بسم الله الرحمن الرحیم
قل هو الله احد الله الصمد لم یلد ولم یولد و لم یکن له کفوا احد
مقدمه:
با گسترش ارتباطات و علم و فناوری که در دهه های اخیر شدت گرفته است، اندیشه ها و آرای متفاوت نیز،بیش از بیش در معرض دیگر آرا و اندیشه ها که بعضا متضاد و اغلب متفاوت می باشند قرار گرفته اند.
بر اساس قرآن،انسان که بر اساس فطرتی الهی آفریده شده است،(1)باید در جهت خلیفه الله شدن(2) و حرکت بسوی کمالات والا گام بردارد.
لازم به ذکر است با توجه به آیات قرآن و گفتار پیامبران و ائمه،یکی از وظایف انسان در زمین، استعمار و آبادانی زمین است(3)البته در اینجا باب استفعال(استعمار) به منظور تحقیق آمده است،یعنی به جد از شما خواست تا زمین را آباد کنید(4)
آبادانی زمین و بهره برداری در کنار بهره وری، و همچنین رشد و ترقی علمی و اخلاقی، باعث شده تا مبحثی به نام مدینه ی فاضله(آرمان شهر به فارسی/اتوپیا به لاتین) مورد توجه قرار بگیرد و رساله ها و کتب بسیاری در این زمینه نوشته شود
از طرفی همواره انسان که سعی در رسیدن به کمالات را دارد،جهان ایده آل خود را با جهان فعلی مقایسه و تحلیل می کند.با توجه به اینکه جهان امروز ویژگی هایی متفاوت از جهان های سده ها و هزاره های گذشته را داراست، مسلما تحقیقات بسیاری نیز در این زمینه صورت گرفته است
در این مقاله سعی شده قسمتی اندک از روابط بین این دو جهان بررسی شود:
امید است خداوند کاستی های حقیر را رفع کند و به نوردانش مزین فرماید
بخش اول(مدینه ی فاضله)
1-تحقیقا مدینه ی فاضله به چه معناست؟
2- مدینه ی فاضله در آثار اندیشمندان و ادیبان
3-شرایط و اوصاف مدینه ی فاضله ی اسلامی
4-مدینه ی فاضله از دید تفکرات دیگر
بخش دوم(جهان مدرنیته)
1-جهان مدرنیته،جهان متجدد
بخش سوم(مقایسه و تحلیل)
1-از جهان مدرنیته تا مدینه ی فاضیه
2- اعتقاد به منجی
3-کلام آخر
بخش چهارم(منایع و مآخد)
11-پیوست ها
12-منابع و مآخذ
----------------------------------------
بخش اول
مدینه ی فاضله
مدینه ی فاضله چیست؟
مدینه ی فاضله یا آرمان شهر(به زبان فارسی) و یا اتوپیا(utopia) به لاتین جهانی مرجع و کامل است که در حکم بستری برای رشد انسان می باشد و توسط افراد مختلف تحلیل و تجزیه شده و اوصافی نیز برای آن ذکر شده است.
در منابع گوناگون از افراد مختلفی به عنوان ابداع کننده ی بحث مدینه ی فاضله یاد می شود ولی حقیقت آن است که هر مکتبی مدینه ی فاضله ی خاص خود را دارد و این مسئله مانند پرسشی است که اولین شاعر را میپرسد، و این سوالیست که جواب خاصی ندارد.
برخی افراد اصالت مدینه ی فاضله را در اندیشه های فلسفی می دانند اما حقیقتا این مسئله ریشه در درون انسان دارد و نه اندیشه های فلسفی.
مدینه ی فاضله توسط انسان کامل و در برخی دیدگاه ها توسط انسان های کمال طلب ایجاد می شود که این مسئله با توجه به عقاید انسان ها می باشد(به عنوان مثال به عقیده حضرت آیةالله جوادی آملی(مدظله) مدینه ی فاضله توسط خلیفه ی الهی تاسیس میگردد.(5))
در اینجا یک سوال پیش می آید که اصلا انسان کامل کیست؟ این فرد کیست که خود مدینه ی فاضله ایجاد می کند یا اینکه دنبال رو های او اینکار را انجام می دهند؟
در مورد این مهم بحث های گوناگونی شده است که قلم قاصر و علم ناقص مجالی به پرداختن به آن نمی دهد ولی با توجه به همه گیر بودن و تاثیرات فراوان بسیار آثار شهید مطهری، بررسی های ایشان یکی از بهترین و جامع ترین بررسی ها برای تحقیق در این زمینه است(به عنوان مثال: ایشان در انسان کامل،وی را از دیدگاه های مکاتب عقل،عشق،قدرت،ضعف،محبت و برخورداری نقد کرده و در نهایت تصویر صحیحی به مخاطب ارائه می دهند)
اما این انسان کامل یا همان خلیفه الله(از دیدگاه ما) چه نقشی در این نظام دارد؟
در واقع خلیفه الله عامل درونی،و مدینه ی فاضله عامل برونی یک جهان سالم است.
و به تعبیری زیبا خلیفه الله به مانند روح و مدینه ی فاضله به مانند جسم است که مرکزیت با خلیفه الله است و این خلیفه الله است که عاقبت پایدار است و مدینه ی فاضله عاقبت نابود می شود و می پوسد(6)و خلیفه الله به بهشت الهی که از مدینه ی فاضله والاتر است منتقل می شود
یکی از منابع شناخت مدینه ی فاضله نیز قرآن کریم می باشد که حقا و انصافا هدایت و بشارت دهنده است(7)
در قرآن کریم، وعده ی وجود مدینه ی فاضله به مومنان و شایسته کاران داده شده است(8)
و یا در آیه ی 126 سوره بقره اینگونه آمده است که:
وَإِذْ قَالَ إِبْرَاهِیمُ رَبِّ اجْعَلْ هََذَا بَلَدًا آمِنًا وَارْزُقْ أَهْلَهُ مِنَ الثَّمَرَاتِ مَنْ آمَنَ مِنْهُم بِاللّهِ وَالْیَوْمِ الآخِرِ قَالَ وَمَن كَفَرَ فَأُمَتِّعُهُ قَلِیلًا ثُمَّ أَضْطَرُّهُ إِلَى عَذَابِ النَّارِ وَبِئْسَ الْمَصِیر(و چون ابراهیم گفت پروردگارا این [سرزمین] را شهرى امن گردان و مردمش را هر كس از آنان كه به خدا و روز بازپسین ایمان بیاورد از فرآوردهها روزى بخش فرمود و[لى] هر كس كفر بورزد اندكى برخوردارش مىكنم سپس او را با خوارى به سوى عذاب آتش [دوزخ] مىكشانم و چه بد سرانجامى است)
مدینه ی فاضله در آثار اندیشمندان و ادیبان
بدلیل فراوانی این آثار،فقط به ذکر فهرست وار "بعضی از" آن افراد بسنده شده است:
اندیشمندان:
1-حکیم فارابی، اصلا کتاب ایشان( اندیشه های اهل مدینه فاضله)از جمله معروف ترین و بهترین کتب در این زمینه است.
2-علامه طباطبایی، که می توان مدینه ی فاضله را یکی از معلول های اعتباریات ایشان نامید
3-آیه الله جوادی آملی بالاخص در سخنرانی های مربوط به این بحث از ایشان(و کتاب اسلام و محیط زیست ایشان)
4-اندیشمندان بزرگ اسلامی همچون ابن سینا،خواجه نصیر و .. که اشاراتی به این موضوع داشته اند
5-افلاطون
ادیبان:
1-سهراب سپهری که شعر قایقی خواهم ساخت او گویای همه مسائل است
2-فردوسی که شاهنامه او را از این جهت با حماسه ی مهابهارات( از هند) مقایسه میشود(9)
3-سعدی که بعضی گلستان او را تلفیقی از واقعیات مختلف و بوستان او را جایی فقط برای خوبی ها و درستی ها می دانند(دکتر غلامحسین یوسفی)
4-مکتب کلاسی سیسم که در واقع افراد این مکتب بر خلاف مکاتبی چون سمبولیسم یا ناتورالیسم(نشرالیسم)
دید مثبتی دارند و در زندگی به بیشترین ها نیز قانع نیستند و از هر چیزی کمال آن را خواستارند.(البته می توان این مسئله را از جمله تاثیرات لویی چهاردهم بر مردم فرانسه دانست)
5- تا حدی مکتب ایده الیسم
شرایط و اوصاف مدینه ی فاضله ی اسلامی
مدینه ی فاضل از دیدگاه اسلامی اوصافی دارد که کم و بیش با دیگر مداین فاضله مشترک است.
به صورت کلی مدینه فاضله احکامی دارد که به در اینجا فقط مهم ترین آنها اشاره می شود:
1- رشد فرهنگی، اجتماعی،صنعتی،هنری،حقوقی، اقتصادی(10) و باز کمی اغماض، در عرصه های:سیاسی،نظامی افراد جامعه
2- حاکمیت قانون معتبر(الهی)
3-وجود مجری، یا همان ولی خدا و حجت الهی(حضرت صاحب الزمان عجل الله تعالی فرجه الشریف)
مدینه ی فاضله از دید تفکرات دیگر
مدینه ی فاضله به جز تفکر اسلامی، از دیدگاه تفکرات دیگرای نیز مورد بررسی قرار گرفته است:
1-دیدگاه های خداپرستانه ی غیر اسلامی
2-دیدگاه های ضد خدا
البته این دو دیدگاه کلی هر کدام زیر مجموعه های فراوانی نیز دارند.
از جمله دیدگاه های دسته اول میتوان به مسیحیت و یهودیت(نه صهیونیزم) و آیین زردتشت اشاره کرد.
که به عنوان مثال مسیحیان به ظهور منجی خویش،یهودیان نیز ایضا و زردتشتیان به ظهور سوشیانت اعتقاد دارند که این افراد با آمدن خود شر را نابود کرده و مدین هی فاضله را تاسیس می کند
از دیدگاه های ضد خدا می توان به کمونیست ها،فاشیستها،امپریالیست ها و سر دسته ی انها یعنی صهیونیزم اشاره کرد. می توان گفت که مدینه ی فاضله ی این افراد همان رسیدن به شعار ها و باور ها و عقاید آنهاست.
مثلا ممکن است تسلط کامل بر همه کشور های دنیا از دید بعضی از آنها مساوی با مدینه ی فاضله باشد
در مورد فیلسوفان هم می توان آنها را به این دو دسته تقسیم کرد
ولی این مسئله نیز باعث حاشیه رفتن مطلب می شود و ذکر آن بصورت جداگانه صحیح تر می باشد
پایان بخش اول
----------------------------------------
بخش دوم
جهان مدرنیته
جهان مدرنیته،جهان متجدد
جهان متجدد به به جهان غرب، از بعد از رنسانس می گویند، جهانی که سن آن تقریبا به 500 سال میرسد
این تعریف مورد قبول بسیاری از صاحب نظران قرار گرفته است.جهان متجدد همان طور که از نامش پیداست، یک رویه ی نو را نسبت به گذشته انتخاب کرد.
اما جهان مدرنیته ی امروز، تعریف دقیقی ندارد.و معمولا با سه فرض در مورد آن آشنا هستیم:
1- فرض اول جهان مدرنیته را با جهان متجدد یکی می داند و در واقع جهان متجدد را ترجمه ی تحت اللفظی آن به حساب می آورد
2- فرض دوم اعتفاد دارد که جهان مدرنیته اختصاص به جوامع خاص ندارد و اصلا جهان مدرنیته همان جهانی است که مردم یک جامعه در آن زندگی می کنند و این به شرطی است که جامعه ی همان روز نسبت به گذشته دچار پسرفت یا رکود نشده باشد(چون این مسئله بازه ی زمانی جهان مدرن را افزایش داده و از اهمیت آن می کاهد، مثل قرون وسطا)
3- فرض سوم وجود امکانات رفاهی در حد متوسط و بیشتر برای رفع نیاز های غریزی و انسانی افراد را جهان مدرنیته می نامد و در نگاه خود جهان مدرنیته ی توسعه یافته را مساوی با مدینه ی فاضله می داند.این مسئله همان ترفندی است که رسانه های غربی به اجرا در می آورند و متاسفانه بعضی از جوانان کشور های دیگر این عقیده را براحتی قبول می کنند
اما با بررسی فرض های مذکور،پی می بریم که بعضی نادرست و برخی صحیح اند.
فرض اول با ذکر چند نکته تقریبا ملغی می شود.
جهان مدرنیته، جهانی کم تغییر و بدون تغییر است و در صورت تغییرات، جهان مدرن قبلی دیگر مدرن حساب نمیشود و جهان جدید مدرن بحساب می آید.برای مثال اگر نگاهی به فیلم های صامت گذشته بیاندازیم، با وجود حضور امکانات در آن زمان، جهان آن روز امروزی نیست و با تفکر امروزی،زندگی در آن سخت و ناممکن است ولی جهان متجدد حالتی عام تر دارد و یک سیر کلی را در نظر می گیرد که تا زمانی شرایط بر آن سیر استوار باشند،آن جهان متجدد است.جهان مدرنیته تنها در صورتی با جهان متجدد مساوی تلقی می شود که از ظهور و سقوط مکاتب، انقلاب صنعتی، نظریات فلسفی و رشد علوم مختلف در بازه های زمانی منتاوب چشم پوشی کنیم.
فرض دوم حالتی معقول تر و صحیح تر دارد، این مسئله مدرنیته بودن یک جهان را، منوط به حمایت ذهنی عوامل می داند.به طوری که اگر افراد نتوانند نسل آینده را درک کنند، جهان خود را در اوج رشد و امکانات می بینند.
البته نباید فراموش کرد که اگر مردم(مثل مردم فعلی) جهان خود را مدیرنیته ندانند، ولی با تصوری که از رشد امکانات امروزی دارند، جهان مدرنیته و ایده آل را در سال های بعد خود رسم می کنند و این مسئله هم نوعی ارضا برای نیاز به مدرن بودن تلقی می شود
فرض سوم سیاست است.سیاستی برای جذب افراد و رشد خود.
طبق سه فرض بالا، جهان مدرنیته، از لحاظ عقلانی و منطقی به جهان دوم شبیه تر است تا به دو گزینه ی دیگر.
اما این جهان مدرن چه ویژگی هایی دارد؟
این جهان مدرن که با جهان متجدد یکی نیست، مبدا و آغاز بکار آن چه زمانی بوده است؟
آنچه به نظر می رسد این است که ما در جهانی مدرن، و البته جوان زندگی میکنیم.شروع این جهان تقریبا از اواخر دهه ی 90 قرن بیستم شروع می شود،یعنی با گسترش سرسام آور فناوری و تکنولوژی.
اما برای شناخت خصوصیات آن،بهتر است به جهان متجدد برگردیم.جهان مدرن فعلی یکی از زیر مجموعه های جهان متجدد است و چون این جهان مدرنیته، به وقایع جهان متجدد به عنوان یک ارزش نگاه می کند، ویژگی های جهان متجدد امکان تبلور در جهان مدرنیته را دارا هستند.
ماکس وبر(جامعه شناس برجسته آلمانی)ویژگی هایی برای جهان متجدد رسم کرده که از این میان می توان به:
قفس آهنین
زوال عقلانیت ذاتی
رشد عقلانیت ابزاری
افسون زدایی
رویکرد دنیوی
و...
اشاره کرده.البته این ها فقط بعضی از این ویژگی ها هستند که برای نمونه انتخاب شده اند.
اگر نگاهی به جهان مدرنیته و مظهر آن یعنی غرب بیاندازیم، متوجه می شویم تمامی این ابعاد در جهان غرب حضور دارند.ولی با این تفاوت که عقلانیت ذاتی بعد از زوال خود،در کنار عقلانیت ابزاری رشد کرد و ماکس وبر بدلیل اینکه در اواخر قرن 19 و اویل قرن 20 زندگی می کرد،این امر را مشاهده نکرد، و این مورد را با توجه به مقتضیات زمانه ی خویش بیان کرده است
در مورد نقش انسان هم همین بس است که در ابتدا انسان ارزش والایی در تجدد گرایی داشت.ارزش هایی که از دوره رنسانس آغاز شد و تا انقلاب صنعتی ادامه داشت،البته در کنار انقلاب صنعتی و تا اواسط قرن بیستم، این مسئله در اثار هنرمندان به طور کامل مشهود بود.
در حالی که در رنسانس انسان کانون توجهات افراد بود و افرادی چون رافائل،مایکل آنز و لئوناردو داوینچی و یا پترارک به این مائل توجه داشتند، ذره ذره نقش انسان کمرنگ تر شد و با وجود تلاش های نویسندگان و شکل گیری ادبیاتی خاص، انسان از محوریت خارج شد و تا اینکه می بینیم در جهان مدرنیته ی امروز، انسان نقش ابزاری را ایفا می کند.
پایان بخش دوم
------------------------------------
بخش سوم
مقایسه و تحلیل
از جهان مدرنیته تا مدینه ی فاضله
جهان مدرنیته ی امروز(دقت کنید که منظور امروز است،نه فردا،نه دیروز و نه وقت دیگری) یک دیدگاه جاه طلبانه و انحصار طلب به خود گرفته است.این عامل باعث شده تا نگاه تک خطی به همه ی جوامع، مورد قبول بسیاری افراد قرار بگیرد.البته در مقابل افراد بسیار زیادی هم این دیدگاه تک خطی را مردود اعلام میکنند(من جمله مسلمانان)ولی به علت اینکه غول های رسانه در خدمت جهان مدرنیته هستند و اصلا به وسیله ی خود آنها هم ایجاد شدند فرصت عرض اندام خاصی به مخالفان نمی دهند
همان طور که در بخش های قبلی ذکر شده است، جهان مدرنیته ی امروز، در ادامه ی راه تجدد گرایی، رفته رفته مرکزیت انسان یا بهتر بگویم انسانیت را کنار زده است.این جهان مدرینته بدون اغماض یا داشتن تعصب،خطرناک ترین و شرور ترین جهان های حاکم است.به طوری که با از بین بردن کانون خانواده، روابط را بسیار بسیار محدود کرده اند.هر چند که ضوابط در بین آنها بسیار جا افتاده و پخته است ولی چه کسی نمی داند این توسعه ضوابط به قیمت ریختن خون روابط صحیح،سالم و حیات بخش بوده است !؟
جهان مدرنیته ی امروز، خود را مدینه ی فاضله نمی داند، این جهان معتقد است برای تبدیل شدن به مدینه ی فاضله راه زیادی در پیش دارد ولی جاه طلبی افراطی، کشتن روابط صحیح،کنار گذاشتن انسانیت از محوریت باعث شده تا این جهان خیلی زود از درون شاهد فورانی باشد، که اگر مواد مذاب آن شروع به حرکت کنند، از وجودش جز تکه های کوچکی باقی نمی ماند.
شاید عده ای فکر کنند جنبش های 99 درصدی همین مواد مذاب هستند ولی حقیقت این است که این مسئله بیشتر به شوخی شباهت دارد تا واقعیت.
فکر می کنید اگر روزی آن 99 درصد، به این نتیجه برسند که آن 1 درصد از کارشان پشیمان شده اند و یا اینکه آنها هم مثل خودشان بوده اند و نمی فهمیده اند، به خانه هایشان بازمیگردند یا باز هم به کارشان ادامه می دهند؟
مواد مذاب درون این جهان،زمانی شکل میگیرند که عقاید اساسی در نزد افراد جوامع تغییر کند.
در نهایت این جهان نشان داده،با تمام رشدهای چشمگیر در عرصه های علوم تجربی،انسانی و مهندسی نمی تواند تبدیل به مدینه فاضله شود، آنها به قیمت رشد در این موارد، ارزش های دیگری را از دست داده اند و این دقیقا مانند آن وزنه برداری است که برای شکستن رکورد،حاضر به شکستن کمر خود می شود.
اعتقاد به منجی
اعتقاد به منجی(فتوریسم) در هر اندیشه ای،هر فکری،چه ضد خدایی و چه خداپرستانه وجود دارد،حتی کمونیست ها!
دردین اسلام مهدی، در مسیحیت عیسی،در یهود ماشیح(11) و در آیین زردتشت سوشیانت افراد موعود از طرف خداوند برای نجات بشر هستند
فردی که در کتاب مهابهارات نام برده شد و بودای پنجم نیز از دیگر منجی هایی هستند که دیگر مکاتب به آنها عقیده دارند.
حتی در کشوری با عقاید خاص مثل کره شمالی،اگر رهبرشان بتواند مخالفانشان را نابود کند، او را به عنوان یک منجی قبول می کنند.
لازم به بیان است که منجی، در وهله ی اول به عنوان مجری است.در حالی که از لحاظ عقیدتی، مکاتب منجی افراد می شوند.مگر در صورتی که کل عقاید مکتب از دید افراد آن،در شخص معینی حلول کرده باشد
آنچه در این بخش مورد توجه است، اعتقاد تمامی اشخاص بر وجود یک نجات دهنده است که در بخش پایانی، به ارتباط آن با جهان مدرنیته و مدینه ی فاضله می پردازیم.
کلام آخر(جمع بندی)
جهان مدرنیته ی امروز بر خلاف روزگاران قبل،جهان منفعل و تاثیر پذیر نیست،بلکه عکس آن برای این قضیه صادق است.
جهان مدرنیته متناسب با سیاست های گردانندگانش رفتار هایی را پیش گرفته و می گیرد.این جهان با عقاید و مکاتبی که به او آسیبی نرسانند هیچ مشکلی ندارد و حتی در مواقعی به تشویق آنان هم می پردازد.یکی از نمونه های بارز این امر، مکاتب هندی و مکاتب خاور دور است.
اما در عین حال، این مسئله بشدت با مکاتبی که قدرت آن را تضعیف میکند سرجنگ دارد و سعی در منحرف کردن آنان دارد.
مدینه ی فاضله از دید این جهان تکامل یافته ی خود اوست، ولی خود را طوری می آراید که عده ای مدینه ی فاضله را همین جهان می دانند.
به همین دلیل، جهان مدرنیته ی امروز با عقایدی که به طور جدی به یک منجی قائل هستند، مبارزه می کند و با قدرت های رسانه ای خویش، یک افسون زدایی گسترده انجام میدهد(دقت کنید که این یکی از ویژگی های جهان متجدد نیز هست)
شاید لفظ افسون برای این امور لفظی صحیح نباشد.ولی حداقل از واژه ی دین زدایی صحیح تر به نظر می رسد.
نمونه ی این امر فیلم های ژانر وحشت و ژانر تخیلی هالیوود می باشد.
در نگاه اول شاید به نظر برسد انها خود حامی این امر هستند و فیلم های گوناگون آنها گواه این ماجراست
اما پرداختن به مسائل ماوراالطبیعه،بصورت الحادی،انحرافی و خرافی، باعث می شود این طور به بیننده القا شود که هیچ و هیچ و هیچ امر ماوراالطبیعه وجود ندارد و هر که هر چه دیده است مشتی خرافات و بیماری روانی است!
البته نباید از این مسئله غافل شد، که اگر این جهان روزی ببیند افزایش این امور به حیاتش کمک می کند، بی شک در راستای گسترش آن فعالیت خواهد کرد.
اما برگردیم به بحث مدینه ی فاضله.
در باب مدینه ی فاضله،بهترین،معتبر ترین و جامع ترین تعریف از مدینه ی فاضله در مکتب اسلام وجود دارد.و اتفاقا قویترین عقیده به منجی نیز در مکتب اسلام دیده می شود.
جهان مدرن نیز که از وجود چنین منجی هراس دارد، به شدت با اسلام مخالفت می کند و این دو عقیده، پیروان خویش را گرد هم می آورند و این امر تا جایی است که مردم جهان به دو گروه تقسیم می شوند و در نظر هر کدام مدینه ی فاضله ای وجود دارد که آن را بسیار قریب می بیند ...
پایان بخش سوم
----------------------------------------
بخش چهارم
منابع و مآخذ و پیوست ها
پیوست ها
1- فَأَقِمْ وَجْهَكَ لِلدِّینِ حَنِیفًا فِطْرَةَ اللَّهِ الَّتِی فَطَرَ النَّاسَ عَلَیْهَا لَا تَبْدِیلَ لِخَلْقِ اللَّهِ ذَلِكَ الدِّینُ الْقَیِّمُ وَلَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لَا یَعْلَمُونَ(سوره روم-آیه ی 30)
2- وَإِذْ قَالَ رَبُّكَ لِلْمَلاَئِكَةِ إِنِّی جَاعِلٌ فِی الأَرْضِ خَلِیفَةً قَالُواْ أَتَجْعَلُ فِیهَا مَن یُفْسِدُ فِیهَا وَیَسْفِكُ الدِّمَاء وَنَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِكَ وَنُقَدِّسُ لَكَ قَالَ إِنِّی أَعْلَمُ مَا لاَ تَعْلَمُونَ(سوره بقره-آیه ی 30)
3-وَإِلَى ثَمُودَ أَخَاهُمْ صَالِحًا قَالَ یَا قَوْمِ اعْبُدُواْ اللّهَ مَا لَكُم مِّنْ إِلَهٍ غَیْرُهُ هُوَ أَنشَأَكُم مِّنَ الأَرْضِ وَاسْتَعْمَرَكُمْ فِیهَا فَاسْتَغْفِرُوهُ ثُمَّ تُوبُواْ إِلَیْهِ إِنَّ رَبِّی قَرِیبٌ مُّجِیبٌ(سوره هود-آیه ی 61)
4- کتاب اسلام و محیط زیست،صفحه ی 28
5- همان-فصل اول
6- همان
7- إِنَّ هَذَا الْقُرْآنَ یِهْدِی لِلَّتِی هِیَ أَقْوَمُ وَیُبَشِّرُ الْمُؤْمِنِینَ الَّذِینَ یَعْمَلُونَ الصَّالِحَاتِ أَنَّ لَهُمْ أَجْرًا كَبِیرًا(سوره ی اسراء-آیه ی 9)
8- وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنكُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَیَسْتَخْلِفَنَّهُم فِی الْأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِینَ مِن قَبْلِهِمْ وَلَیُمَكِّنَنَّ لَهُمْ دِینَهُمُ الَّذِی ارْتَضَى لَهُمْ وَلَیُبَدِّلَنَّهُم مِّن بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْنًا یَعْبُدُونَنِی لَا یُشْرِكُونَ بِی شَیْئًا وَمَن كَفَرَ بَعْدَ ذَلِكَ فَأُوْلَئِكَ هُمُ الْفَاسِقُونَ(سوره نور-آیه ی 55)
9- [برای مشاهده لینک ها باید عضو انجمن ها باشید . ]
10- انسان کامل،شهید مطهری
11- [برای مشاهده لینک ها باید عضو انجمن ها باشید . ]
منابع و مآخذ
کتب
1- قرآن قریم
2- اسلام و محیط زیست،آیت الله العظمی عبدالله جوادی آملی،نشر اسراء
3- انسان کامل، شهید مرتضی مطهری،انتشارات صدرا
پایگاه های اینترنتی
1- [برای مشاهده لینک ها باید عضو انجمن ها باشید . ]
2- [برای مشاهده لینک ها باید عضو انجمن ها باشید . ]
3- منابع معتبر در [برای مشاهده لینک ها باید عضو انجمن ها باشید . ]
4- آ[برای مشاهده لینک ها باید عضو انجمن ها باشید . ]
والسلام علیکم و رحمه الله و برکاته