موضوع: مديريت ديني و تربيت ديني دانش آموزان

1. مقدمه
ايمان و عمل دو شاخصه اصلي دينداري انسان ها هستند. دو ويژگي كاملامنحصر به فرد و شخصي كه به هيچ عنوان قابل ارزشيابي توسط كسي (جز خداوند متعال) نيست. آن چه در يك فرايند آموزشي مي تواند، بايد مورد ارزشيابي قرار گيرد، صرفا يادگيري افراد است. دانش، نگرش و توانايي هايي كه طي فرايند ياددهي- يادگيري به آنان آموخته مي شود و اگر همه جانبه و اثربخش باشد مي تواند شخصيت و منش آنان را شكل دهد. بنابراين ما بر اين نكته تاكيد داريم كه اساسا رابطه تابعي مستقيم و بسيار قوي ميان آموخته هاي افراد و ميزان ايمان و عمل ديني آنان وجود دارد. با تكيه بر همين رابطه است كه مي توان مدرسه را به دو ركن اساسي آموزش (يادگيري) و پرورش (ايمان و عمل) تقسيم كرد.

2. تربيت ديني دانش آموزان نوجوان
در اين مرحله سه گونه احساس در رابطه با دين براي فرزندانمان پيش مي آيد؛

الف) رشد و گسترش و تقويت حس مذهبي و علاقه مندي به دين.
ب) پيدايش ترديد در آموخته هاي پيشين.
ج) پيدايش سوالات متعدد و برخاسته از آن ترديدها.

نكته در خور توجه در اين زمينه آن است كه فرزندان در اين سنين، به علت غرور نوجواني، گاه از طرح همه سوالات خويش پرهيز دارند و همچنين به دليل رشد عقلانيت و قوه استدلال شان به هر پاسخي راضي نمي شوند؛ لذا بر ما است كه مستقيم و غير مستقيم، آنان را به سخن آورده و سپس پرسش هاي شان را مستدل و منطقي و در حد فهم و دركشان پاسخ دهيم. تحقيقات علمي نشان مي دهد كه نوجوانان با پشت سر نهادن دوران كودكي در همه آنچه از قبل و با خوش بيني كامل از خانواده آموخته اند دستخوش شك و ترديد مي شوند. آنها با دست يافتن به رشد فكري، قدرت تفكر در مسائل و موضوعات اساسي زندگي خود را پيدا مي كنند و براي رسيدن به يك نظام فكري و عقيدتي كه بتواند پاسخگوي نيازهاي فكري و عاطفي آنها باشد تلاش مي كنند. از سوي ديگر در دوران بلوغ همزمان با بيدار شدن ساير غرايز و نيازهاي رواني، وجدان ديني و اخلاقي نيز در درون نوجوان بيدار و فعال مي شود و او را به تفكر درباره معنويات و حقايق ديني وا مي دارد. به همين علت يكي از نيازهاي اصيل نوجوانان در اين سن، نيازها و انگيزه هاي ديني و الهي آنهاست. از اين رو دانشمندان دوره نوجواني را دوره شكل گيري اعتقادات مي دانند. در اين سنين نوجوان با كنجكاوي و خواست دروني به دنبال دست يافتن به هويت ايدئولوژيك (عقيدتي) است. به نحوي كه بتواند در پرتو آن به «فلسفه زندگي» روشني دست يابد.
سوال هاي زيادي كه در اين دوران در ارتباط با مسائل فكري و اعتقادي براي نوجوان مطرح مي شود و او در پي يافتن پاسخ اين پرسش ها به جستجو مي پردازد همه برخاسته از اين انگيزه دروني است. آنچه مهم است اين است كه نوجوان را در اين حل و فصل مسائل فكري و يافتن پاسخ به پرسش هاي اساسي نبايد تنها گذاشت و با معرفي كتاب هاي مناسب و بحث و گفتگو با او ذهنش را نسبت به مسائل روشن ساخت. مناسب ترين افراد براي اين كار مهم، معلمان و مربيان مدرسه هستند.

3. توجه به ورزش:
جنبه الگويي عاملان تربيت و قابليت تاسي شان در رفتار، نقش سرنوشت ساز دارد. فرزندان نيازمند هستند پدر و مادر خود را به عنوان يك انسان نمونه از نظر اخلاقي و ديني ديدار كنند. بديهي است چون افراد انساني عاشق كمال و جمال هستند وقتي عملابا رفتار پدران و مادران كه مظاهري از كمال و جمال است برخورد كنند بي اختيار شيفته و بي قرار مي شوند و به سوي الگو جذب مي شوند تا در پرتور اين نزديكي به همانند سازي بپردازند.
امام صادق عليه السلام در اين باره مي فرمايد: «كونوا دعاه الناس باعمالكم و لاتكونوا دعاه الناس بالسنتكم» با كردار و رفتار مردم را به خوبي ها و نيكي ها دعوت كنيد نه با زبان هاي خود.
وجود الگوي عملي در مسائل ديني و اخلاقي ضروري است. قرآن كريم در اين زمينه مي فرمايد: «لقد كان لكم في رسول الله اسوه حسنه» همانا رسول خدا براي شما اسوه و الگوي خوبي است. بايد به تناسب سن و فهم و درك و بصيرت در نوجوانان، همان بصيرتي را به وجود آورد كه اسلام ما را به آن دعوت مي كند. نقش تبيين و تحليل كه از اهداف اسلام است، بيان روابط علت و معلولي درباره امور عقلاني مذهب در اين راه موثر است. بويژه كه پايه هاي اعتقادي مبتني بر عقلانيت است و ارائه ملاك و معيار دين كه براساس آن به پيش رود.

4 . محيط سالم :
يكي از نكاتي كه در روايات به آن سفارش بسيار شده، انتخاب محيطي سالم براي رشد كودكان و به حداقل رساندن عوامل منفي تاثيرگذار بر آنهاست. انتخاب محله مناسب، مدرسه خوب، اطرافيان و دوستان شايسته و ... همگي تاثير بسزايي در تربيت فرزندان داشته و از مسئوليت هاي مهم والدين به شمار مي روند. چرا كه محيط گناه آلود، روان را فساد و مسموم ساخته، خانه دل را تاريك مي نمايد. جو فاسد اجتماعي، جو روحي را فاسد مي كند و جو فاسد روحي، زمينه رشد انديشه هاي متعالي را ضعيف و زمينه رشد انديشه هاي پست را تقويت مي كند. به همين جهت در اسلام به اصلاح محيط اجتماعي اهتمام زيادي شده است و باز به همين جهت است كه سياست هايي كه مي خواهند انديشه هاي متعالي را در مردمي بكشند زمينه فساد اخلاقي و عملي آنها را فراهم مي كنند و براي فراهم كردن اين زمينه، محيط اجتماعي را با وسائلي كه در اختيار دارند فاسد مي كنند.

5. آموزش قرآن:
در روايات از آموزش قرائت قرآن به عنوان يكي از وظايف والدين در تربيت فرزندانشان ياد شده است. بر همين اساس، امام علي (ع) به معلمي كه «بسم الله الرحمن الرحيم« را به فرزندان خردسالش آموخته بود، به گنجايش دهان استاد، طلاو جواهر هديه داد. امام حسن عسكري (ع) نيز در روايتي ثواب آموزش قرآن به فرزندان را تشكيل دهنده بخش بزرگي از نامه اعمال والدين مي شمارد. اين سفارش ها همگي از آن رو است كه قرائت قرآن در جواني موجب آميختگي مفاهيم آسماني آن با روح و روان كودك گشته و ذهن و انديشه وي را قرآني و الهي مي گرداند و در نتيجه، ضمانتي دروني در مقابل انحرافات اخلاقي و اجتماعي بدو مي بخشد.

6. آشناسازي با مفاهيم و معارف اسلامي:
افزون بر قرائت قرآن، بايد معاني، مفاهيم، داستان ها و مثل هاي قرآن را به كودكان مان بياموزيم و در كنار آن با روايات و احاديث معصومين (ع) آشنايشان سازيم و براي لحظه لحظه زندگي، الگويي عملي در مقابل چشمانشان قرار دهيم. امام علي (ع) در اين باره چنين توصيه مي كند: «از دانش ما به كودكان تان بياموزيد كه خداوند بدين وسيله منافعي به ايشان رساند.» امام صادق (ع) نيز به شيعيان خويش سفارش مي كند كه نونهالان خود را پيش از آنكه افكار و انديشه هاي انحرافي، گمراهشان سازد، با احاديث اهل بيت (ع) آشنا سازند. چه نيكوست كه پدران و مادران هر شب و يا دست كم هر هفته در جمع خانواده چند آيه يا حديث و يا برخي اشعار سازنده و داستان هاي مفيد را بخوانند و درباره آن به صحبت بنشينند. مهمترين موضوعاتي را كه فرزندانمان بايد با آنها آشنا باشند، مي توان بدين ترتيب فهرست كرد.
خداشناسي: معرفي خدا و صفات او، عدالت و حكمت الهي در آفرينش جهان و توضيح درباره بلاها و امتحانات
راهنماشناسي: شناخت پيامبران و فلسفه نبوت و آشنايي با امامان و كاركردهاي امامت.
معادشناسي: رستاخيز، حسابرسي، برزخ، قبر، كيفر و پاداش.
انسان شناسي: رابطه انسان با خدا و جهان هستي، نظارت خدا بر انسان، خلافت انسان در زمين.

7. محبت به پيامبر (ص) و اهل بيت (ع)
وظايف والدين تنها به آموزش برخي مفاهيم و ايجاد پاره اي از نگرش ها محدود نمي شود، بلكه بر آنهاست كه برخي گرايش هاي مثبت را به فرزندان خود القا كنند و در جانهايشان رسوخ دهند. محبت به خوب ها و خوبي ها و نفرت از بدها و بدي ها، ايمن سازي قوي و موثري در مقابل هرگونه زشتي و گناه بوده، محركي به سوي كمال و ترقي معنوي به شمار مي رود. محبت به معصومين (ع) آنان را به حقايقي عيني و الگوهايي عملي مبدل ساخته، امكان همانند سازي با آنها را فراهم مي آورد. پيامبر اعظم (ص) در روايتي مي فرمايد: «فرزندان خود را بر دوست داشتن پيامبرتان و محبت به اهل بيت او تربيت نماييد.»

نويسنده : اكرم امامي- مدير
منابع : روزنامه رسالت
برگرفته از سایت پژوهشکده باقرالعلوم