موضوع: کدام یک از آیات قرآن سجده واجب دارند

کدام یک از آیات قرآن سجده واجب دارند؟

چهار آیه از چهار سوره قرآن سجده واجب دارند که عبارتند از:

الف: سوره نجم آیه آخر 62.

ب: سوره علق: آیه آخر 19.

ج: سوره سجده (الم تنزیل) آیه 15.

د: سوره فصلت آیه 37.

احکام وشرایط خاصّ آنها به این صورت است که:

اگر انسان به آیات مذکور گوش فرا دهد واجب است که سجده کند و اگر تنها آنها را بشنود (به گوش او بخورند بدون این که قصد شنیدن داشته باشد) اگر چه سجده واجب نیست ولی احتیاط آن است باز سجده کند.

آنچه موجب وجوب سجده می شود شنیدن تمام آیه است ولی اگر بخشی از آیه را هم شنید احتیاطا سجده کند.

سجده در هنگام شنیدن این آیات واجب فوری است و نباید تأخیر بیفتد و اگر احیانا تأخیر افتاد در اولین فرصت باید آن را بجا آورد.

شنیدن از بچه یا کسی که قصد تلاوت ندارد یا ضبط صوت، سجده کردن را واجب نمی کند اگر چه احتیاط در آن است که سجده بجا آورد.

در سجده واجب قرآن نمی‏شود بر چیزهای خوراکی و پوشاکی سجده کرد، ولی سایر شرایط سجده را که در نماز است لازم نیست مراعات کنند[i].

ذکر گفتن در این سجده لازم نیست ، بلکه مستحب است و هر ذکری بگوید کافی است.

سوره های سجده دار را نباید در نماز خواند و موجب بطلان نماز می شود.[ii]
بر فرد جنب و حائض حرام است که حتی یک آیه و کلمه از این سوره ها را قرائت کند چه آیه سجده باشد یا آیات دیگر این چهار سوره.[iii]


[i] توضیح المسائل(المحشی للإمام الخمینی)، ج‏1، ص: 595 مسأله 1097.

[ii]تحریر الوسیله امام خمینی(ره) ج 1،ص169.

[iii]تحریر الوسیله امام خمینی(ره) ج 1،ص40.

موضوعات مرتبط :

http://www.noas.ir/f/forum258/thread29822.html

http://www.noas.ir/f/forum258/thread40988.html

سجده حالتی است که نشانگر کمال کرنش و نهایت احترام بنده نسبت به فرمان پروردگار خویش است، قرآن کریم درجای جای آیات از سجده تمام موجودات در مقابل خداوند متعال پرده برمی دارد؛«آیا نمی بینی هر آنکس که در آسمان و زمین است برای خداوند سجده می کند،همچنین خورشید و ماه و ستارگان و کوهها و جنبندگان ولی بسیاری از مردم نیز مستحق عذاب هستند…»[1] و در آیات زیادی نیز از سرپیچی و سجده نکردن ابلیس به مذمت یاد می کند. ازاین رو بندگان مؤمن و خردمند خدا نیز آنگاه که هنگام تلاوت آیات قرآن از اوج محتوای آیات و عظمت این پیام الهی متأثر می شوند، به سجده می افتند.[2]دراین درس به برخی از احکام مربوط به «قرائت سوره های عزائم» و«چگونگی سجده واجب قرآنی» اشاره می شود.
توضیح1: از چهار سوره ای که دارای سجده واجب قرآنی هستند با عنوان«عزائم» یاد می شود. این سوره ها مشتمل بر آیاتی هستند که با خواندن آنها«سجده واجب قرآنی» را باید بجا آورد. این سوره ها و آیات سجده دار آنها عبارتند از: جزء بیست و یكم سوره مبارکه سجده آیه 15، جزء بیست و چهارم سوره مباركه فصّلت آیه 37، جزء بیست و هفتم سوره مباركه نجم آیه 62 (آخرین آیه)، جزء سی ام سوره مباركه علق آیه 19 (آخرین آیه)، که این سوره ها در روایتی از امام باقر(ع) مشخص شده اند. ایشان پس از اشاره به موارد چهارگانه سجده واجب در خصوص موارد یازده گانه سجده مستحبه در قرآن می فرمایند: «و برای تو در مورد سایر آیات سجده اختیار است ، اگر خواستی سجده كن و اگر خواستی سجده نكن» و اضافه فرمودند: «همواره علی بن الحسین (ع) علاقه داشتند در همه آیات (سجده مستحبی) سجده نمایند.»[3]
توضیح2: در بعضی از قرآن‌ها در برخی از آیات سجده زیر یا بالای قسمتی از آیه خط کشیده و در پایانِ آیه سجده و یا انتهای آیه بعد علامتی گذاشته می‌شود.باید توجه داشت حکمِ وجوب سجده تنها مربوط به آیه سجده ای می باشد كه نام و آیه آنها بیان شد و آیات دیگر چنین حکمی را ندارند.
اگر آیات سجده را از ضبط صوت ، رادیو و تلویزیون بشنود در صورتی كه برنامه بصورت زنده و مستقیم پخش نشود ، سجده واجب نیست


1) اگر انسان آیه سجده را بخواند یا گوش دهد بعد از تمام شدن آیه باید فوراً سجده کند و اگر فراموش کرد، هر وقت که یادش آمد باید سجده کند.[4]
2) اگر كسی تلاوت آیه سجده را گوش دهد و خود نیز بخواند، باید دو سجده انجام دهد.[5]
توضیح: بنابراین در جلسات قرآن كه معمولاً یك نفر با صدای بلند تلاوت و دیگران با تلاوت از روی قرآن قاری را همراهی می نمایند ، هنگام تلاوت آیه سجده ، دو بار باید سجده نمود اما اگر بدون اختیار تلاوت دیگری بگوش او برسد ، تكلیف فرد شنونده با توجه به اختلاف فتوایی كه در مسأله قبل بیان شد مشخص می شود.
3) در غیر نماز، اگر در حال سجده آیه را بخواند یا گوش دهد باید سر از سجده بردارد و دوباره سجده کند.[6]
4) اگر آیات سجده را از ضبط صوت ، رادیو و تلویزیون بشنود در صورتی كه برنامه بصورت زنده و مستقیم پخش نشود ، سجده واجب نیست.[7]
5) برای کسی که بعد از مسّ میّت، غسل نکرده خواندن سوره‌هایی که سجده واجب دارد مانعی ندارد.[8]
6) خواندن یا گوش کردن به تمام آیه سبب وجوب سجده می‌شود بنابراین با خواندن مقداری از آیه سجده، سجده واجب نمی‌شود.[9]
7) در سجده واجب قرآن نمی‌شود بر چیزهایِ خوراکی و پوشاکی سجده کرد.[10] ولی رعایت شرایطی مانند رو به قبله بودن ، داشتن وضو لازم نیست.
8) در سجده قرآن، گذاشتن پیشانی به قصد سجده بر زمین، گرچه ذکر نگوید، کافی است.[11]
9) در سجده واجب قرآن باید طوری عمل کند که بگویند سجده کرد.[12] (یعنی نیّت و صورت ظاهری سجده را رعایت نماید.)
10) افرادیكه غسل واجب بر عهده آنهاست چنانچه آیه سجده را تلاوت كرده و یا بشنوند می توانند بدون غسل ، سجده كنند.[13]
11) گفتن ذکر در هنگام سجده واجب قرآن ، مستحب است و بهتر است بگوید:
«لا اِلهَ اِلَّا اللَّهُ حَقًّا حَقًّا ، لا اِلهَ اِلَّا اللَّهُ اِیماناً وَ تَصْدِیقاً ، لا اِلهَ اِلَّا اللَّهُ عُبُودِیَّةً وَ رِقًّا سَجَدْتُ لَکَ یا رَبِّ تَعَبُّداً وَ رِقًّا لا مُستَنْکِفاً وَ لا مُسْتَکْبِراً ، بَلْ أَنَا عَبْدٌ ذَلِیلٌ ضَعِیفٌ خائِفٌ مُسْتَجِیرٌ»[14]
ترجمه: هیچ معبودی نیست جز خداوند (و این مطلب) حقیقتی كامل است ، هیچ معبودی نیست جز خداوند (و این مطلب) از روی ایمان و تصدیق است ، هیچ معبودی نیست جز خداوند (و این مطلب) از روی عبودیت و بندگی است ، پروردگارا برای تو از روی عبودیت و بندگی سجده می كنم و نه با حالت سرپیچی و نه متكبرانه ، چرا كه من بنده ذلیل ، ناتوان ، هراسان و پناهنده تو هستم.
12) خواندن سوره ای كه سجده واجب دارد بر جنب حرام است (حتی اگر یك كلمه از این چهار سوره را هم بخواند حرام است)[15]
نكته: پس از تلاوت یازده آیه از آیات قرآن كریم سجده نمودن برای قاری و شنونده مستحب است. آن آیات عبارتند از: 1) آیه آخر سوره اعراف. 2) آیه 15 سوره رعد. 3) آیه 48 سوره نحل. 4) آیه 107 سوره اسرا. 5) آیه 58 سوره مریم. 6) آیه 18 سوره حج. 7) آیه 77 سوره حج. 8) آیه 60 سوره فرقان. 9) آیه 25 سوره نمل. 10) آیه 24 سوره صاد. 11) آیه 21 سوره انشقاق.[16]
قرائت سُوَر عزائم در نماز
1) در نمازهای واجب می توان پس از حمد تمامی سوره های قرآن غیر از سوره های سجده دار یا عزائم را قرائت كرد ولی اگر یکی از چهار سوره سجده‌دار را عمداً بخواند نماز باطل است.[17]
2) اگر اشتباهاً مشغول خواندنِ سوره‌ای شود که سجده واجب دارد چنانچه پیش از رسیدن به آیه سجده بفهمد باید آن سوره را رها کند و سوره دیگری بخواند و اگر بعد از خواندن آیه سجده بفهمد باید در بین نماز بنابر احتیاط واجب با اشاره سجده کند و به همان سوره که خوانده اکتفا کند.[18]
3) اگر در نماز آیه سجده را بشنود و با اشاره سجده کند نمازش صحیح است.[19]
1) اگر انسان آیه سجده را بخواند یا گوش دهد بعد از تمام شدن آیه باید فوراً سجده کند و اگر فراموش کرد، هر وقت که یادش آمد باید سجده کند.[4]
2) اگر كسی تلاوت آیه سجده را گوش دهد و خود نیز بخواند، باید دو سجده انجام دهد.[5]
توضیح: بنابراین در جلسات قرآن كه معمولاً یك نفر با صدای بلند تلاوت و دیگران با تلاوت از روی قرآن قاری را همراهی می نمایند ، هنگام تلاوت آیه سجده ، دو بار باید سجده نمود اما اگر بدون اختیار تلاوت دیگری بگوش او برسد ، تكلیف فرد شنونده با توجه به اختلاف فتوایی كه در مسأله قبل بیان شد مشخص می شود.
3) در غیر نماز، اگر در حال سجده آیه را بخواند یا گوش دهد باید سر از سجده بردارد و دوباره سجده کند.[6]
4) اگر آیات سجده را از ضبط صوت ، رادیو و تلویزیون بشنود در صورتی كه برنامه بصورت زنده و مستقیم پخش نشود ، سجده واجب نیست.[7]
5) برای کسی که بعد از مسّ میّت، غسل نکرده خواندن سوره‌هایی که سجده واجب دارد مانعی ندارد.[8]
6) خواندن یا گوش کردن به تمام آیه سبب وجوب سجده می‌شود بنابراین با خواندن مقداری از آیه سجده، سجده واجب نمی‌شود.[9]
7) در سجده واجب قرآن نمی‌شود بر چیزهایِ خوراکی و پوشاکی سجده کرد.[10] ولی رعایت شرایطی مانند رو به قبله بودن ، داشتن وضو لازم نیست.
8) در سجده قرآن، گذاشتن پیشانی به قصد سجده بر زمین، گرچه ذکر نگوید، کافی است.[11]
9) در سجده واجب قرآن باید طوری عمل کند که بگویند سجده کرد.[12] (یعنی نیّت و صورت ظاهری سجده را رعایت نماید.)
10) افرادیكه غسل واجب بر عهده آنهاست چنانچه آیه سجده را تلاوت كرده و یا بشنوند می توانند بدون غسل ، سجده كنند.[13]
11) گفتن ذکر در هنگام سجده واجب قرآن ، مستحب است و بهتر است بگوید:
«لا اِلهَ اِلَّا اللَّهُ حَقًّا حَقًّا ، لا اِلهَ اِلَّا اللَّهُ اِیماناً وَ تَصْدِیقاً ، لا اِلهَ اِلَّا اللَّهُ عُبُودِیَّةً وَ رِقًّا سَجَدْتُ لَکَ یا رَبِّ تَعَبُّداً وَ رِقًّا لا مُستَنْکِفاً وَ لا مُسْتَکْبِراً ، بَلْ أَنَا عَبْدٌ ذَلِیلٌ ضَعِیفٌ خائِفٌ مُسْتَجِیرٌ»[14]
ترجمه: هیچ معبودی نیست جز خداوند (و این مطلب) حقیقتی كامل است ، هیچ معبودی نیست جز خداوند (و این مطلب) از روی ایمان و تصدیق است ، هیچ معبودی نیست جز خداوند (و این مطلب) از روی عبودیت و بندگی است ، پروردگارا برای تو از روی عبودیت و بندگی سجده می كنم و نه با حالت سرپیچی و نه متكبرانه ، چرا كه من بنده ذلیل ، ناتوان ، هراسان و پناهنده تو هستم.
12) خواندن سوره ای كه سجده واجب دارد بر جنب حرام است (حتی اگر یك كلمه از این چهار سوره را هم بخواند حرام است)[15]

نكته: پس از تلاوت یازده آیه از آیات قرآن كریم سجده نمودن برای قاری و شنونده مستحب است. آن آیات عبارتند از: 1) آیه آخر سوره اعراف. 2) آیه 15 سوره رعد. 3) آیه 48 سوره نحل. 4) آیه 107 سوره اسرا. 5) آیه 58 سوره مریم. 6) آیه 18 سوره حج. 7) آیه 77 سوره حج. 8) آیه 60 سوره فرقان. 9) آیه 25 سوره نمل. 10) آیه 24 سوره صاد. 11) آیه 21 سوره انشقاق.[16]
قرائت سُوَر عزائم در نماز
1) در نمازهای واجب می توان پس از حمد تمامی سوره های قرآن غیر از سوره های سجده دار یا عزائم را قرائت كرد ولی اگر یکی از چهار سوره سجده‌دار را عمداً بخواند نماز باطل است.[17]
2) اگر اشتباهاً مشغول خواندنِ سوره‌ای شود که سجده واجب دارد چنانچه پیش از رسیدن به آیه سجده بفهمد باید آن سوره را رها کند و سوره دیگری بخواند و اگر بعد از خواندن آیه سجده بفهمد باید در بین نماز بنابر احتیاط واجب با اشاره سجده کند و به همان سوره که خوانده اکتفا کند.[18]
3) اگر در نماز آیه سجده را بشنود و با اشاره سجده کند نمازش صحیح است.[19]

استفتاء ویژه
در صورتی كه قاری حاضر نباشد و آیات سجده از رادیو و ضبط شنیده شود تكلیف شرعی چیست؟
مقام معظم رهبری:
شنیدن آیات سجده از نوار (ضبط) موجب سجده نمی گردد و اما در وقت شنیدن آن از رادیو یا بلند گو به صورت مستقیم و زنده بنابر احتیاط سجده واجب است.
اجوبة الاستفتائات مقام معظم رهبری ج1 ص142 سؤال 508
در صورتی كه قاری حاضر نباشد و آیات سجده از رادیو و ضبط شنیده شود تكلیف شرعی چیست؟
مقام معظم رهبری:
شنیدن آیات سجده از نوار (ضبط) موجب سجده نمی گردد و اما در وقت شنیدن آن از رادیو یا بلند گو به صورت مستقیم و زنده بنابر احتیاط سجده واجب است.
اجوبة الاستفتائات مقام معظم رهبری ج1 ص142 سؤال 508

پی نوشت ها:
[1]. سوره مباركه حج آیه 18.
.سورهاسراء، آیات107 تا109 [2]
[3] . نوری ، حاجی حسین ، مستدرك الوسائل ج4 ص 320
[4] . مراجع عظام تقلید درباره اینكه ملاك وجوب سجده ، «استماع» (یعنی گوش سپردن با توجه) و یا «سماع» (یعنی بگوش رسیدن هر چند بدون توجه) است اختلاف نظر دارند بعنوان مثال : فردی كه در جلسه قرائت قرآن هنگامی كه مشغول به صحبت با دوست خود است صدای تلاوت آیه سجده به گوش او برسد «سماع» برای او محقق شده ولی چون توجهی به تلاوت آیه سجده نداشته «استماع» رخ نداده است. با توجه به این مطالب حضرات آیات امام(ره) ، تبریزی ، سیستانی ، شبیری زنجانی و بهجت سجده قرآنی را هنگام شنیدن بی اختیار (سماع) بنابر احتیاط مستحب لازم می دانند ، حضرات آیات صافی ، فاضل و مكارم سجده قرآنی را در این حالت بنابر احتیاط واجب لازم می دانند. بنی‌هاشمی خمینی سیدمحمدحسن ، توضیح المسائل مراجع، ج1، ص 558 مسأله 1093، تحریرالوسیله ج1 ص 160 و وسیلة النجاة با حاشیه آیت الله العظمی بهجت ج1 ص 214
[5] . بنی‌هاشمی خمینی سیدمحمدحسن ، توضیح المسائل مراجع، ج1، ص 558 مسأله1093مطابق با فتوای حضرات آیات امام خمینی ، فاضل و سیستانی و مطابق با فتوای حضرات آیات تبریزی و شبیری زنجانی بنابر احتیاط واجب و بنابر فتوای آیت الله بهجت احتیاط مستحب دو سجده انجام دهد. به فتوای حضرت آیت الله مكارم یك سجده كافی است.
[6] . همان، ص 559. مطابق با فتوای حضرات آیات امام خمینی ، فاضل ، سیستانی ، تبریزی ، شبیری زنجانی ، بهجت ، مكارم.
[7] . همان، ص 559. مطابق با فتوای حضرات آیات امام خمینی ، بهجت ، سیستانی ، تبریزی و مطابق با فتوای حضرات آیات صافی گلپایگانی و شبیری زنجانی و مكارم شیرازی بنابر احتیاط واجب باید سجده كند و طبق نظر حضرت آیت الله فاضل باید سجده كند.
[8] . همان، ص296 مسأله532. مطابق با فتوای حضرات آیات امام خمینی ، فاضل ، سیستانی ، تبریزی ، شبیری زنجانی ، صافی ، مكارم طبق نظر آیت الله بهجت بنابر احتیاط مستحب از این كار اجتناب كند.
[9] . حجت هادی ، قرآن در آئینه احکام، ص47 .
[10] . بنی‌هاشمی خمینی سیدمحمدحسن ، توضیح المسائل مراجع، ج1، ص 560 . مطابق با فتوای حضرت امام خمینی ، و آیات عظام سیستانی ، تبریزی ، فاضل ، صافی ، شبیری زنجانی و مكارم شیرازی
[11] . همان، ص561 مسأله 1097. مطابق با فتوای حضرت امام خمینی ، و آیات عظام سیستانی ، تبریزی ، فاضل ، شبیری زنجانی و مكارم شیرازی و طبق نظر حضرت آیت الله صافی گلپایگانی احتیاط مستحب است كه ذكر بگوید.
[12] . همان، ص561 مسأله 1098. مطابق با فتوای حضرات آیات امام خمینی ، سیستانی ، تبریزی ، شبیری زنجانی ، بهجت و صافی گلپایگانی.
[13] . مطابق با فتوای حضرت امام خمینی ، و آیات عظام سیستانی ، تبریزی ، شبیری زنجانی ، بهجت و مكارم شیرازی بنی‌هاشمی خمینی سیدمحمدحسن ، همان، ج1، ص 560 مسأله 1097، عروة الوثقی ج1 ص 530 ، مسأله 16 و وسیلة النجاة با حاشیه آیت الله العظمی بهجت ج1 ص 215 مسأله6
[14] . همان، ص561 مسأله 1099 .
[15] . بنی‌هاشمی خمینی سیدمحمدحسن ، همان، ص 205 مسأله355مطابق با فتوای حضرات آیات: امام خمینی ، بهجت ، سیستانی و صافی گلپایگانی و مطابق با فتوای حضرت آیت الله مكارم شیرازی : تنها خواندن آیه سجده دار حرام است نه سایر آیات سوره های عزائم.
[16] . نجفی ، شیخ محمد حسن ، جواهر الكلام ج 10 ص 223
[17] . بنی هاشمی خمینی سید محمد حسن،توضیح المسائل مراجع، ج1 ص515 مسأله 983 مطابق با فتوای حضرات آیات امام(ره) ، فاضل ، صافی ، بهجت ، تبریزی.
[18] . همان، ج1 ص515 مسأله 984 مطابق با فتوای حضرت امام (ره) ، با توجه به اختلاف نظرات مراجع عظام تقلید در این مسأله مقلدان گرامی به رساله توضیح المسائل مرجع خود مراجعه نمایند.
[19] . همان، ج1 ص516 مسأله 985 مطابق فتوای حضرت امام (ره) ، ولی مطابق فتوای آیات عظام تبریزی و سیستانی و صافی علاوه بر انجام سجده بصورت اشاره پس از اتمام نماز هم سجده كند و مطابق نظر آیت الله بهجت بنابر احتیاط واجب بعد از نماز سجده را بجا می آورد.