فهرست مطالب
مقدمه
پيشگفتار
بخش اول: كليات
درس اوّل: معناشناسى «تفسير» و «تأويل»
1. مقدمه
2. «تفسير» در لغت
3. كاربرد واژهى «تفسير» در قرآن كريم
4. «تفسير» در اصطلاح
5. «تأويل» در لغت
6. كاربرد واژهى «تأويل» در قرآن كريم
6ـ1ـ تأويل كلام = سرآغاز كلام
6ـ2ـ تأويل كلام = سرانجام كلام
6ـ3ـ تأويل فعل = سرآغاز فعل
6ـ4ـ تأويل فعل = سرانجام فعل
6ـ5ـ تأويل رؤيا = سرآغاز رؤيا
6ـ6ـ تأويل رؤيا = سرانجام رؤيا
7. تأويل از ديدگاه برخى صاحب نظران
7ـ1. نظريهى ابن تيميه در مورد تأويل
7ـ2. نظريهى علاّمه طباطبايى در مورد تأويل
7ـ3. نظريهى يكى از قرآن پژوهان معاصر در باب تأويل قرآن
8. تأويل در اصطلاح
1. تفسير
2. تفسير به رأى
3. تفسير باطنى
4. حمل لفظ بر معناى مرجوح
9. رابطهى منطقى بين تفسير و تأويل
خلاصه و نتيجه
الف) پرسشهاى درس
ب) سئوالات تحقيق
منابع جهت مطالعه و تحقيق
درس دوم: اصطلاحشناسى مبانى و روشهاى تفسيرى
1. مقدمه
2. مبانى تفسير قرآن
3. اصول تفسير
4. قواعد تفسير
5. روشها، گرايشها و سبكهاى تفسيرى
5-1. روش تفسيرى
5-2. گرايش تفسيرى
5-3. سبكهاى بيانى در تفاسير
5-4. از مذاهب تفسيرى تا تفاسير مذهبى
خلاصه و نتيجه
الف) پرسشهاى درس
ب) سئوالات تحقيق
منابع جهت مطالعه و تحقيق
درس سوم: نياز به تفسير
1. مقدمه
2. نياز به تفسير، ذاتى يا عَرَضى؟!
2ـ1. نيازهاى ذاتى
2ـ1ـ1. اجمال برخى از آيات
2ـ1ـ2. آيات متشابه
2ـ1ـ3. ذو وجوه بودن برخى آيات
الف ـ نمونهاى از ابهام در مرجع ضمير
ب ـ نمونهاى از اختلاف در وجوه اعراب
ج ـ اختلاف در مستثنى منه
د ـ نمونهاى از اختلاف در تقدير
2ـ1ـ4. ذو بطون بودن آيات قرآن
2ـ2. نيازهاى عَرَضى
2ـ2ـ1. گذشت زمان و پردهى ابهام بر موقعيتهاى نزول
2ـ2ـ2. غُبار غربت بر چهرهى مفردات قرآن
2ـ2ـ3. ضعف ادبى مخاطبان
2ـ2ـ4. پرسشها، شبهات و نيازهاى عصرى
3. دفع اشكال
خلاصه و نتيجه
الف) پرسشهاى درس
ب) سئوالات تحقيق
منابع جهت مطالعه و تحقيق
درس چهارم: جواز تفسير
1. مقدمه
2. ادلّهى موافقان جواز تفسير اجتهادى
2 ـ 1. آيات مؤيّد تفسير اجتهادى
2 ـ 2. روايات مؤيد تفسير اجتهادى
2ـ2ـ1. حديث ثقلين
2ـ2ـ2. حديث عرضِ اخبار به قرآن
2ـ2ـ3. جواز استنباط احكام شرعى از قرآن
2ـ2ـ4. ردّ متشابه به محكم
3. ادلّهى مخالفان تفسير اجتهادى
3ـ1. آيات مخالف با تفسير اجتهادى
3ـ2. رواياتِ مخالف تفسير اجتهادى
خلاصه و نتيجه
الف ـ پرسشهاى درس
ب ـ سئوالات تحقيق
منابع جهت مطالعه و تحقيق
درس پنجم: معيارهاى تفسير معتبر
1. مقدمه
2. ضوابط سنجش تفاسير
2ـ1. ارتباط منطقى و زبان شناختى با الفاظ
2ـ1ـ1. انواع ارتباط زبان شناختى بين الفاظ و تفسير قرآن
الف) رابطهى وضعى بين لفظ و معن
ب) رابطهى مفهوم و مصداق
ج) رابطهى لازم و ملزوم
د) رابطهى مَثَل با مُمَثَّل
2ـ2. اعتبار منابع در تفسير
2ـ2ـ1. معناى لغوى
2ـ2ـ2. قواعد ادبى
2ـ2ـ3. آيات قرآن
2ـ2ـ4. احاديث
الف) احاديث متواتر
ب) احاديث آحادِ همراه با قراين قطعى
ج) احاديث آحادى كه مضمون آنها با قراين قطعى تأييد نمىشود
2ـ2ـ5. عقل
2ـ2ـ6. اجماع
2ـ2ـ7. شهود عرفانى
خلاصه و نتيجه
الف) پرسشهاى درس
ب) سئوالات تحقيق
منابع جهت مطالعه و تحقيق
بخش دوم: مبانى فهم قرآن
درس ششم: زبان قرآن
1. مقدمه
2. بيان اصطلاحات
2ـ1. زبان عرفى
2ـ2. زبان رمز
2ـ3. زبان سمبليك
2ـ4. زبان ادبى
2ـ5. زبان علمى
2ـ6. زبان تمثيلى
3. ويژگىهاى زبان قرآن
3ـ1. زبان قرآن، زبان عرف خاص
3ـ2. زبان قرآن ؛ زبانى تركيبى
3ـ3. زبان قرآن ؛ زبانى دو لايه
خلاصه و نتيجه
الف) پرسشهاى درس
ب) سئوالات تحقيق
منابع جهت مطالعه و تحقيق
درس هفتم: ظاهر و باطن قرآن و مبانى فهم آن
(قسمت اول: روايات ظاهر و باطن و معناشناسى اصطلاحات)
1. مقدمه
2. مرورى بر روايات ظاهر و باطن
3. فقهالحديث روايات ظاهر و باطن
3ـ1. معناشناسى واژهى حرف
3ـ2. معناشناسى ظاهر و باطن
3ـ3. معناشناسى حدّ و مَطْلَع
خلاصه و نتيجه
الف) پرسشهاى درس
ب) سئوالات تحقيق
منابع جهت مطالعه و تحقيق
درس هشتم: تفسير باطن و مبانى فهم آن
(قسمت دوّم: روىكردهاى مختلف در مورد تفسير باطن قرآن)
1. مقدمه
2. موضعگيرى در برابر روايات ظاهر و باطن
3. نظريههاى مختلف در تفسير ظاهر و باطن قرآن
3ـ1. ديدگاه وجود شناسانه (حقيقتگرا)
3ـ2. ديدگاه معنا شناسانه
3ـ2ـ1. تأويل قرآن (معناى متن)
3ـ2ـ2. مقصود اصلى خداوند
3ـ2ـ3. مدلولهاى مطابقى آيات
3ـ2ـ4. معناى كلى و مجرد از خصوصيات
3ـ2ـ5. مدلولهاى التزامى الفاظ
خلاصه و نتيجه
الف) پرسشهاى درس
ب) سئوالات تحقيق
منابع جهت مطالعه و تحقيق
درس نهم: فرآيند ظهور معانى از الفاظ قرآن
1. مقدمه
2. اقسام لفظ از نظر ظهور و خف
2ـ1ـ1. نمونههايى از لفظ ظاهر در قرآن
2ـ1ـ2. تأويل پذيرىِ ظاهر
2ـ2ـ1. راه تشخيص ظاهر از نصّ
2ـ2ـ2. تأويل پذيرى نصّ
2ـ3ـ1. اقسام محكم
2ـ5ـ1. عوامل اجمال
2ـ5ـ2. حكم الفاظ مجمل
2ـ6ـ1. رابطهى بين مجمل و متشابه و تفاوت آن دو
2ـ6ـ2. نظريات گوناگون در تفسير متشابهات
مرحلهى اوّل: معناى وضعى
مرحلهى دوّم: معانى كاربردى
مرحلهى سوّم: سياق
مرحلهى چهارم: هماهنگى با كل قرآن
الف) ظهور تصوّرى
ب) ظهور تصديقى اول
ج) ظهور تصديقى دوم
خلاصه و نتيجه
پرسشهاى درس
سئوالات تحقيق
منابع جهت مطالعه و تحقيق
درس دهم: عوامل مؤثّر در فهم قرآن
1. مقدمه
2. فهم قرآن در گرو «دانش» و «انديشه»
2ـ1ـ دانشهاى لازم در فهم قرآن
2ـ1ـ1. شناخت زبان و فنون آن
2ـ1ـ2. شناخت خداوند به عنوان گويندهى سخن
2ـ1ـ3. شناخت مخاطبان سخن
2ـ1ـ4. شناخت زمان و موقعيت هاى نزول
2ـ2. تدبّر در قرآن
2ـ2ـ1. شيوهى تدبّر در قرآن
2ـ2ـ2. جايگاه قلب در فهم قرآن
سئوالات درس
پرسشهاى تحقيق
منابع جهت مطالعه و تحقيق
بخش سوم:
تفسير قرآن در عصر پيامبر صلىاللهعليهوآله ، صحابه، تابعين و اهل بيت عليهمالسلام
درس يازدهم : تفسير پيامبر اكرم صلىاللهعليهوآله
1. مقدمه
2. نياز مسلمانان عصر نزول به تفسير قرآن
3. ميزان تفسير نبوى و اقسام آن
4. نمونههايى از تفسير نبوى
5. محدوديتهاى تفسير نبوى و علل آن
6. خلاصه و نتيجه
پرسشهاى درس
سئوالات تحقيق
منابع جهت مطالعه و تحقيق
درس دوازدهم : تفسير صحابه
1. مقدمه
2. صحابيانِ مفسِّر
2ـ1. امام على بن ابى طالب عليهالسلام
2ـ1ـ1. آثار تفسيرى على بن ابىطالب عليهالسلام
2ـ2. عبداللّه بن عباس
2ـ1ـ1. آثار تفسيرى ابن عباس
1. صحيفهى على بن ابى طلحه
2. «غريب القرآن» به تهذيب عطاء بن ابى رباح (م 114 ق)
3. مسائل نافع بن ازرق
4. تنوير المقباس من تفسير ابن عباس
2ـ2ـ2. اهم طرق روايى تفسير ابن عباس
2ـ3. عبداللّه بن مسعود
2ـ3ـ1. آثار تفسيرى ابن مسعود و طرق اسناد به وى
2ـ4. اُبَىّ بن كعب
2ـ4ـ1. آثار تفسيرى ابىّ بن كعب و طرق اسناد به وى
2ـ5. ساير مفسّران از صحابه
3. ويژگىها و مشخصّات تفسير صحابه
4. ارزش و اعتبار تفسير صحابه
5. اسرائيليات در تفسير صحابه
5ـ1. عناصر اصلى نقل اسرائيليات و اهداف آنها
خلاصه و نتيجه
پرسشهاى درس
سئوالات تحقيق
منابع جهت مطالعه و تحقيق
درس سيزدهم : تفسير تابعين
1. مقدمه
2. مفسّران معروف در عصر تابعين
2ـ1. مجاهد بن جبر مكّى (21 ـ 104 ق)
2ـ2. سعيد بن جُبَير (45 ـ 95 ق)
2ـ3. عِكرمَة (25 ـ 105 ق)
2ـ4. عطاء بن ابى رباح (27 ـ 114 ق)
2ـ5. قَتادة بن دِعامة السَّدوسى (61 ـ 118 ق)
2ـ6. حسن بصرى (21 ـ 110 ق)
2ـ7. ابوالعالية (... ـ 93 ق)
2ـ8. سدّى (... ـ 128 ق)
2ـ9. مسروق (... ـ 63 ق)
2ـ10. شعبى (20 ـ 104 ق)
2ـ11. ابراهيم نخعى (... ـ 96 ق)
2ـ12. زيد بن اَسلم (... ـ 136 ق)
2ـ13. سعيد بن مُسَيِّب (15 ـ 95 ق)
2ـ14. محمد بن كعب قُرَظى (40 ـ 118 ق)
3. ويژگىهاى تفسير تابعين
3ـ1. جلوهى گوهر اجتهاد در تفسير تابعين
3ـ1ـ1. شاخصههاى اجتهاد در تفسير تابعين
الف ـ عرضهى تفسير مخالف با معناى ظاهرى متن
ب ـ مخالفت با تفسير صحابه
ج ـ مخالفت با ديگر تابعين
3ـ2. اسرائيليات در تفسير تابعين
4. جهتگيرىهاى تفسير تابعين
4ـ1. گرايش ادبى و لغوى
4ـ2. گرايش فقهى
4ـ3. گرايش اخلاقى
5. روش تفسيرى تابعين
6. ارزش و اعتبار تفسير تابعين
خلاصه و نتيجه
پرسشهاى درس
سئوالات تحقيق
منابع جهت مطالعه و تحقيق
درس چهاردهم: تفسير اهلبيت عليهمالسلام
(قسمت اول: مبانى، روش، ارزش)
1. مقدمه
2. اصول و مبانى تفسير اهلبيت عليهمالسلام
1ـ2. مبناى نخست : قرآن كتابى است كه به زبان مردم نازل شده است
2ـ2. مبناى دوم : قرآن كلام خداست
3ـ2. مبناى سوّم : التزام به وحى بيانى
4ـ2. مبناى چهارم : يارى جستن از قواعد عقلى
5ـ2. مبناى پنجم : جاودانگى قرآن
3. روش شناسى تفسير اهل بيت عليهمالسلام
1ـ3. تفسير قرآن با استناد به قواعد ادبى
2ـ3. تفسير قرآن به قرآن
3ـ3. تفسير قرآن با استناد به حديث پيامبر صلىاللهعليهوآله
4ـ3. تفسير قرآن با استفاده از قواعد عقلى
4. ارزش و اعتبار تفسير اهل بيت عليهمالسلام
خلاصه و نتيجه
پرسشهاى درس
سئوالات تحقيق
درس پانزدهم: تفسير اهلبيت عليهمالسلام
(قسمت دوم: مرورى بر روايات تفسيرى)
1. مقدمه
2. اقسام روايات مأثور در تفسير
2ـ1. روايات تفسيرى
2ـ2. روايات جرى و انطباق
2ـ3. روايات بطن
2ـ3ـ1. رابطهى جرى و بطن
3. روايات «جرى» و «بطن» در بوتهى نقد
3ـ1. تطبيق صحيح و مقبول
3ـ1ـ1. بيان مصداق لفظ عام
3ـ1ـ2. بيان مصداق مطلق
3ـ1ـ3. تجريد معنا يا الغاى خصوصيت
3ـ2. تطبيق ناروا و مردود
3ـ2ـ1. جاعلانِ تطبيقاتِ نارو
3ـ2ـ2. نمونههايى از تطبيقات باطل
3ـ2ـ3. اهداف حديث سازان از جعل روايات تطبيق
خلاصه و نتيجه
پرسشهاى درس
سئوالات تحقيق
منابع جهت مطالعه و تحقيق
كتابشناسى
دانلود کتاب مباني و روش هاي تفسيری
پاسخ با نقل قول
