار نيكي به والدين نكته اي مهم است ، زيرا خداوند علت حقيقي خلقت ماست و والدين علت ظاهري و مادّي و عامل تربيت ما ;
# از اين كه فرموده احسان كنيد و نوع آن مشخص نشده پيداست كه هيچ حدي در احسان وجود ندارد و هر گونه احسان به آنان وظيفه است : دعا براي آنان ، تكريمشان در نزد ديگران ، زيارت ايشان ، محبت و كمك مادّي و نگاه عاشقانه به آن ها ، رفع نيازشان ، قبل از آن كه ابراز نياز كنند و ...
# برخورد مؤدبانه و توأم با احترام و محبت با آنان ، خصوصاً در زمان پيري كه هم نياز به حمايت دارند و هم خُلقشان تنگ مي شود و كم حوصله و يا بي حوصله مي شوند ;
# نهي از گفتن اف به آنان ، يعني ناروا بودن كم ترين بي احترامي به آنان ، به طوري كه امام صادق (ع) مي فرمايند : « اگر چيزي كم تر از اف وجود داشت ، خدا از آن نهي مي كرد و اين كم ترين مخالفت و بي احترامي به آنان است كه نگاه تند و غضب آلود و حاكي از بي ميلي به آنان نيز از مصاديق اف به حساب مي آيد . » در آيه ۸۳ سوره بقره و ۳۶ نساء و ۵۱ انعام و ۱۴ و ۱۵ لقمان نيز ، بر نيكي به والدين تأكيد شده است .

خداوند درباره والدين ، خصوصاً مادر ، سـفارش كرده اسـت

آیه ی شریفه
وَوَصَّيْنَا الْإِنسَانَ بِوَالِدَيْهِ حَمَلَتْهُ أُمُّهُ وَهْنًا عَلَى وَهْنٍ وَفِصَالُهُ فِي عَامَيْنِ أَنِ اشْكُرْ لِي وَلِوَالِدَيْكَ إِلَيَّ الْمَصِيرُ / 14 : لقمان
ترجمه
و ما انسان را درباره پدر و مادرش سفارش كرديم. مادرش او را [در شكم خود در ايام بارداري ] در حال ضعف بر روي ضعف حمل كرد و پس از دو سال ، از شيرش باز گرفت ; و سفارش كرديم كه مرا و پدر و مادرت را سپاس گزار كه بازگشت [همه] به سوي من است .
شرح و تفسیر
در اين جا بهترين سخن را كلام امام معصوم ، حضرت سجاد (ع) يافتم ، آن جا كه در رساله حقوق مي فرمايد : « حقِ مادر اين است كه بداني او تو را حمل كرده است ، به گونه اي كه هيچ كس فردي را اين چنين حمل نمي كند ; از شيره جان خودش براي تو صرف كرده است ، كه هيچ كس اين كار را براي تو نكرده است و جز مادر ، كسي اين گونه ديگري را غذا نمي دهد ; در نگهداري تو با گوش و چشم و دست و پا و مو و پوست خود و با تمام قدرت كوشيده است و اين تكاليف را با خوش حالي و بي منّت انجام داده است و در اين راه ، همه سختي ها و غم و غصه ها را بر خود هموار كرده است تا هنگامي كه دست تواناي آفريدگار تو را از شكم او بيرون آورد و متولد شدي ; خودش تشنه باشد ، اما تو راسيراب كند ; خودش زير آفتاب سوزان بماند ، ولي تو را در سايه نگه دارد ; راضي بوده است براي آسايش تو از خواب خود چشم بپوشد و آسايش تو را به قيمت رنج و ناراحتي خودش فراهم سازد . رَحِم او جايگاه رشد و دوران جنيني تو بوده است ; و دامن او بسترِ آسايش تو و پستانش منبع آب و غذاي تو و جان او سپر بلاي تو بوده است . آيا تو آن قدرت را داري كه به شايستگي سپاس او را بگزاري و از او حق شناسي كني ، بجز اين كه خدا تو را در اين راه مدد كند ؟ پس به قدر خود از او سپاس گزاري كن . »

زن با مرد در خلقت و حقوق متفاوت است

آیه ی شریفه
لِّلرِّجَالِ نَصِيبٌ مِّمَّا اكْتَسَبُواْ وَلِلنِّسَاء نَصِيبٌ مِّمَّا اكْتَسَبْنَ / 32 : نساء
ترجمه
...براي مردان بهره اي است از آنچه كسب كرده اند ; و براي زنان نيز بهره اي است از آنچه كسب كرده اند ...
شرح و تفسیر
انسان در گرو اكتسابات خويش است ; و هر فرد بايد در همان درجه از استعداد و نيروي طبيعي كه خداوند به او داده است فعاليت كند ، نه از قدر خود بالاتر رود و نه پايينتر آيد. تفاوت هاي طبيعي در بين افراد بشر ، چه از نظر طبيعت و خلقت و چه حقوق ، لازم و ضروري است ; زيرا خالق به همه چيز داناست و در كار او ، هيچ گونه تبعيضِ ناروا و بي عدالتي نيست ; اما به راستي آيا تفاوت هاي طبيعي با عدل الهي سازگار است ؟ در پاسخ بايد گفت منظور از تفاوت ها ، تفاوت در خلقت و آفرينش و طبيعت افراد است ، نه تفاوت هاي تحميلي كه نتيجه ظلم گروهي بر گروه ديگر است . اگر دقت شود معلوم مي شود كه هر مرد و زني قسمتي از مواهب الهي را دارد : اگر فردي نيروي بدني فوق العاده دارد ، ديگري در رياضي استعداد سرشار دارد و آن ديگري ذوق شعر و ديگري استعداد تجارت و ... مهم اين است كه افراد به جاي اين كه حسرت دارايي هاي ديگران را بخورند ، استعداد هاي خود را كشف و آن ها را شكوفا كنند . جامعه ، مانند پيكر انسان ، نياز به اعضا و سلول هاي گوناگون دارد ; و تفاوت در ساختمان روحي و جسمي افراد هم مقتضاي حكمت پروردگار است ; و عدالت هرگز از حكمت جدا نيست . بديهي است كه مثلاً اگر تمام افراد بشر مرد يا همه آن ها زن بودند ، چه اتفاقي مي افتاد . پس وجود تفاوت ضروري است ; و بايد به اين نكته هم توجه كرد كه انتظار خدا و توقع و تكليف الهي به قدر آن چيزي است كه در اختيار انسان قرار داده است ، نه بيش تر و نه كم تر از آن .

اما در ارزش ها و كسب كمالات زن و مرد برابرند

آیه ی شریفه
مَنْ عَمِلَ صَالِحًا مِّن ذَكَرٍ أَوْ أُنثَى وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْيِيَنَّهُ حَيَاةً طَيِّبَةً وَلَنَجْزِيَنَّهُمْ أَجْرَهُم بِأَحْسَنِ مَا كَانُواْ يَعْمَلُونَ / 97 : نحل
ترجمه
هر كس ، از مرد يا زن ، عمل نيك انجام دهد ، در حالي كه ايمان داشته باشد; پس او را بي ترديد [در دنيا] به زندگي پاكيزه اي زنده خواهيم داشت و در [آخرت] ، پاداششان را در برابر عمل هاي بسيار خوبشان خواهيم داد .
شرح و تفسیر
ملاك امتياز و برتري در نزد خدا عمل صالح است ، نه مرد بودن امتياز است و نه زن بودن . هر كس اهل تقوا شود به او حيات طيبه بخشيده مي شود . اين آيه سخني جامع در اوصاف اعتقادي و اخلاقي مردان و زناني است كه اهل بهشت اند ; ضمن اين كه شخصيت و ارزش مقام زن از ديدگاه اسلام و قرآن را نيز تبيين كرده است و جوابي محكم و متقن است براي آنان كه تفاوت هاي طبيعي و بعضاً حقوقي زنان را دستاويزي براي القاي تفكرات مادّي و غربي در جوامع اسلامي قرار داده اند . چه افتخار و عزتي براي زنان بالاتر از اين كه پيامبر گرامي اسلام و مؤسس دين درباره عظمت بانوي نمونه اسلام ، حضرت فاطمه زهرا (ص) فرموده اند : «لَوْ كان الحُسْنُ شَخْصاً لَكانَ فاطَمهَِِ بَلْ هِيَ اَعْظَمُ اِن ابْنَتي خَيْرُ اَهْلِ الاَرْضِ عُنْصُراً و شَرَفاً و كَرَما ً. » اگر تمام نيكي و زيبايي بدل به شخص مي شد ، آن شخص فاطمه بود ; بلكه فاطمه از همه محاسن عالم برتر و با عظمت تر است. دخترم فاطمه بهترينِ اهلِ زمين از حيث مادّه خلقت و شرافت و بزرگواري است . آري ، شخصيت زهرا الگوي كامل و جامع براي همه زنان و مرداني است كه بخواهند همچون زهرا (ص) باشند .
البته آيه ۳۵ سوره احزاب نيز به وضوح برابري زنان و مردان را در ارزش هاي معنوي و اخلاقي و كسب كمالات انساني بيان كرده است ، به طوري كه در ۹ صفت و ويژگي آن ها را برابر معرفي كرده است .

اي اهل ايمان ، در قبال خانواده خويش مسئوليد !

آیه ی شریفه
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا قُوا أَنفُسَكُمْ وَأَهْلِيكُمْ نَارًا وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ / 6 : تحريم
ترجمه
اي كساني كه ايمان آورده ايد ، خود و كسان خود را از آتشي كه هيزم آن مردم و سنگ هاست نگه داريد...
شرح و تفسیر
واضح است كه دور كردن خود و خانواده از آتش دوزخ جز از راه تعليم و تربيت ديني خانواده ممكن نيست . تربيت دايمي خانواده موجب مي شود كه آنان گناهان را ترك كنند و بر طاعت و تقوا پايدار بمانند . در روايت است زماني كه اين آيه نازل شد ، يكي از ياران پيامبر (ص) از حضرتش سؤال كرد : « چگونه خانواده خود را از آتش دوزخ حفظ كنم ؟ » حضرت فرمودند : « عمل خير انجام دهيد و آن را به خانواده خود نيز يادآوري كنيد و بر پايه فرمانبرداري از خدا پرورششان دهيد . »
امام صادق (ع) فرمودند : « مؤمن آن قدر براي خانواده خود دانش و تربيت نيكو به ارث مي گذارد تا همه آن ها را وارد بهشت كند ، به طوري كه كوچك و بزرگ و خدمتكار و همسايه را در بهشت مي يابد ; و بنده گناه كار پيوسته براي خانواده خود بي ادبي و گناه به ارث مي گذارد ، چندان كه همه آن ها را وارد دوزخ مي كند ، به طوري كه كوچك و بزرگ و خدمتكار و همسايه را در آن جا مي بيند . »