موضوع: آدم و بيت المقدس

گفتار علامه مجلسى پيرامون داستان معراج
علامه مجلسى رحمه الله مى گويد: بدان كه معراج پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم به بيت المقدس و سپس به سوى آسمان، در يك شب و با پيكر شريف آن حضرت (يعنى معراج روحانى نبوده، بلكه جسمانى بوده) صورت گرفته است و آيات و احاديث متواترى از طرق راويان خاصه و عامه، بر آن دلالت دارد و انكار اين آيات و احاديث و يا تأويل كردن به معراج روحى و يا اينكه معراج در عالم رؤسا صورت گرفته است، يا از اندكىِ پژوهش و كاوش در آثار ائمه طاهرين عليهم السلام سرچشمه مى گيرد و يا از كم دينى و ضعفِ يقين و يا فريفته شدن به زبان بازيهاى فيلسوف نمايان. تصور نمى كنم احاديث و اخبار وارد شده در اين بحث، در هيچ بحث ديگرى از اصول مذهب اين چنين [محكم و مستند ]آمده باشد. نمى دانم چه چيز باعث شده است كه اين گروه، اصول را بپذيرند و ادعاى آگاهى از آن را سر دهند، ولى در عين حال در اين امر مهم، توقف كنند!. از اين رو شايسته است به آنان گفته شود: «أَفَتُؤْمِنُونَ بِبَعْضِ الْكِتَـبِ وَ تَكْفُرُونَ بِبَعْضٍ[62]؛ آيا شما به پاره اى از كتاب ايمان مى آوريد، و به پاره اى كفر مى ورزيد؟».
درباره استدلال آنان به عدم امكان شكافته شدن و سپس التيام افلاك و آسمانها (بايد گفت): بر هيچ خردمندى پوشيده نيست كه همه آنچه كه آنان بدان متوسل شده اند شبهه و توهمى بيش نيست. استدلال آنان به فرضِ كامل بودن تنها بر عدم امكان شكافتن افلاكى كه تمامى اجسام را احاطه كرده است، دلالت دارد ولى معراج مستلزم اين امر نيست و اگر اين شبهه افكنيها و شك و ترديدها، معراج را، كه از طريق احاديث متواتر به اثبات رسيده است نفى كند، بايد بتوان در تمامى ضروريات دين ترديد نمود.
بدان كه علماى سلف و اهل تحقيق و پژوهش، هرگز در اين مسأله ترديد و توقفى ننموده اند و شيخ الطائفه (شيخ طوسى رحمه الله) در تفسير التبيان مى گويد: «در باور اهل تفسير و اصحاب ما [علماء شيعه] ـ همان گونه كه «جبايى» ذكر مى كند ـ پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم در همان شب خاص به آسمانها عروج كرد تا اينكه در آسمان هفتم به جايگاه «سدرة المنتهى» رسيد و خداوند نشانه هايى از آسمانها و زمين را به پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم نشان داد، تا معرفت و شناخت او افزايش يابد و اين حادثه در بيدارى پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم رخ داده است و نه رؤسا؛ و قرآن به معراج شبانه پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم از مسجدالحرام به مسجدالأقصى گواهى مى دهد؛ و دومين شاهد، با احاديث و اخبار دريافت مى شود.»
اين سخن شيخ، كه مى گويد: «در ميان ياران و اصحاب ما» دلالت بر اتفاق نظر آنان [علماء شيعه] در اين مسأله دارد[63].

پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم خود جريان معراج را بازگو مى كند
پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم در حديث معراج مى فرمايد: سپس سوار بر براق شدم و به خواست خدا روانه شديم. سپس جبرئيل به من گفت: فرود آى و نماز بگذار. من نيز پائين آمدم و نماز گزاردم.
سپس جبرئيل گفت: آيا مى دانى كجا نماز گزاردى؟
گفتم: نه.
جبرئيل عرض كرد: تو در بيت لحم، ناحيه اى در بيت المقدس نماز گزاردى؛ همانجايى كه عيسى بن مريم عليه السلام تولد يافت.
سپس سوار بر براق شدم و حركت كرديم تا اينكه به بيت المقدس رسيديم. افسار بُراق را به همان حلقه اى كه پيامبران افسار مركب خويش را بدان مى بستند، بستم و وارد مسجدالأقصى شدم و جبرئيل در كنار من بود. ديدم ابراهيم و موسى و عيسى عليهم السلام و پيامبران ديگرى هستند. آنان بر گرد من جمع شدند و نماز برپا گرديد. شكى نداشتم كه جبرئيل در پيشاپيش ما قرار خواهد گرفت. ولى هنگامى كه همگى براى نماز به صف ايستادند، جبرئيل بازوى مرا گرفت و مرا پيشاپيش همگان، امام جماعت قرار داد ولى اين افتخارى براى من نيست. [زيرا خداوند فضائل بسيارى غير از اين نيز به من عطا فرمود كه همه از لطف اوست[64]].

بيت المقدس و محراب پيامبران
از امام جعفر صادق عليه السلام روايت شده است كه فرمود: هنگامى كه پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم شبانگاهان، به سوى بيت المقدس حركت كرد، جبرئيل او را بر روى براق سوار كرد تا اينكه به بيت المقدس رسيدند و جبرئيل محرابهاى انبياء را به رسول اللّه صلى الله عليه و آله وسلم نشان داد و او نيز در آنها نماز گزارد[65].

هنگام بازگشت از بيت المقدس
پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم در مسير بازگشت خويش به كاروان تجارى قريش برخورد كرد و آنان مقدار آبى در ظرفى داشتند و شترى را گم كرده بودند و در جستجوى آن بودند. پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم از آن آب نوشيد و باقيمانده آب را بر زمين ريخت. صبحگاهان، رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم به قريش فرمود: خداى عزّوجلّ ديشب مرا به بيت المقدس سِير داد و آثار پيامبران و جايگاههاى آنان را به من نشان داد (و در راه بازگشت) به كاروان قريش در فلان منطقه برخورد كردم و آنان شترى را گم كرده بودند و در پى آن بودند و من از آبشان نوشيدم و باقيمانده آب را بر زمين ريختم.
ابوجهل گفت: فرصت را غنيمت بشماريد و از او بپرسيد: تعداد ستونها و قنديلهاى بيت المقدس، چندتا بود؟
قريشيان گفتند: اى محمد! در اين جا كسى هست كه به بيت المقدس رفته باشد (يعنى كسى هست كه تعداد آنها را بداند). به ما بگو كه تعداد ستونها و قنديلها و محرابهاى آن چند عدد بود؟
ناگاه جبرئيل فرود آمد و تصوير بيت المقدس را روبروى پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم مجسم ساخت و پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم نيز به آنان پاسخ گفت.
آنگاه گفتند: صبر مى كنيم تا كاروان قريش بازگردد و سخنان تو را از آنان باز پرسيم.
پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم به آنان فرمود: تصديق گفتار من اين است كه به هنگام طلوع خورشيد، اين كاروان وارد مى شود و در پيشاپيش آن، شترى خاكسترى رنگ است.
فرداى آن روز، قريشيان به گردنه شهر مكه نگريستند و گفتند: اكنون خورشيد طلوع كرده است. در همين حين بود كه ناگاه كاروان قريش هنگامى كه قرص خورشيد نمايان شده بود، ظاهر شد و در پيشاپيش آن شترى خاكسترى بود. سپس از كاروانيان پيرامون گفته هاى پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم سؤال كردند. آنان گفتند: گفته هاى پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم درست است و ما شترمان را در فلان منطقه گم كرده بوديم و آبمان را در جايى گذاشته بوديم ولى صبح ديديم كه آب بر زمين ريخته شده است.
با اين حال اين معجزه جز بر سركشى و نفرت آنان (كفار مكه) نيفزود[66].

ديدارى در بيت المقدس
در كتاب الصراط المستقيم آمده است كه: شيخ فاضل احمد بن محمد بن عياش، به نقل از سدوسى مى گويد كه او در بيت المقدس فردى به نام عمران بن خاقان را ديده است كه به دست امام محمد باقر عليه السلام از يهوديت به اسلام گرويده است. اين فرد همواره با يهوديان به بحث و جدل و اقامه دليل و برهان مى پرداخت و در مقابل سخنان او، يهوديان قادر به انكار پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم و جانشينانش نبودند.
روزى به من گفت: در تورات نام حضرت محمد صلى الله عليه و آله وسلم و دوازده نفر از جانشينانش ذكر شده است. اما در ميان اين دوازده نفر، نه تَيمى وجود دارد و نه عَدوى و نه اَمَوى[67].
گفتم: نام آنها را به من بگو.
گفت: بايد قسم بخورى كه تا وقتى من زنده ام شيعيان را از اين امر مطلع نكنى، چرا كه اگر بفهمند آن را فاش مى كنند.
من قسم خوردم و او شروع كرد تورات بخواند:
شمعوعيل، شمعيشيحو، وهنى، پيراخشى، أوتو، هموتنى، بمايذ، عايذ، شنيم، عوسون، نيتيتو، توليد، كفى، كودل.
سپس گفت: حضرت شموعيل (محمد صلى الله عليه و آله وسلم ) ـ كه درود و سلام من بر او باد ـ از پدر و مادرى پاك متولد مى شود و دوازده فرزند از نسل او متولد مى شوند كه ذكر و يادشان تا قيامت باقى است و قيامت بخاطر وجود آنها برپا مى شود؛ خوشا به حال كسى كه حقيقت وجود آنها را بشناسد[68].

مسجدالأقصى و فضايل اميرالمؤمنين على عليه السلام
در تفسير آيه «سبحان الذى اسرى بعبده ليلا من المسجد الحرام الى المسجد الأقصى» از پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم روايت شده است كه فرمودند: هنگامى كه من در اتاق خفته بودم، جبرئيل بر من فرود آمد و پايم را تكان داد و من از خواب بيدار شدم. سپس بازويم را گرفت و مرا در جايى مانند آشيان پرندگان قرار داد. چون چشمانم را بر هم نهادم و باز كردم، ديدم در جايى هستم. جبرئيل به من گفت:
آيا مى دانى كجا هستى؟
گفتم: نه، اى جبرئيل!
جبرئيل گفت: اين بيت المقدس، دورترين خانه خداوند است كه جايگاه حشر و نشر موجودات اينجاست.
سپس جبرئيل ايستاد و انگشت سبابه دست راست خود را در گوشش قرار داد و جملات اذان را هر كدام دوبار گفت و در پايان اذان اين جمله را گفت: «حى على خيرالعمل». چون اذانش به پايان رسيد، جملات اقامه را نيز هر كدام را دوبار گفت و در پايان آن گفت: «قد قامت الصلاة، قد قامت الصلاة». سپس نورى در آسمان درخشيد و بدان قبور پيامبران گشوده گرديد و از هر سوى لبيك گويان به نداى جبرئيل، به سوى من آمدند و چهارهزار و چهارصد و چهارده پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم صف آرايى كردند.
[من با خود گفتم] بدون شك جبرئيل پيشاپيش همه ما خواهد ايستاد، ولى هنگامى كه همه براى اقامه نماز صف كشيدند، جبرئيل بازويم را گرفت و گفت: اى محمد! پيش بيا و با برادرانت نماز بگزار، چرا كه آخرين پيامبر به پيشينيان سزوارتر است.
به سمت راست خود نگريستم. ديدم پدرم ابراهيم عليه السلام كه دو خلعت سبز بر تن داشت در كنار من است و دو فرشته در سمت راست و دو فرشته در سمت چپ او قرار دارند. سپس به سمت چپم نگريستم. ديدم برادر و وصيم، على بن ابى طالب را كه دو خلعت سپيد بر تن داشت و دو فرشته در سمت راست و دو فرشته در سمت چپ او قرار دارند. از شادمانى بخود لرزيدم، جبرئيل با دستش مرا در بر گرفت.
هنگامى كه نماز به پايان رسيد، به نزد ابراهيم عليه السلام رفتم و او در برابرم بپا خاست و با من مصافحه كرد و با دو دستش، دست راستم را گرفت و گفت: «اى پيامبر صالح و شايسته و فرزند صالح و مبعوث شايسته در زمان شايسته، خوش آمدى؛ سپس به نزد على بن ابى طالب رفت و با او مصافحه كرد و با دو دستش دست راست على را گرفت وگفت: «يا اباالحسن! اى فرزند نيكو سرشت و وصىِ [پيامبر] نيكو كردار خوش آمدى».
گفتم: اى پدر (ابراهيم)! تو به او كنيه ابوالحسن دادى در حالى كه او فرزندى ندارد.
ابراهيم عليه السلام فرمود: من در «صحف» خود و علم غيب پروردگارم، نام او را على و كنيه او را ابوالحسن والحسين و وصى خاتم پيامبران، از دودمان خود، يافتم[69].

پاسخ به يك پرسش
در حديثى از قول امام صادق عليه السلام آمده است كه حضرت فرمودند: «مردى نزد اميرالمؤمنين عليه السلام در مسجد كوفه آمد در حالى كه شمشيرش را به خود بسته بود و گفت: اى اميرمؤمنان! در قرآن آيه اى هست كه دين مرا به فساد و تباهى كشانيده و مرا در مذهبم به شك و ترديد افكنده است.
حضرت فرمود: آن آيه چيست؟
آن مرد گفت: اين آيه كه مى فرمايد: «وَسْـٔلْ مَنْ أَرْسَلْنَا مِن قَبْلِكَ مِن رُّسُلِنَآ أَجَعَلْنَا مِن دُونِ الرَّحْمَـنِ ءَالِهَةً يُعْبَدُونَ[70]؛ و از رسولان ما كه پيش از تو گسيل داشتيم جويا شو؛ آيا در برابر [خداى ]رحمان، خدايانى كه مورد پرستش قرار گيرند، مقرر داشته ايم؟»؛ آيا در آن زمان پيامبر ديگرى جز محمد صلى الله عليه و آله وسلم بوده است كه پيامبر از او سؤال كند؟
اميرالمؤمنين به آن مرد فرمود: بنشين تا به خواست خدا تو را پاسخ گويم. خداى عزّوجلّ در قرآن كريم مى فرمايد: «سُبْحَـنَ الَّذِى أَسْرَى بِعَبْدِهِ لَيْلاً مِّنَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ إِلَى الْمَسْجِدِ الْأَقْصَا الَّذِى بَـرَكْنَا حَوْلَهُ لِنُرِيَهُ مِنْ ءَايَـتِنَآ»[71] از آيات و نشانه هايى كه خداوند به محمد صلى الله عليه و آله وسلم نشان داد اين است كه پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم و جبرئيل به بيت المعمور (همان مسجدالاقصاى آسمانيان) رسيدند. جبرئيل به چشمه سارى رفت و از آن وضو گرفت. سپس به پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم گفت: اى محمد! تو نيز وضو بگير.
سپس جبرئيل برخاست و اذان گفت. آنگاه به پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم گفت: پيش بيا و نماز بگذار و صداى خويش را در قرائت آشكار كن؛ چرا كه پشت سر تو، صفى بسيار طويل از فرشتگان قرار دارند كه شمار آنان را كسى جز خداوند نمى داند. در صف نخست، آدم و نوح و ابراهيم و هود و موسى و عيسى عليهم السلام و تمامى پيامبرانى كه خداوند از هنگام آفرينش آسمانها و زمين تا هنگام بعثت محمد صلى الله عليه و آله وسلم برانگيخته بود، قرار داشتند. سپس پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم پيشاپيش همه قرار گرفتند و نماز را به همراه آنان بدون هيچ ترس و خجلتى بجاى آوردند. هنگامى كه پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم قصد بازگشت داشت، خداوند به چشم برهم زدنى بر او وحى فرمود كه اى محمد! از پيامبران و فرستادگان پيش از خود سؤال كن آيا ما به جز خداوند رحمن، خداوندگارى را قرار داديم تا آنان پرستش كنند؟
سپس پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم رو به تمامى آنان نمود و فرمود: شما به چه شهادت مى دهيد؟
آنان گفتند: ما گواهى مى دهيم كه پروردگارى جز او نيست. يگانه است و شريك و انبازى ندارد و شهادت مى دهيم كه تو فرستاده خداوند هستى و على اميرالمؤمنين برادر و وصى توست و تو رسول اللّه، سرور تمامى پيامبرانى و على [عليه السلام] سرور و آقاى تمامى اوصياء است و از تمامى ما بدين گواهى (به شما) پيمان گرفته شده است.
آن مرد [پس از استماع اين توضيحات از امام عليه السلام] گفت: اى اميرمؤمنان، شما دل مرا زنده ساختيد و راه را بر من گشوديد[72].

نوشته روى صخره بيت المقدس
رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم فرمود: «هنگامى كه من در معراج خويش به آسمان، به بيت المقدس رسيدم، ديدم بر روى صخره آن نوشته شده است: لا اللّه الا اللّه، محمد رسول اللّه، كه او را به وسيله وزيرش على عليه السلام يارى نمودم و به وسيله وزيرش او را پيروزمند ساختم.
به جبرئيل عليه السلام گفتم: وزير من كيست؟
جبرئيل گفت: «على بن ابى طالب عليه السلام»[73].
در تفسير قمى آمده است كه: رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم به فاطمه عليهاالسلام فرمود: «هنگامى كه به سوى آسمان عروج مى يافتم ديدم بر روى صخره بيت المقدس، نگاشته شده است: لا اللّه الا للّه، محمد رسول اللّه، او را با وزيرش يارى كردم و با وزيرش او را پيروزمند ساختم.
به جبرئيل گفتم: وزير من كيست؟
جبرئيل گفت: «على بن ابى طالب عليه السلام»[74].
در حديث ديگرى آمده است: رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم به على عليه السلام فرمود: ياعلى! من نام تو را در چهار مكان در كنار اسم خود ديدم و به نگريستن به آن خو گرفتم. از جمله اين كه من هنگام معراج خويش به سوى آسمان، به بيت المقدس رسيدم، ديدم بر روى صخره آن نوشته شده است: «لا اللّه الا اللّه، محمد رسول اللّه كه او را با وزيرش يارى كردم و با وزيرش او را پيروزمند ساختم».
گفتم: اى جبرئيل! وزير من كيست؟ جبرئيل گفت: «على بن ابى طالب عليه السلام»[75].

نخستين كسى كه به هر دو قبله نماز گزارد
در حديثى آمده است كه اميرالمؤمنين عليه السلام (پس از پيامبر) نخستين كسى است كه به سوى هر دو قبله، نماز گزارد. ابتدا چهارده سال به سوى بيت المقدس نماز گزارد. محرابى كه پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم به همراه على عليه السلام و خديجه در آن نماز مى گذارد مشهور است كه در باب زادگاه پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم در شِعب بنى هاشم، واقع شده است[76].

ثواب زيارت مرقد اميرالمؤمنين عليه السلام
از ابوعامر ساجى واعظ حجاز روايت شده است كه گفت: به نزد ابوعبداللّه جعفربن محمد عليه السلام رفتم و به حضرت گفتم: يا ابن رسول اللّه! ثواب كسى كه به زيارت مرقد او (اميرالمؤمنين) برود و آن را آباد سازد چيست؟
حضرت فرمود: «اى ابوعامر! پدرم از پدرش و او از جدش حسين بن على عليهماالسلام و ايشان از على عليه السلام روايت مى كنند كه پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم به او (على عليه السلام ) فرمود: «به خدا سوگند تو را در سرزمين عراق به شهادت مى رسانند و در آن به خاك سپرده مى شوى».
گفتم: يا رسول اللّه! ثواب كسى كه قبور ما را زيارت كند و آنها را آباد سازد و يا تعمير و اصلاح نمايد، چيست؟
پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم به من فرمود: «اى ابوالحسن! خداوند قبر تو و قبر فرزندت (حسين عليه السلام ) را سرزمينى از سرزمينهاى بهشت و جايگاهى از جايگاههاى آن قرار داده است. خداوند دلهاى آفريدگان شريف و بندگان برگزيده خويش را به شما (اهل بيت) مشتاق ساخته است و آنان خوارى و آزار و اذيت را (در راه شما)به جان مى خرند و قبور شما را آباد مى كنند و براى تقرب جستن به خداوند و به خاطر دوستى خويش به پيامبر صلى الله عليه و آله وسلم ، بسيار قبور شما را زيارت مى كنند.
اى على! آنان مورد شفاعت خاص من هستند و بر من در كنار حوض كوثر وارد مى شوند و مرا در بهشت (روز رستاخيز) زيارت خواهند كرد.
ياعلى! هركسى كه قبور شما را آباد كند و به زيارت آنها برود، گويى سليمان بن داوود را در ساختن بيت المقدس، يارى كرده است و هركس كه قبور شما را زيارت كند، او را ثواب هفتاد حج ـ پس از حَجة الاسلام ـ است و چون از زيارت شما باز گردد، گناهان او همگى بخشوده مى گردد؛ گويى دوباره از مادرش متولد شده است.
پس شاد باش و به دوستان و محبان خود بهشت و چشم روشنى را مژده بده كه ديده اى بسان آن نديده و گوشى بسان آن نشنيده و حتى بر قلب انسانى خطور نكرده است. ولى فرومايگانى از مردم هستند كه زائران قبور شما را سرزنش و ملامت مى كنند چنان كه گويى زن زناكار را به عمل زشتش، ملامت مى كنند. آنان بدترين امت من هستند و شفاعت من شامل حال آنان نمى شود و بر حوض كوثر وارد نمى گردند»[77].