موضوع: پيشرفت اقتصادي در عصر حکومت مهدوي، با تأکيد بر روايات اسلامي

پيشرفت اقتصادي در عصر حکومت مهدوي،
با تأکيد بر روايات اسلامي
عليرضا رجالي تهراني â[1]
چكيده

از روايات استفاده مي­شود كه در عصر طلايي ظهور حضرت حجت عجل الله تعالي فرجه الشريف ، پيشرفت همه جانبه­اي در عرصه­هاي مختلف خصوصاً در عرصه اقتصاد صورت مي­پذيرد؛ به طوري که چنان پيشرفتِ سريع و عادلانه­اي در هيچ زماني نظير نداشته است. از سوي ديگر مشكلات اقتصادي جامعه بشري در سطح كلان حل خواهد شد؛ رفاه و آسايش پديد خواهد آمد و عوامل سلطه بر فكر و فرهنگ و اقتصاد از بين خـواهند رفت، و با زدودن فقر و تهيدستي، زمينه رشد و تكامل مادي و معنوي انسان­ها فراهم خواهد شد.
در عصرِ ظهورِ حضرتِ حجت عجل الله تعالي فرجه الشريف ، از يك طرف با اجراي احكام و استقرار نظام عدالت و برابري، و نابودي ظلم و تبعيض و بي‌عدالتي، زمين بركات، منابع و ذخاير خود را بدون هيچ­گونه امساكي عرضه خواهد كرد؛ و از طرف ديگر با پيشرفت علوم و فنون، کشاورزي و دامداري نيز رونق گرفته، محصولات مردم چندين برابر خواهد شد. با پيشرفت علم و دانش، تمام منابع و ذخاير روزميني و زيرزميني، شناسايي و كشف شده، همه دست به دست هم خواهند داد و در جهت تأمين رفاه و آسايش انسان، توأم با رشد معنويت و اجراي عدالت، در آن عصر طلايي و رؤيايي، بسيج و استخدام خواهند شد.
کليد واژه­ها: پيشرفت، توسعه، پيشرفت اقتصادي، اقتصاد اسلامي، حکومت مهدوي.

مقدمه
آيا پيشرفت همه جانبه اقتصادي در دوران پربار حکومت مهدوي تحقق خواهد يافت؟ اگر چنين است، آيا آن پيشرفت­ها به سبب امدادهاي الهي صورت مي­پذيرد، يا توسط امام زمان عليه السلام و برنامه­هاي اقتصادي دولت کريمه آن حضرت به ثمر مي­نشيند؟
ترديدي نيست که مترقّي­ترين جامعه بشري از آغاز خلقت تا پايان دنيا، جامعه مهدوي است؛ چرا که عصر ظهور امام زمان عليه السلام و حکومت مهدوي، از ابعاد برجسته­اي برخوردار است که يکي از آن‌ها بُعد اقتصادي آن است. اين موضوع در موفقيت و گسترش سريع قيام و نيز اقبال عمومي به سوي حکومت عدل گستر آن حضرت، نقش بسزايي دارد.
نظام ارزشي اسلام، خوشبختي دنيا و ‌آخرت انسان را به طور همزمان مورد توجه قرار داده و دنيا را مزرعه آخرت معرفي كرده است. بر اين مبنا، هر رفتار اقتصادي مفيد كه در حوزه ارزش‌هاي اسلامي مجاز باشد، مطلوب و شايسته است.
قرآن کريم يکي از مهم­­ترين عوامل اطاعت از يک حکومت مشروع را تأمين معيشت و ساماندهي اقتصادي آن‌ها معرفي مي­کند. در سوره قريش، آيات 3 و 4 آمده است:
(فَليَعبُدوا رَبَّ هذَا البَيتِ، الَّذي اَطعَمَهُم مِن جُوعٍ وَ آمَنَهُم مِن خَوفٍ)
پس بايد پروردگار اين خانه ]کعبه[ را بپرستند. آن [خدايي] که آن‌ها را از گرسنگي نجات داد، و از ترس و نا امني ايمن ساخت.
پس همه نهضت­ها، انقلاب­ها و حکومت­ها ـ خصوصاً يک حکومت الهي - هم براي گسترش يافتن، و هم براي باقي ماندن و تحکيم موقعيت خود، نيازمند تکثير ثروت­هاي، درآمدي مناسب و نيز هزينه بجا و توزيع عادلانه آن‌ها هستند. نيز ترديدي نيست که حفظ دين و فرهنگ ديني و ديگر مظاهر و شؤون دين، همچنين گسترش و تبليغ آن، نيازمند قدرت مالي و اقتصادي است.
فراهم آوردن رفاه و آسايش و ايجاد شرايطي كه در آن، آحاد جامعه جهاني ـ به­ويژه مسلمانان ـ از نظر معيشتي در وضعيت خوبي باشند و اضطراب و نگراني از اين ناحيه احساس نكنند، در سرلوحه برنامه­هاي كاري حكومت حضرت مهدي عجل الله تعالي فرجه الشريف قرار دارد؛ لذا پرداختن به اين مطلب که از جمله برنامه­هاي قطعي و نتيجه­بخش آن حضرت، ايجاد پيشرفت همه جانبه و گسترده اقتصادي است و اين که وضعيت زندگي و اقتصاد مردم از رونق بي­نظيري برخوردار خواهد شد، اهميت بسياري دارد.
حضرت با توزيع عادلانه بيت المال و درآمدها و نظارت دقيق به دستگاه­هاي اجرايي و اقتصادي حكومت، زمينه لازم براي رفاه و آسايش همگاني را فراهم خواهند كرد؛ به گونه­اي كه ساكنان آسمان­ها و زمين، از شرايط به وجود آمده، راضي و خشنود خواهند شد.
موضوع پيشرفت و رونق علم، اقتصاد و کشاورزي در عصر ظهور حضرت مهدي عليه السلام از موضوعاتي است که از دوران رسول اکرم صلي الله عليه و آله و سلم به مسلمانان وعده داده شده است. در اين باره نيز تاکنون مقالات و تحقيقاتي صورت گرفته است که هر يک از آن‌ها به نوبه خود در تبيين اين موضوع موفق بوده­اند. ما در اين مقاله با رويکردي خاص و دقيق­تر سعي کرديم به موضوع پيشرفت اقتصادي در عصر ظهور بپردازيم.
پيشرفت اقتصادي يا توسعه؟
مفهوم پيشرفت، مدت‏هاست که در سايه مفاهيم توسعه قرار دارد و در کشورهاي صنعتي و در حال توسعه مورد تکريم است؛ در حالي که اين واژه­، مفهومي هنجاري - دستوري است که بايد بين اين واژه و اصطلاحات توصيفي ديگر نظير «تغيير» و «توسعه» تمايز قايل شد؛ از اين­رو، سخن از پيشرفت بدون تلاش جدّي براي يافتن ارزش‏هاي عميق و قابل تحقق انساني، گفته‏اي فريبنده و بي‏محتوا است.
لذا به جاي واژه توسعه، از واژه پيشرفت استفاده شده است، تا به اين بهانه به فرق اين دو نيز پرداخته شود؛ چنان که حضرت آيت الله خامنه­اي ـ مدّ ظلّه العالي ـ در اين خصوص، طيّ چند نکته بيان فرمود:
نکته­ي اول، اين است که ما وقتى مي­گوييم پيشرفت، نبايد توسعه به مفهوم رايج غربى تداعى بشود.... آنچه ما دنبالش هستيم، لزوماً توسعه غربى - با همان مختصات و با همان شاخص­ها - نيست. غربى‏ها يك تاكتيك زيركانه تبليغاتى را در طول سال­هاى متمادى اجرا كردند و آن، اين است كه كشورهاى جهان را تقسيم كردند به توسعه‏يافته، در حال توسعه و توسعه‏نيافته. در وهله اول، انسان خيال مي­كند توسعه‏يافته يعنى آن كشورى كه از فناورى و دانش پيشرفته‏اى برخوردار است. توسعه‏نيافته و در حال توسعه هم به همين نسبت؛ در حالى كه قضيه اين نيست. عنوان توسعه‏يافته - و آن دو عنوان ديگرى كه پشت سرش مى‏آيد؛ يعنى در حال توسعه و توسعه‏نيافته - يك بارِ ارزشى و يك جنبه ارزش‏گذارى همراه خودش دارد. در حقيقت، وقتى مي­گويند كشور توسعه­يافته، يعنى كشور غربى، با همه خصوصياتش؛ فرهنگش، آدابش، رفتارش و جهت‏گيرى سياسى‏اش؛ اين توسعه‏يافته است. در حال توسعه يعنى كشورى كه در حال غربى شدن است. توسعه‏نيافته يعنى كشورى كه غربى نشده و در حال غربى شدن هم نيست... ؛ لذا ما مجموعه غربى شدن، يا توسعه يافته به اصطلاحِ غربى را مطلقاً قبول نمي­كنيم. پيشرفتى كه ما مي­خواهيم، چيز ديگرى است.
مطلب دوم، اين است كه پيشرفت براى همه كشورها و همه جوامع عالم، يك الگوى واحد ندارد. پيشرفت يك معناى مطلق ندارد؛ شرايط گوناگون - شرايط تاريخى، شرايط جغرافيايى، شرايط جغرافياى سياسى، شرايط طبيعى، شرايط انسانى و شرايط زمانى و مكانى - در ايجاد مدل­هاى پيشرفت، اثر مي­گذارد... .
نكته بعدى هم نكته مهمى است؛ مبانى معرفتى در نوع پيشرفت مطلوب يا نامطلوب تأثير دارد. هر جامعه و هر ملتى، مبانى معرفتى، مبانى فلسفى و مبانى اخلاقى‏اى دارد كه آن مبانى، تعيين كننده است... مبانى معرفتى ما به ما مي­گويد اين پيشرفت مشروع است يا نامشروع؛ مطلوب است يا نامطلوب؛ عادلانه است يا غيرعادلانه.
البته يك نقاط اشتراكى هم وجود دارد كه اين‌ها در توسعه كشورهاى توسعه­يافته غربى كاملاً وجود داشته. روح خطرپذيرى - كه انصافاً جزو خلقيات و خصال خوب اروپايى‏هاست - روح ابتكار، اقدام و انضباط، چيزهاى بسيار لازمى است. در هر جامعه‏اى كه اين‌ها نباشد، پيشرفت حاصل نخواهد شد. اين‌ها هم لازم است. ما اگر بايد اين‌ها را ياد بگيريم، ياد هم مي­گيريم؛ اگر هم در منابع خودمان باشد، بايد آن‌ها را فرا بگيريم و عمل كنيم (آيت الله خامنه­اي، 1388).
پيشرفت به معناي علم بيشتر يا تکنيک بهتر نيست، مگر آن‏که به‏وسيله هدف‏هاي با ارزش انساني هدايت و نظارت شوند، و ضروري است که از لحاظ کمّي و کيفي داراي ويژگي‏هايي باشد. پيشرفت نمي‏تواند تنها در افزايش کمّي شاخص‏ها محدود شود (جمعيت بيشتر يا رفاه بيشتر)؛ بلکه لازم است مطالبي مؤثر و نافذ درباره هدف‏هاي زندگي بشر مطرح كند.
پيشرفت، بهبود در همه ابعاد است. گسترش و بهبود در يک بعد و پسرفت يا توقف در يک بعد ديگر، با تعريف پيشرفت، سازگاري ندارد. اصولاً مقوله پيشرفت براي انسان، در زندگي بهتر و حرکت در مسير کمال مطرح مي‌شود.
اگر هم گاهي از اصطلاح توسعه استفاده کنيم، بايد به اين نکته اساسي توجه داشته باشيم که تفاوت ويژه توسعه از ديدگاه اسلام با توسعه غربي، هدف نبودن خود توسعه است. توسعه از نظر اسلام، خود، وسيله و ابزاري براي رسيدن افراد به كمال و قرب الهي و مقدمه زندگي آخرتي است كه از درون افراد و بر اساس دستورهاي شرع، ريشه مي‌گيرد.
خلاصه، پيشرفت مورد نظر و تاييد اسلام، وجوه مشترکي با مفهوم توسعه در مکاتب يادشده دارد؛ ولي اين دو از نظر انگيزه و هدف نهايي بر يک‌ديگر منطبق نيستند؛ زيرا از نظر اسلام، پيشرفت، فرايند جهت‌دار است و هدف غايي آن، رساندن انسان به کمال نهايي و شايسته‌ اوست که در جهان‌بيني اسلامي، کمال نهايي انسان، قُرب اِلي‌الله مي‌باشد. تامين رفاه مادي انسان در حدّ معقول، در مقايسه با هدف نهايي ـ يعني تقرّب به خدا ـ به عنوان هدفي متوسط و به منزله ابزاري براي رسيدن به هدف نهايي است. بنابراين مفهوم پيشرفت از ديدگاه اسلام، وسيع‏تر از آن است که فقط در ابعاد مادي هستي بگنجد.بيانات در ديدار نخبگان علمى و اساتيد دانشگاه‌ها

مفهوم توسعه
اين پيشرفت علمى، اگرچه كه با فراگيرى علم از كشورها و مراكز پيشرفته‌تر علمى حاصل خواهد شد - بخشى از آن بلاشك اين است - اما فراگيرى علم يك مسئله است، توليد علم يك مسئله‌ى ديگر است. نبايد ما در مسئله‌ى علم، واگن خودمان را به لوكوموتيو غرب ببنديم. البته اگر اين وابستگى ايجاد بشود، يك پيشرفتهايى پيدا خواهد شد؛ در اين شكى نيست؛ ليكن دنباله‌روى، نداشتن ابتكار، زير دست بودن معنوى، لازمه‌ى قطعى اين چنين پيشروى‌اى است؛ و اين جايز نيست.
[برای مشاهده لینک ها باید عضو انجمن ها باشید . ]
[برای مشاهده لینک ها باید عضو انجمن ها باشید . ]
[برای مشاهده لینک ها باید عضو انجمن ها باشید . ]


از دهه چهل ميلادي به اين سو، «توسعه» به صورت اصطلاحي در اقتصاد رواج يافته است. در آغاز، توسعه را مترادف «رشد توليد ناخالص داخلي» مي‏دانستند (زاكس، 1377: ص22)؛ امّا با گذشت يك دهه، تجربه كشورهايي كه براي تحقّق توسعه، راه افزايش توليد ناخالص داخلي را پيموده بودند، نشان داد كه توسعه تنها پديده‏اي اقتصادي نيست؛ بلكه حالتي است كه ابعاد ديگر نيز دارد؛ ابعادي همچون توسعه سياسي، توسعه اجتماعي، و مانند آن‌ها.
با گذشت زمان، مفهوم توسعه داراي ابعاد گوناگون و گسترده ديگري نيز شد؛ به گونه‏اي كه امروزه شامل توسعه محيط و توسعه­ي انساني نيز مي‏شود.
«توسعه» به فراگردي گفته مي­شود که در آن، جامعه از وضعي نامطلوب به وضعي مطلوب متحوّل مي­شود. در فرايند توسعه، استعدادهاي سازماندهي جامعه از هر جهت ـ چه از نظر اقتصادي و چه از نظر اجتماعي، فرهنگي و سياسي ـ بارور و شکوفا مي­شود (احمدي، 1387: ص19).
و اما افزايش ثروت اقتصادي براي خوب زيستن ساکنان سرزمين را «توسعه اقتصادي» مي­نامند. خوب زيستن ايجاب مي­کند شخص بتواند خوب کار کند، خوب مصرف کند، از تحصيلات کافي برخوردار شود، بداند که در زندگي چه انتخاب­هايي دارد، با سلامتي زندگي کند و در زمينه­هاي مختلف از امنيت برخوردار باشد (خلعتبري، 1385: ص636). از اين تعريف نيز فرق ديدگاه اسلام در تعريف توسعه و نيز جايگزيني واژه پيشرفت معلوم مي‌شود.
امروزه، اقتصاد در نظام­هاي مختلف جهاني، گرفتار نوعي رکود و کاستيِ جدّي در چهار عاملِ توليد، درآمد، اشتغال و تجارت شده که حاصل نقص در سيستم مديريتي و سياست­هاي استعماري، ظالمانه يا انحصاري حاکمان و حکومت­ها است. بي ترديد، کاستي­هاي بهره­وري از منابع و ابزار را نيز بايد بدان افزود.
معناي اقتصاد و اقتصاد اسلامي
در تعريف اقتصاد گفته­اند: «اقتصاد» از کلمه قصد به معناي ميانه­روي است. و «علم اقتصاد» يکي از رشته­هاي علوم اجتماعي است که در باب کيفيتِ فعاليت­هاي مربوط به دخل و خرج و چگونگي روابط مالي افراد جامعه با يک‌ديگر و اصول و قوانيني مطالعه مي­کند که بر امور مذکور حاکم است. چون ميان اقتصاد اسلامي و اعتدال، ارتباط وجود دارد، موجب اين شده است تا عنوان اقتصاد براي آن به کار گرفته شود (جبران مسعود، 1376: ج1، ص227).
در عصر ائمّه عليهم السلام به جاي اقتصاد، تقدير در معيشت براي مسايل مالي به کار مي­رفت؛ چنان که امام صادق عليه السلام مي­فرمايد:
اصلاح امور مردم جز به وسيله سه چيز تحقّق نمي­يابد؛ تفقّه در دين، صبر و تحمّل مشکلات، و حسن تقدير در معيشت (حرّ عاملي، 1403ق: ج12، ص41).
همان‌گونه كه در حوزه‌ سياست و فرهنگ، دو مبناي دين و سكولاريسم معنا دارد، در حوزه‌ اقتصاد هم اين تقسيم‌بندي جاري است، و اقتصاد هم به ديني و غيرديني تقسيم مي­شود. الگوهاي سوسياليستي و سرمايه­داري، دو گرايش اقتصاد مادي به شمار مي­آيند.
اگر اقتصاد بتواند معطوف به تعالي انسان باشد، بين فعاليت‌هاي اقتصادي و تعاليِ معنوي و تقرب انسان، ارتباط حقيقي برقرار شده، تلاش‌هاي اقتصادي در جهت قرب قرار مي­گيرد.
جهاد اقتصادي
نظر به اين که رهبر معظم انقلاب سال 1390 را «سال جهاد اقتصادي» نامگذاري فرمود، لازم است توضيح مختصري نيز در اين باره بيان شود.
جهاد، يعني قدرت خود را به کار انداختن، متحمّل مشقّت شدن، تلاش توأم با رنج. جنگ را از آن جهت جهاد مي­گويند که تلاش و کوشش توأم با رنج است (قرشي، 1352: ج2، ص77).
وقتي جهاد با کلمه «في سبيل الله» همراه باشد، مفهوم ويژه­اي دارد و هرگونه فعاليت و مبارزه سياسي، اجتماعي، اخلاقي، فرهنگي، اقتصادي، با جان و مال و زبان و قلم و فکر با محوريّت خدا را شامل مي‌شود.
البته بايد توجه داشت که جهاد علاوه بر نبردهاي دفاعي و گاه تهاجمي، مبارزات علمي، اقتصادي، فرهنگي و سياسي را نيز در بر مي‌گيرد؛ لذا هر ملتي که در اين عرصه­ها جهاد و تلاشِ پي­گير داشته باشد، به مجد و عظمت دست خواهد يافت، وگرنه به خواري و ذلّت دچار مي­شود؛ چنان که در روايات مي­خوانيم که جهاد در راه خدا که بر پايه حق و جلوگيري از تجاوز به حقوق فردي و اجتماعي و ارزش‌هاي انساني استوار است، پشتوانه­اي قوي براي عزت و سربلندي و نيل به امنيّت و آرامش و استقلال يک کشور به شمار مي­رود.
پيامبر گرامي اسلام صلي الله عليه و آله و سلم مي­فرمايد:
جهاد کنيد، تا مجد و عظمت را براي فرزندانتان بر جاي گذاريد (حرّ عاملي، 1403: ج11، ص9).
نيز آن حضرت در بيان اهميت جهاد مي­فرمايد:
آن کس که جهاد را ترک گويد، خداوند بر اندام او لباس ذلت مي­پوشاند و فقر و احتياج بر زندگي و تاريکي بر دين او سايه خواهد انداخت (حرّ عاملي، 1403: ج11، ص5 ).
كلمه جهاد، هميشه برخورد با مانع و رفع مانع را مورد توجه دارد. اين در معناي جهاد، حالت تأكيد و تصريح دارد. در همين راستا يكي از استراتژي‌هاي جهاد اقتصادي، اين است كه بايد جهاد عظيمي در شناسايي موانع اقتصادي صورت گيرد؛ موارد و موانعي كه دست و پا گير است.
نکته ديگر اين است که گره زدن «جهاد» به مفهوم «اقتصاد» و تركيب اين مفهوم مقدس با فعاليت‌ اقتصادي، به معناي‌ نوعي تلاش سخت‌كوشانه در مسير بهسازيِ اقتصادي مبتني بر انگيزه‌هاي الهي است.
اگر اقتصاد بتواند معطوف به تعالي انسان باشد، بين فعاليت‌هاي اقتصادي و تعاليِ معنوي و تقرب انسان، ارتباط حقيقي برقرار شده و تلاش‌هاي اقتصادي در جهت قُرب قرار مي­گيرد. اين جهاد به اين معنا نيست كه تلاش­ها براي توسعه لذت­ها و بهجت‌هاي مادي در ذيل همان مديريت اقتصادي متعارف (اقتصاد سرمايه‌داري يا اقتصاد سوسياليستي) را تغيير نام دهيم و با تأكيد بر نيّت صحيح، همان رفتارها را امضا کنيم؛ بلکه براي تأمين تعالي انسان بايد ماهيت و سازوکار رفتار اقتصادي هم، شكل و شمايل ديگري بيابد كه بتوان آن را در زمره جهاد في سبيلِ الله قرار داد.
اول. امدادهاي الهي و شکوفايي اقتصادي در عصر ظهور
بي‌ترديد، يکي از عوامل مهم و کارساز در شکوفايي و پيشرفت اقتصاد در عصر ظهور، امدادهاي الهي است که در حقيقت نتيجه و ثمره پرهيزگاري، عدالت محوري، رعايت احکام و اجراي اوامر خداي متعال به وسيلة رهبر و امام آن عصر و نيز بيشتر پيروان آن حضرت مي­باشد.
اين، وعده الهي است که رعايت اين امور، نزولات و برکات آسماني را در پي خواهد داشت، و موجب رونق چشم‌گير کشاورزي و رشد محصولات زراعتي خواهد شد. در آيه 96 از سوره اعراف مي‌خوانيم:
(وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَى ءَامَنُوا وَ اتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَيهِم بَرَكاتٍ مِّنَ السَّماءِ وَ الأَرْضِ وَ لكِن كَذَّبُوا فَأَخَذْناهُم بِما كانُوا يَكْسِبُونَ).
و اگر مردمى كه در شهرها و آبادي­ها زندگى دارند، ايمان بياورند و تقوا پيشه كنند، بركات آسمان و زمين را بر آن‌ها مى‏گشاييم؛ ولى ]آن‌ها حقايق را[ تكذيب كردند؛ ما هم آنان­ را به كيفر اعمالشان مجازات كرديم.
اميرالمؤمنين عليه السلام نيز در اين رابطه فرموده است:
بِالْعَدْلِ تَتَضاعَفُ الْبَرَكاتُ (آمدي تميمي، 1407ق: ج1، ص291).
با عدالت بركت­ها فزوني مي­يابد.
در اينكه منظور از بركات زمين و آسمان چيست، در ميان مفسران، گفت­وگو است؛ بعضى آن را به نزول باران و روييدن گياهان تفسير كرده‏اند، و بعضى به اجابت دعا و حل مشكلات زندگى؛ ولى اين احتمال نيز وجود دارد كه منظور از بركات آسمانى، بركات معنوى، و منظور از بركات زمينى بركات مادى باشد.
با توجّه به آيات گذشته، تفسير اول، از همه مناسب­تر است؛ زيرا در آن آيات كه مجازات­هاى شديد مجرمان و طغيان‌گران را شرح مى‏داد، گاهى اشاره به فرود آمدن سيلاب از آسمان، و طغيان چشمه‏ها از زمين ( همانند طوفان نوح ) و گاهى اشاره به صاعقه‏ها و صيحه‏هاى آسمانى، و گاهى زلزله‏هاى وحشتناك زمينى شده بود.
در آيه مورد بحث، اين حقيقت مطرح است كه اين مجازات­ها واكنش اعمال خود آن‌ها بود؛ وگرنه اگر انسان پاك و با ايمان باشد، به جاى اينكه عذاب از آسمان و زمين فرا رسد، بركات خدا از آسمان و زمين بر او مى‏بارد. اين انسان است كه بركات را تبديل به بلاها مى‏كند.
قابل توجه، اينكه ايمان و تقوا نه تنها سبب نزول بركات الهى مى‏شود، بلكه باعث مى‏گردد كه آنچه در اختيار انسان قرار گرفته، در مصارف مورد نياز به كار گرفته شود؛ براي مثال، امروز ملاحظه مى‏كنيم كه بخش بسيار مهمى از نيروهاى انسانى و منابع اقتصادى در مسير مسابقه تسليحاتى و ساختن سلاح­هاى نابود كننده صرف مى‏شود. اين‌ها مواهبى فاقد هر گونه بركت هستند و به­زودى از ميان مى‏روند و نه تنها نتيجه‏اى نخواهند داشت، ويرانى هم به بار مى‏آورند؛ ولى اگر جوامع انسانى ايمان و تقوا داشته باشند، اين مواهب الهى به شكل ديگرى در ميان آن‌ها در مى‏آيد، و طبعاً آثار آن، باقى و برقرار خواهد ماند و مصداق كلمه بركات خواهند بود (مکارم شيرازي، 1373: ج6، ص266).
در عصر رهايى، مردم از گمراهى دست برداشته، و هدايت مى‏يابند و اين، دليل بر جهانى‏شدن اسلامِ راستين و گرايش و ايمان مردم به حكومت جهانى حضرت بقيّة اللَّه الأعظم عليه السلام مى‏باشد.
در آن عصر فرخنده برخلاف اين عصر تلخي و ناكامى، همه مردم جهان به دستورات رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم و آيين اسلام ايمان مى‏آورند و بر اساس اعتقاد به خدا تقوا را پيشه مى‏كنند.
بديهى است دستورات رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم جز پيروى از مكتب اهل بيت عليهم السلام و قرآن كريم چيز ديگرى نيست و اجر رسالت آن بزرگوار، جز مودّتِ ذوى القربى نمى‏باشد.
خداوند در قرآن كريم مى‏فرمايد:
(قُلْ لا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِى الْقُرْبى) (شورى: 23)
بگو بر رسالت خود پاداشى از شما نمى‏خواهم، مگر مودّت ذوى القربى را.
در عصر رهايى بر اثر تكامل عقلى مردمان جهان، گفتار رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم را مى‏پذيرند و مودّتِ خاندان وحى عليهم السلام را دارا مى‏شوند. مقصود از مودّت اهل بيت عليهم السلام ، محبّتى است كه باعث تقرّب انسان به آنان شود.
بنابر اين، ايمان و تقواى عمومى جامعه كه با گرايش به خاندان وحى عليهم السلام و دارا شدن مودّت آنان جلوه‏گر مى‏شود، راز گشوده‏شدن درهاى آسمانى و نزول بركات الهى است. پس اگر از اوّل بعثت مردمان گفتار پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم را مى‏پذيرفتند و دست از مقام ولايت خاندان وحى برنمى‏داشتند، تيرگى‏ها و تاريكى‏هايى كه جهان را به ظلمت و تباهى كشيده است، پيش نمى‏آمد و خداوند كريم از عطاى نعمت‏ها و بركات آسمانى دريغ نمى‏ورزيد.
در خصوص امدادهاي الهي در عصر ظهور، به دو موضوع در روايات تصريح شده است:

نخست. نزول باران و برکات الهي
از جمله امدادهاي الهي که در عصر طلايي ظهور حضرت حجّت عليه السلام و دوران حکومت مهدوي صورت مي­پذيرد، نزول باران­هاي مفيد و ثمربخش است. نظر به اينکه يکي از مهم­ترين منابع طبيعي و اصليِ حيات و زندگي، آب است كه عامل مهمّي براي پيشرفت اقتصادي ـ به­ويژه کشاورزي ـ مي‌باشد. اين ويژگي عصر امام زمان عليه السلام از اهميت بسياري برخوردار است.
حاکم نيشابوري در مستدرک، حديث مشروحي از ابوسعيد خدري از پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله و سلم نقل مي‏کند که فرمود:
يَنْزِلُ بِاُمَّتي في آخِرِ الزّمانِ بَلاءٌ شَديد مِن سُلطانِهِم، لَمْ يُسمَعُ بَلاءٌ اَشَدُّ مِنهُ، حَتّي تَضيقَ عَنهُمُ الاَرضُ الرَّحبَهُ، وَ حَتّي يُملاَ الاَرضَ جَوراً وَ ظُلماً، لايَجِدُ الْمُؤمِنُ مَلجَاً يَلتَجِاُ اِلَيه مِن الظُّلمِ فَيَبعَثُ اللهُ عَزَّ وَجَلَّ رَجُلاً مِن عِترَتي، فَيَملَأ الاَرضَ قِسطاً وَعَدلاً کَما مُلِئَتْ ظُلماً وَ جَوراً، يَرضي عَنهُ ساکِنُ السَّماءِ و ساکِنُ الاَرضِ، لاتدخَّر الارضُ مِن بَذرِها شيئاً اِلّا اَخْرجَتهُ، وَ لا السَّماءُ مِن قَطْرِها شَيْئاً اِلاّ صَبَّهُ اللهُ عَلَيْهِم مِدراراً (حاکم نيشابوري، 1418ق: ج4، ص465).
در آخر زمان، بلاي شديدي بر امّت من از سوي سلطان آن‌ها وارد مي‏شود؛ بلايي که شديدتر از آن شنيده نشده است؛ تا آنجا که زمينِ وسيع و گسترده بر آن‌ها تنگ مي‏شود، و تا آنجا که زمين پر از جور و ظلم مي‏گردد، و مؤمن پناهنگاهي براي پناه جستن به آن از ظلم نمي‏يابد. در اين هنگام، خداوند متعال مردي از عترتم را مبعوث مي‏کند که زمين را پر از عدل و داد کند، آن گونه که از ظلم و ستم پر شده بود. ساکنان آسمان ]فرشتگان[ از او خشنود مي‏شوند، و همچنين ساکنان زمين. زمين تمام بذرهاي خود را بيرون مي‏فرستد و بارور مي‏شود، و آسمان تمام دانه‏هاي باران را بر آن‌ها فرو مي‏بارد ]و همه جا را سيراب و پر برکت مي‏کند[.
حاکم بعد از ذکر حديث مي‏گويد: اين حديث، صحيح است هر چند «بخاري» و «مسلم» آن را در کتاب خود نياورده‏اند.
امام صادق عليه السلام مي‏فرمايد:
اِنّ قُدّامَ القائِمِ لَسَنَةً غَيْداقَةً يَفْسُدُ فِيها الثَّمَرُ فِي النَّخْلِ فَلا تَشُکُّوا فِي ذلکَ (اِربلي، 1381ق: ج2، ص462 ؛ طوسي،1386: ص762).
در آستانه­ قيام قائم سالي پرباران خواهد بود که در اثر آن، خرما بر روي نخل مي‏پوسد. پس در اين ترديدي به خود راه ندهيد.
نيز آن حضرت فرموده است:
وَ إِذَا آنَ قِيَامُهُ مُطِرَ النَّاسُ جُمَادَى الْآخِرَةَ وَ عَشَرَةَ أَيَّامٍ مِنْ رَجَبٍ مَطَراً لَمْ يَرَ الْخَلائِقُ مِثْلَهُ... (اِربلي، 1381ق: ج2، ص463).
وقتي که زمان قيام قائم نزديك شود، بر مردم باران فرو خواهد ريخت، در ماه جمادي‏الثاني و ده روز رجب؛ باراني که مانندش ديده نشده است.
نزول باران و برکات الهي در آن عصر، آن­چنان پي در پي و به اندازه بر زمينِ نيازمند مي­بارد که بيشترين سر سبزي را در روي زمين ايجاد مي­کند؛ لذا روايت است که پيامبر اسلام صلي الله عليه و آله و سلم ­فرمود:
خداوند، باران را از آسمان همواره بر آن‌ها بفرستد، و از زمين چيزي از گياه نماند، مگر اين که سبز شود (اِربلي، 1381ق: ج2، ص382).
دوم. برکات استثنايي زمين
در عصر ظهور بر اثر ايمان و تقوا، بركات الهى از زمين و آسمان بر آنان وارد مى‏شود؛ به گونه‏اى كه از هر درخت، هر نوع ميوه‏اى كه خدا اراده كند چيده مى‏شود. همچنين ميوه‏ها - بر اثر يكسان شدن هوا در همه فصل‏ها - مخصوص يك فصل نيست؛ ميوه­ تابستان در زمستان هم بر درختان وجود دارد و ميوه­ زمستان در تابستان نيز بر درختان هست.
مسأله­ بركت، حقيقت بزرگى است كه جهان در عصر ظهور بر اثر وجود آن، چهره‏اى ديگر به خود خواهد گرفت، و بر اثر وجود بركت و نازل شدن آن بر مردمان عصر ظهور، گرفتارى‏هاى دوران تاريك غيبت برطرف مى‏شود، و گشايش و فراوانى، سراسر گيتى را فرا مي­گيرد. به اين گونه، جهان چهره‏اى ديگر از خود نشان مي­دهد، و در آن عصرِ گشايش و شكوفايى، شكوفه‏هاى قدرت و توان‌گرى سراسر زمين را پر مى‏كند و نشانى از فقر و تنگدستى باقى نخواهد ماند.
در آن عصرِ همايون، ضعف، ناتوانى و شكستگى، شكست خواهند خورد و قدرت، توانايى و خجستگى، جايگزين آن‌ها خواهند شد. بركت توسّط فرشتگانِ الهي به وجود مى‏آيد. از نظر ديد مادّى، مثلاً گندم فقط به وسيله­ بذر و آب و خاك به وجود مى‏آيد؛ ولى از ديدگاه كسى كه با امور غير محسوس آشنايى دارد، ايجاد اشيا منحصر به وسايل عادّى و طبيعى نيست؛ بلكه از راه‏هاى غير طبيعى نيز محصول طبيعى ايجاد مى‏شود.
از پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله و سلم روايت شده که فرمود:
تَزيدُ المِياهُ في دَولتِهِ، وَ تمدّ الانهار و تضاعِف الارض اُکُلَها (مقدّسي شافعي، 1386: ص200).
آب­ها در دولت او ]حضرت مهدي عجل الله تعالي فرجه الشريف ‌[ فراوان مي­شود، و زمين، برکات خويش را چند برابر مي­كند.

برنامه­هاي اقتصادي حکومت مهدوي در عصر ظهور
هنگامي که آدمي در مسير رشد عقلاني خود به ضرورت برنامه­ريزي در زندگي خويش پي بُرد، آن را در نظام‌هاي اجتماعي به عنوان ابزاري در خدمت مديريت و [برای مشاهده لینک ها باید عضو انجمن ها باشید . ]، مورد توجه قرار داد. امروز مي­بينيم که ساختار وجودي سازمان­ها پيچيده شده­اند که بدون برنامه­ريزي‌هاي دقيق نمي توانند به حيات خود تداوم بخشند. براي دست يافتن به هدف مورد نظر، بايد پيش از تلاش فيزيکي يا اقدام به انجام کار، تلاش ذهني يا برنامه­ريزي کافي صورت گيرد.
از اين­رو، نقش برنامه­ريزي صحيح و تأثير آن در رونق و پيشرفت امور جامعه بسيار مهم است؛ و پيداست که برنامه­ريزي اقتصادي نيز از ضروري­ترين کارها براي دست­يابي به پيشرفت است.
امام علي عليه السلام مي­فرمايد:
لا فقرَ مَعَ حُسنِ تَدبير (آمدي تميمي، 1407ق: ج2، ص370).
با تدبير و برنامه­ريزيِ خوب، ديگر فقري نخواهد ماند.
آنچه از روايات به دست مي­آيد، بيان‌گر اين حقيقت است که در عصر حکومت امام زمان عليه السلام علاوه بر امدادهاي الهي، برنامه­هاي مهم، ضروري، گسترده و بر مبناي عدالت اسلامي به بهترين وجه، اجرايي مي­شود و مردم شاهد پيشرفت چشم‌گيري در ابعاد مختلف ـ به­ويژه در بعد اقتصادي ـ خواهند بود.
ما در اين­جا، با توجه به احاديث اهل بيت عليهم السلام ، به برنامه­هاي اقتصادي حضرت حجّت عليه السلام که باعث رونق و رفاه عمومي مي­شود مي­پردازيم:
پيشرفت علم و دانش
مسلّم است که علم و دانش و رشد فکري و فرهنگي، نقش بسزايي در تکامل و پيشرفت انسان و جامعه­ انساني دارد، و بسياري از مشکلات سر راه تکامل را رفع مي­کند. در عصر انقلاب جهاني مهدي موعود عليه السلام يکي از امور، پيشرفتِ عجيب علوم در تمام زمينه­هاست.
در حديثي از امام صادق عليه السلام چنين مي‌خوانيم:
دانش، 27 حرف ]شعبه و شاخه[ است. تمام آنچه پيامبران الهي براي مردم آورده‌اند، دو حرف بيش نبوده است و مردم تا‌كنون جز آن دو حرف را نشناخته‌اند؛ ولي هنگامي كه قائم ما قيام كند، 25 حرف ديگر را آشكار مي‌كند و در ميان مردم منتشر مي‌سازد و دو حرف ديگر را به آن پيوند مي‌دهد، تا 27 حرف كامل و منتشر شود (مجلسي، 1404ق: ج52، ص336).
اين پيشرفتِ علمي، نه تنها در علوم انساني، بلکه در علوم صنعتي، اقتصادي و غير اين‌ها نيز پديد خواهد آمد. در آن عصر طلايي، رهبر آن حکومت، که امام زمان عليه السلام است بر تمام علوم اشراف کامل دارد، و دانش او با دانش هيچ دانشمندي قابل قياس نيست، و همه را از چشمه­سار علم خود بهره­مند مي­كند.
لذا، آن بزرگوار همچون جدّش اميرالمؤمنين عليه السلام ندا سر مي­دهد که:
سَلوني قبلَ اَن تَفقِدوني، فاَِنَّ بَينَ جَوانِحي عِلماً جَمّاً (مجلسي، 1404ق: ج52، ص272).
قبل از آنکه از ميان شما بروم، هر گونه سؤالي داريد از من بپرسيد؛ چرا که سراسر وجودم سرشار از علم و دانش است.
امام باقر عليه السلام نيز رشد عقليِ بندگانِ خدا را - که با تصرّفِ تکويني، در عصر ظهور به وقوع مي­پيوندد - مورد توجه قرار مي­دهد و مي­فرمايد:
اذا قام قائِمُنا وَضَعَ اللهُ يَدَه عَلي رُؤوسِ العِبادِ، فَجَمَعَ بها عُقولَهم وَ کَمُلَت بِهِ اَحلامُهُم (کليني، 1405ق: ج1، ص25 ؛ حرّ عاملي، 1366: ج6، ص367).
وقتي که قائم ما قيام کند، خداوند دستش را بر سر بندگان قرار مي­دهد و به وسيله­ آن، عقول ايشان جمع شده، افکارشان با آن تکميل مي‌گردد.
اجراي عدالت اجتماعي اقتصادي
عدالت اقتصادي، به معناي فرآيند تصميم‌گيري مبتني بر اسلام است كه امور را به سه امر الهي، امور عمومي و امور خصوصي تقسيم مي‌كند. عدالت اقتصادي، در زمينه­ توليد به عدالت در حفظ و گسترش ثروت، يعني رشد اقتصادي پايدار، در زمينه­ توزيع به عدالت در توزيع ثروت،‌ و در زمينه­ مصرف يا رفاه اقتصادي يا تقليل كمبود كالاها و خدمات كه هدف نهايي خرده‌نظام اقتصادي اسلام است، به آموزه كفايت مي‌رسد.
عدالت اقتصادي متضمن نظم فردي و اجتماعي در حوزه­ اقتصاد است و اصول اخلاقي را به انسان اعطا مي‌كند، تا در سازوكارها و نهادهاي اقتصادي تجلي يابند. اين سازوكارها و نهادها تعيين مي‌كنند كه چگونه شخص در زندگي، كار و كسب انجام دهد، وارد قراردادها شود، با ديگران كالاها و خدمات را مبادله كند و علاوه بر اين، بنياد مادي مستقلي را براي معيشت اقتصادي‌اش ايجاد كند.
دكترين عدالت اقتصادي مهدوي با چهار شاخص رشد اقتصادي پايدار، كاهش مداوم نابرابري، حذف فقر، و مصرف به حد كفاف، شناسايي شده است (جهانيان، 1383ش، ص 14).
كاهش مداوم نابرابري به معناي كاهش انواع نابرابري‌هاي اقتصادي در سطح ملي، نژادي و قومي، خانوادگي و منطقه‌اي و بين‌المللي است. مضمون برخي از روايات، نشان‌دهنده اين نكته است كه انواع تبعيض‌ها و تجاوزها در جامعه­ مهدوي مرتفع مي‌شود، و عدل در هر جا كه جامعه‌اي انساني وجود داشته باشد، گسترش مي‌يابد.
از امام باقر عليه السلام نقل شده است:
در حكومت قيام‌كننده اهل‌بيت پيامبر قسط و عدل ]به معناى عدم تبعيض در تقسيم بيت ‌المال و رعايت حقوق مردم[ به طور كامل اجرا خواهد شد (مجلسي، 1404ق: ج52، ص351).
در آن عصر طلايي، ‌امكانات به‌ شيوة عادلانه توزيع مى‌گردد و از ‌اجحاف و تعدّىِ سودجويانِ تكاثر‌طلب جلو‌گيري‌ مى‌شود؛ و در نهايت، مردم نيز از نظر غناى روحى و سطح اخلاق و معرفت و تقوا چنان اوج مى‌گيرند كه دامنه­ حرص و آز كه سرچشمه­ تكاثر و بخل و احتكار و تنازع است، برچيده مى‌شود.
در حديثى از امام صادق‌ عليه السلام چنين مى‌خوانيم:
هنگامى كه قائم ما قيام كند ... زمين ]با تدبير امام و تلاش صادقانه مردم[ گنج‌ها و ذخاير گران‌بهاى خود را آشكار مى­كند؛ آن‌چنان‌كه مردم آن‌را با چشم ‌خود مى‌بينند ]آن‌چنان غناى ظاهرى و معنوى مردم را فرا مى‌گيرد[ كه نمى‌توانيد كسى‌ را پيدا كنيد كه هديه­ شما را بپذيرد، يا زكات مال را قبول كند. همه مردم به آنچه خدا از فضلش به آن‌ها روزى داده، مستغنى و بى‌نياز مى‌شوند (مجلسي، 1404ق: ج 52، ص 337).
از ديدگاه اسلام حتي اگر رشد اقتصادي پايدار،‌ كاهش نابرابري، و حذف فقر تحقق يابد، ولي مصرف در نظام اقتصادي متعادل نباشد، عدالت اقتصادي تحقّق نيافته است. سرزنش مترفين، مسرفين، و مبذّرين در قرآن كريم و سنت معصومان‌ عليهم السلام گواه صدق اين مدعاست؛ زيرا اين سرزنش اطلاق دارد و زماني را شامل مي‌شود كه رفاه اقتصادي براي همه فراهم باشد (جهانيان، 1383: ص14).
در جامعه­ مهدوي، حكمت و عقل عملي بشر بر اثر تقوا به تكامل مي‌رسد و مردم به آن روشن‌بيني خاص قرآني مي‌رسند. امام باقر عليه السلام در روايت ابوخالد كابلى مى‌فرمايد:
هنگامى كه قائم ظهور كند، شعاع نورانيت و هدايتش همه بندگان خدا را فرا مى‌گيرد، و عقول مردم متمركز و اخلاقشان به واسطه­ آن امام بزرگوار، كامل مي‌شود (مجلسي، 1404ق: ج 52، ص 336).