موضوع: بحرالعلوم، سیدمحمد مهدی

نام هاي ديگر : بحرالعلوم طباطبایی - محمد مهدی طباطبایی نجفی - محمد مهدی سید بحرالعلوم - محمد مهدی طباطبایی
قرن : قرن13
آثار : المصابیح فی الفقه - الفوائد فی الاصول - مشكاة الهدایة - الدرة النجفیة - رسالة فی عصیر الزبیبی - شرح الوافیة - تحفة الكرام - مناسك حج - حاشیه بر كتاب شرایع - حاشیه بر كتاب «الذخیرة» سبزواری - الدرة البهیة فی نظم رؤوس المسائل الاصولیة - فوائد الرجالیة - دیوان شعر و رساله ای فارسی در شناخت خدا



دریای بی ساحل

جلوه نور

محمد مهدی ، فرزند سید مرتضیطباطبایی بروجردی ، از نوادگان امام حسن مجتبی علیه السلام در یك خانواده روحانی وپرهیزگار، در شب جمعه از ماه شوال 1155 ق ./ 1113 ش . در شهر كربلای معلی پا به عرصههستی نهاد. ([برای مشاهده لینک ها باید عضو انجمن ها باشید . ])شبی كه سید به دنیا آمد پدر وی در عالم خواب دیدكه امام رضا علیه السلام دستور دادند((محمد بن اسماعیلبن بزیع()(از اصحاب امام كاظم و امام رضا و امام جوادعلیه السلام( شمعی برفراز بام سید مرتضی (منظور خود اوست( بر افروزد. وقتی محمدبن اسماعیل آن شمع را روشن كرد نوری از آن شمع به آسمان بالا رفت كه نهایت نداشت. ([برای مشاهده لینک ها باید عضو انجمن ها باشید . ])پدر از آن رویای راستین بیدار می شود و همزمانخبر مولود تازه رسیده را به او می دهند.

در محضر اساتید



او از دوران كودكی در دامن پر مهر و محبت مادر پاكدامنش و در پرتوتوجهات پدر بزرگوارش سید مرتضی (متوفای 1204 ق( به آداب و اخلاق اسلامی خو گرفت ورفته رفته رشد یافت . پس از گذراندن دوره های علوم مقدماتی و سطح (فقه و اصول(، درآغاز بلوغ به درس خارج كه از سوی پدرش تدریس می شد راه یافت و پس از پنج سال درس وبحث فشرده به مقام بلند اجتهاد نایل آمد.([برای مشاهده لینک ها باید عضو انجمن ها باشید . ])
سید محمد مهدیهمچنین در محضر اساتید بنام حوزه كربلا و نجف اشرف شركت جست ، فرهیختگان بنامی چون، محمد باقر وحید بهبهانی (1118 - 1208 ق(، شیخ یوسف بحرانی (1107 - 1186 ق(،محمد تقی دورقی نجفی (متوفی 1186 ق( و مهدی فتونی نباطی عاملی (متوفی 1183 ق(. ([برای مشاهده لینک ها باید عضو انجمن ها باشید . ])
او حكمت و فلسفه را نزد آقا میرزا ابوالقاسممدرس فرا گرفت و آن حكیم وارسته نیز در نزد وی درس اصول و فقه را آموخت.([برای مشاهده لینک ها باید عضو انجمن ها باشید . ])
وحید بهبهانی در اواخر عمر خویش مردم را درمسائل و فتواهای احتیاطی به سوی سید محمد مهدی راهنمایی می كرد.([برای مشاهده لینک ها باید عضو انجمن ها باشید . ])و او را مجتهدی جامع الشرایط می دانست.
سیددر سال 1186 ق . به قصد زیارت مرقد مطهر امام رضا علیه السلام و دیدار با علمایبزرگ ایران وارد مشهد مقدس شد و در مدت اقامتش شش ‍ یا هفت ساله([برای مشاهده لینک ها باید عضو انجمن ها باشید . ])خود در آن شهر، علاوه بر دیدارهای علمی با مردمو مباحثات با علما، در درس استاد میرزا مهدی اصفهانی خراسانی (1153 - 1218 ق( شركتكرد و فلسفه ، عقاید و كلام را از آن مرد بزرگ آموخت و بر اندوخته علمی خویشافزود.
لقب((بحرالعلوم()از زبان این استاد برای اولین با به سید محمد مهدیطباطبایی گفته شد. استاد كه از هوش و استعداد او شگفت زده شده بود در حین درس خطاببه شاگرد خود می گوید:((اخا انت بحرالعلوم()یعنی تو دریای علم هستی از آن لحظه سید به این لقب معروفشد.([برای مشاهده لینک ها باید عضو انجمن ها باشید . ])

سفرحجاز



سید بحرالعلوم دراواخر سال 1193 ق راهی حجاز شد. استقبال شایان مردم و شخصیتهای محافل علمی از اوموجب شد كه به مدت دو سال در كنار خانه خدا اقامت ورزد و به درس و بحثبپردازد.
تسلط او به فقه اهل سنت و حسن معاشرت و سخاوتش او را چنان در میانساكنان آن دیار بخصوص اهل علم ، محبوب ساخت كه هر روزه شماری از مردم و دانشمندانبه دیدنش می رفتند و از وی كسب فیض می نمودند. شگفت آنكه پیروان هر كدام از مذاهبچنین می پنداشتند كه بحرالعلوم پای بند به مذهب ایشان است . او تمام این مدت را باتقلید گذرانید و جلسه درس او در علم كلام طبق مذاهب چهارگانه دایر بود و در اواخرتوقف در مكه ، مذهب خود را اعلان فرمود. وقتی خبر اظهار مذهب او به گوش ‍ پیروانمذاهب دیگر رسید از اطراف به دور او ریخته ، با وی به مناقشه پرداختند و او با دانشانبوه خود بر تمامی آنها برتری پیدا كرد و همه آنها را با دلیلهای قوی و منطقی بهسوی حقیقت اسلام مجذوب ساخت. ([برای مشاهده لینک ها باید عضو انجمن ها باشید . ])
تعیین و تثبیتجایگاه اعمال حج و مركزیت دادن به مواقیت احرام به طوری كه از نظر شرعی صحیح واقعشود و همچنین اصلاح مواقف حج ، یكی از گامهای ارزشمند سید بحرالعلوم بود. زیرا اینمكانهای مقدس قبل از او چندان مشخص نبود.
علاوه بر اینها، سنگهای فرش شده در حرمرا كه حجاج بر آن اقامه نماز می كردند تعویض نمود و سنگهای معدنی را خارج كرد وسنگهایی را كه از نظر شیعه سجده بر آنها صحیح است جایگزین نمود. از آثار معنوی حضوراین مرد بزرگ در حجاز شیعه شدن امام جمعه مكه در هشتاد سالگی است. ([برای مشاهده لینک ها باید عضو انجمن ها باشید . ])

یادی از شاگردان



این عالم با ورع شاگردانی بزرگ و نامی تربیت كرد كه هر یك منشا خدماتفراوان به عالم اسلام شدند. در اینجا به نام چند تن از آنها اشاره می كنیم:
1.شیخ جعفر نجفی معروف به كاشف الغطاء (1154 - 1227 ق.)
2.سید محمد جواد عاملیمعروف به صاحب مفتاح الكرامه (1164 - 1226 ق(
3.ملا احمد نراقی ، مولف كتابمعراج السعاده (1185 - 1260 ق(
4.محمد باقر شفتی رشتی ، ملقب به حجه الاسلام (1175 - 1260ق(
5.سید یعقوب كوه كمری (1176 - 1256 ق(
6.سید صدر الدینعاملی (متوفی 1263 ق(
7.سید دلدار علی نقوی رضوی نصیر آبادی لكهنوی (1166 - 1235ق(
8.شیخ محمد ابراهیم كلباسی (1180 - 1262 ق(
9.زین العابدینسلماسی (متوفی 1266 ق(
10.شیخ عبدالحسین الاعم (1177 - 1247 ق
11.سیدعلی فرزند سید محمد (1161 - 1231 ق
12.سید قیصر محمد فرزند معصوم رضویخراسانی (1180 - 1255 ق
13.اسدالله كاظمی (متوفی 1236 ق
14.ابوعلیحائری صاحب كتاب منتهی المقال (1159 - 1216 ق
15.سید عبدالله شیر (متوفی 1244ق
16.شیخ محمد تقی اصفهانی ایوانكی ، صاحب حاشیه معالم (متوفی 1248 ق
17.سید محمد مجاهد، مولف كتاب المناهل (متوفی 1242 ق
18.محسن اعرجی (متوفی 1227 ق
19.میرزا محمد عبدالصانع نیشابوری اخباری
20.شیخ حسین نجف([برای مشاهده لینک ها باید عضو انجمن ها باشید . ])
آثار علمی سید
آثاری كه در كتابها از آنها نام برده اند - كه بعضی از آنها چاپگردیده و برخی چاپ نشده است - بدین قرار است:
-المصابیح فی الفقه (در سهجلد)
-الفوائد فی الاصول
-مشكاه الهدایه
-الدره النجفیه (رساله ای درفقه(
-رساله فی عصیر الزبیبی
-شرح الوافیه (در علم اصول فقه(
-تحفهالكرام (در تاریخ مكه و بیت الله الحرام(
-مناسك حج
-حاشیه بر كتاب شرایع (بحث طهارت(
-حاشیه بر كتاب((الذخیره()سبزواری.
-الدرة البهیه فی نظم رووس المسائلالاصولیه
-كتاب الرجال (معروف به فوائدالرجالیه(
-دیوان شعر و رساله ایفارسی در شناخت خدا([برای مشاهده لینک ها باید عضو انجمن ها باشید . ])

آثار اجتماعی



با توجه به سنگینی مسوولیت های علمی سید آثار اجتماعی و معنویگرانبهای از او مشاهده می نماییم كه به نمونه هایی از آن یادگارها اشاره می كنیم:
1.مشخص كردن مقام و جایگاه حضرت حجة بن الحسن (عج( در مسجد سهله و بناگذاریقبه ای در این جایگاه مقدس.
2.بنا كردن گلدسته در صحن شریف علوی در طرف جنوبیو تعمیر دیوارهای صحن ها و حجره هایی كه در حالی خراجی بود.
3.ترغیب و راهنمایینسبت به تعمیر مسجد شیخ طوسی در نجف اشرف.
4.ایجاد كتابخانه خطی (مكتبةبحرالعلوم(
5.بالا آوردن ارتفاع مسجد كوفه به منظور سهولت در تطهیر و پاكنمودن آن.
6.مشخص كردن جایگاه مسجد راس الحسین در نجف اشرف.
7.تعیینجایگاه قبر مختار ثقفی كه الان به قبر مسلم معروف است.
8.تعیین جایگاه مرقدحضرت هود و صالح علیه السلام در نجف اشرف.
9.اضافه كردن مقداری از اراضی بهمسافت حرم مطهر و ایجاد تاسیساتی در اطراف حرم كه مورد نیاز زوار بود([برای مشاهده لینک ها باید عضو انجمن ها باشید . ])
یادی از اشعار بحرالعلوم
سید در شعر و ادبیات فوق العادهچیره دست بود و شهرهای او در فقه و اصول و رجال از آثار گرانبهای به یادگار ماندهآن دریای بی ساحل است و به نظم در آوردن نام اصحاب اجماع از سروده های اوست شعر ذیلرا كه در رثای سالار شهیدان علیه السلام سروده شده است ، برای نمونه ذكر می كنیم:
الله اكبر ماذالحادث الجلل
و قد تزلزل سهل الارض والجبل !؟
ماهذه الزفرات الصاعدات اسی
كانها من لهیب القلب تشتعل
ما للعیونمنهاالدمع جاریة
منها تخد خدودا و هی تنهمل
كان ففخة صورالحشر قدفجئت
فالناس سكری و لاسكر و لا ثمل([برای مشاهده لینک ها باید عضو انجمن ها باشید . ])
-این چهحادثه بزرگی است كه از بزرگی آن كوه و بیابان متزلزل شده است.
-این ناله ها ازچه بلند است ! گویا ناله ها از سوز قلبها زبانه می كشند.
-چه شده است كه چشمههای اشك دیده ها جاری است و جویباری از آنها بر روی رخسار می دود.
-گویاصوراسرافیل دمیده شده و قیامت بر پاست و مردم مست اند در صورتی كه بهوش اند و مستنیستند.

مظهر فضیلتها



سید بحرالعلوم مرد فضیلت و تقواو نمونه ای كامل از اخلاق نیكوی انبیا بود آن معلم اخلاق و انسانیت و از مصادیقبارز اخلاق نیكو فرزانه ای است كه شاگرد بلند آوازه او كاشف الغطاء در حقش چنینسروده است:
جمعت من الاخلاق كل فضیلة
فلا فضل الا عنجنابك صادر([برای مشاهده لینک ها باید عضو انجمن ها باشید . ])
-همه فضایل و اخلاق شایسته را جمعكرده ای و در دنیا هیچ فضیلتی نیست مگر اینكه از حضور تو صادر شده و تو دارای آنفضیلت هستی.
او از نظر تواضع در مرتبه عالی قرار داشت و برای دیگران بیش از خوداحترام و ارزش قائل بود و برای مردم پدری مهربان به حساب می آمد سخن گفتن و راهرفتن او انسان را متحیر می ساخت در میان مردم كه راه می رفت بیننده تصور می كرد اوفرشته است برای خدا سخن می گفت و پیوسته به یاد خدا بود.
او در تهذیب اخلاق درمرتبه ای قرار داشت كه درك آن برای بسیاری از افراد مشكل است
او كارها و ساعاتفعالیتهایش را تقسیم نموده بود وقتی سیاهی شب همه جا را فرا می گرفت مقداری بهتحقیق و آماده كردن مقدمات درس و بحث می گذراند و پس از آن به طرف مسجد كوفه رفتهدر آنجا به مناجات با خدا می پرداخت([برای مشاهده لینک ها باید عضو انجمن ها باشید . ])
بحرالعلوم برامور عبادی شاگردان خویش نیز فوق العاده اهتمام می ورزید و در صورت غفلت و كوتاهیشاگردان از این مهم بسیار رنج می برد یك بار برای چند روز تدریس را ترك فرمود: طلبهها واسطه ای را نزد وی فرستادند تا علت تعطیلی درس را جویا شود بحرالعلوم در پاسخاو چنین فرموده بود:((در میان این جمعیت طلبه هرگزنشنیدم كه در نصف شبها صدای تضرع و زاری و مناجات آنها بلند بشود با اینكه من غالبشبها در كوچه های نجف راه می روم چنین دانش پژوهانی شایسته نیستند تا برای ایشاندرس ‍ بگویم.))چون طلاب این سخن را شنیدند متحول شدهشبها به ناله و گریه در محضر الهی پرداختند وقتی این تحول اخلاقی در طلبه ها پدیدارشد آن جناب دوباره تدریس را شروع كردند. ([برای مشاهده لینک ها باید عضو انجمن ها باشید . ])
تلاش سید درحمایت از فقرا و محرومان را باید از شبهای تاریك و كوچه های باریك نجف اشرف وفقیران آن دیار پرسید او هر شب در كوچه های شهر می گردید و برای فقرا نان وخوردنیهای دیگر می برد. ([برای مشاهده لینک ها باید عضو انجمن ها باشید . ])

سِّر عشق



به منظور درك بیشتر عظمت و بزرگیسید بحرالعلوم چند نمونه از ارتباط و دیدارهای وی با حضرت مهدی (عج( را بیان میكنیم.
الف - ناقه سوار
آخوند ملا زین العابدین سلماسیاز شاگردان و یاران نزدیك سید می گوید: ایامی كه در جوار خانه خدا نزد سید به خدمتمشغول بودم روزی اتفاق افتاد كه در خانه چیزی نداشتیم مطلب را به سید عرض كردم چیزینفرمود از عادات جناب بحرالعلوم این بود كه صبح اول وقت طوافی دور كعبه می كرد و بهخانه می آمد و به اتاقی كه مخصوص خودش بود می رفت ما قلیان تنباكویی برای او میبردیم آن را می كشید و برای هر صنفی بر طریق مذهبش درس می گفت در آن روزی كه ازتنگدستی شكایت كردم چون از طواف برگشت به حسب عادت قلیان را حاضر كردم كه ناگهانكسی در را كوبید سید بحرالعلوم بشدت مضطرب شد و به من گفت : قلیان را بگیرد و ازاینجا بیرون ببر آنگاه خود با شتاب به طرف در رفت و آن را باز كرد شخص ‍ بزرگواریدر لباس عربی داخل شد و در اتاق سید نشست و سید در نهایت فروتنی و ادب دم در نشست.ساعتی نشستند و با یكدیگر سخن گفتند آنگاه برخاست و در خانه را باز كرد و دست مهمانرا بوسید او را بر ناقه ای كه دم در خانه خوابانده بود سوار كرد مهمان رفت وبحرالعلوم با رنگ دگرگون بازگشت و حواله ای به دست من داد و گفت : این حواله ای ستبرای مرد صرافی كه در بازار صفاست نزد او برو و هر چه بر او حواله شده بگیر آنحواله را گرفتم و آن را نزد همان مرد كه سید سفارش كرد برای بردم مرد چون حواله راگرفت به آن نظر نمود و آن را بوسید و گفت : برو چند باربر و كارگر بیاور پس رفتم وچهار باربر آوردم به قدری كه آن چهار نفر قدرت حمل داشتند پول آن زمان را برداشتندو به منزل آوردند من فوری برگشتم نزد آن صراف كه از حال او و نویسنده حواله جویاشوم كه او چه كسی بود وقتی رفتم نه صرافی را دیدم و نه مغازه ای را كه دیده بودم ازمغازه صراف پرس و جو كردم گفتند ما اصلا در اینجا دكان صرافی ندیده ایم([برای مشاهده لینک ها باید عضو انجمن ها باشید . ])
ب -مانند دریا
میرزای قمی -نویسنده كتاب قوانین - می گوید: من با علامه بحرالعلوم در درس آقا وحید بهبهانیهم مباحثه بودم اغلب من برای او بحث را تقریر می كردم تا اینكه به ایران آمدم و كمكم شهرت علمی سید بحرالعلوم به همه جا رسید و من تعجب می كردم تا زمانی كه خداتوفیق عنایت فرمود كه برای زیارت عتبات موفق بشوم وقتی به نجف اشرف وارد شدم سید راملاقات كردم مساله ای عنوان شد دیدم سید بحرالعلوم دریای مواج و عمیقی از دانشهاستپرسیدم : آقا ما كه با هم بودیم شما این مرتبه را نداشتید و از من استفاده می كردیدحال شما را مانند دریا می بینم سید فرمود: میرزا این از اسرار است كه به تو می گویمتا من زنده ام به كسی نگو و كتمان بدار من قبول كردم آنگاه فرمود: چگونه این طورنباشم و حال آنكه آقایم (حجة بن الحسن عج( مرا شبی در مسجد كوفه به سینه مبارك خودچسباند([برای مشاهده لینک ها باید عضو انجمن ها باشید . ])
ج -تلاوت قرآن
میرزا حسینلاهیجی به نقل از شیخ زین العابدین سلماسی می گوید: روزی بحرالعلوم وارد حرم مطهرامام علی علیه السلام شد و سپس این شعر را زمزمه كرد:
چه خوش است صوت قرآن

ز تو دلربا شنیدن

به رخت نظاره كردن
سخن خدا شنیدن

پس ازآن از بحرالعلوم سبب خواندن این شعر را پرسیدم فرمود: چون وارد حرم حضرت علی علیهالسلام شدم دیدم مولایم حجة بن الحسن (عج( در بالای سر به آواز بلند قران تلاوت میكند چون صدای آن بزرگوار را شنیدم این شعر را خواندم([برای مشاهده لینک ها باید عضو انجمن ها باشید . ])

غروب آفتاب



سید بحرالعلوم كه به علت بیماری مدتی توان تدریس نداشت و در منزل بهمطالعه و تالیف مشغول بود، سرانجام در روز 24 ذیحجه (یا رجب( سال 1212 ق . رخ دادفانی برتافت و به عالم بالا پرواز كرد.
درگذشت سید در عالم اسلام اثری عمیق برجای گذاشت و دنیای شیعه را در ماتم فرو برد.
پیكر مطهر او پس از تشییع با شكوه واقامه نماز، در جنب مرقد شیخ طوسی ، در نجف دفن شد.

[برای مشاهده لینک ها باید عضو انجمن ها باشید . ]فوائد الرضویه ، شیخ عباس قمی ، ص 676، مستدرك الوسائل ، میرزاحسین نوری ، ج 3، ص ‍ 383، قصص العلماء، میرزا محمد تنكابنی ، ص 168، اعیان الشیعه، محسن امین عاملی ، ج 10، ص ‍ 158

[برای مشاهده لینک ها باید عضو انجمن ها باشید . ]فوائد الرضویه ، ص 476. قصصالعلماء، ص 168، اختران تابناك ، ذبیح الله محلاتی ، ج 1، ص ‍ 412.

[برای مشاهده لینک ها باید عضو انجمن ها باشید . ]مقدمه فوائد الرجالیه ، ص 33، فقهای نامدار شیعه ، عقیقی بخشاشی ،ص 291.

[برای مشاهده لینک ها باید عضو انجمن ها باشید . ]سید بحرالعلوم دریای بی ساحل ،نورالدین علی لو، ص 25 - 32.

[برای مشاهده لینک ها باید عضو انجمن ها باشید . ]مقدمه الفوائد الرجالیه

[برای مشاهده لینک ها باید عضو انجمن ها باشید . ]مكارم الاتار، ج 1، ص 417 - 421.

[برای مشاهده لینک ها باید عضو انجمن ها باشید . ]اعیان الشیعه ، ج 10، ص 159.

[برای مشاهده لینک ها باید عضو انجمن ها باشید . ]روضات الجنات ، سید محمد باقر خوانساری ، ج 7، ص 204.

[برای مشاهده لینک ها باید عضو انجمن ها باشید . ]مقدمه فوائد الرجالیه ، ص 35.

[برای مشاهده لینک ها باید عضو انجمن ها باشید . ]مكارم الاثار، ج 1، ص 417.

[برای مشاهده لینک ها باید عضو انجمن ها باشید . ]مستدرك الوسائل ، ج 3، ص 385، اعیان الشیعه ، ج 6، ص 225، ج 7، ص 167، معارف الرجال ، محمد حرز الدین ، ج 2، ص 59. شعرای الغری ، ج 12، ص 129 - 159،مقدمه فوائد الرجالیه ، ص 67 - 70.

[برای مشاهده لینک ها باید عضو انجمن ها باشید . ]اعیان الشیعه ، ج 10، ص 160،شعرای الغری ، ج 12، ص 139

[برای مشاهده لینک ها باید عضو انجمن ها باشید . ]مقدمه فوائد الرجالیه ، ص 95 و 96، ماضی النجف و حاضرها، ج 1، ص 96 و 105 و 246.

[برای مشاهده لینک ها باید عضو انجمن ها باشید . ]اختران تابناك ، ج 1، ص 428.

[برای مشاهده لینک ها باید عضو انجمن ها باشید . ]مقدمه فوائدالرجالیه ، ص 35.

[برای مشاهده لینک ها باید عضو انجمن ها باشید . ]همان ، 38.

[برای مشاهده لینک ها باید عضو انجمن ها باشید . ]قصص العلماء، ص 173.

[برای مشاهده لینک ها باید عضو انجمن ها باشید . ]ر. ك : همان ، ص 171.

[برای مشاهده لینک ها باید عضو انجمن ها باشید . ]منتهی الامال ، شیخ عباس قمی ، ج 2، ص 547، فوائد الرضویه ، ص 680.ت

[برای مشاهده لینک ها باید عضو انجمن ها باشید . ]گنچینه دانشمندان ، محمد شریفرازی ، ج 8، ص 371.

[برای مشاهده لینک ها باید عضو انجمن ها باشید . ]فوائد الرضویه ، ص 682