موضوع: گفتگو در محضر اميرالمومنين عليه السلام

تدبير امور

174 - آيا تدبير و دقت در امور به نظر شما لازمه مديريت و اصلاح امور است يا چندان اهميتى ندارد؟
فقال عليه السلام : ايها الناس لا خير فى دنيا لا تدبير فيه . (191)
فرمودند: (اصلا) امور دنيا اگر بدون تدبير و فكر انجام گيرد بدون خير و بى نتيجه است .
175 - يعنى عقل و خرد كفايت نمى كند و حتما تدبير لازم است ؟
قال عليه السلام : لا عقل كا التدبير. (192)
اصلا عقل يعنى تدبير و قدرت و توان نظم دادن به امور و هرچه تدبير و برنامه ريزى بهتر باشد دليل بر قوت انديشه و عقل است . ادل شى ء على غزاره العقل حسن التدبير . (193)
قدر ثم اقطع و فكر ثم انطق و تبين ثم اعمل . (194)
اندازه گير، آنگاه جدا كن ؛ انديشه بنما، سپس سخن گوى ؛ نخست روشن شو، آنگاه انجام بده يعنى هرگز بدون برنامه ريزى و تدبير دست به انجام كارى مزن تا نه وقتت تلف شود و نه سرمايه ات ، و نه پشيمان شوى .
176 - مگر انجام كار بدون تدبير پشيمانى دارد؟
قال عليه السلام من ساء تدبيره تعجل تدميره . (195)
(بله ) هر كه در كارها بد عمل كند، هلاكت او شتاب گيرد.
التدبير قبل العمل فانه يومنك من الندم . (196)
تدبير و برنامه ريزى بايد قبل از دست به كار شدن باشد تا جلوى پشيمانى ات را بگيرد.

اولويت بندى در امور

177 - از حضرت پرسيدم : مردم در امور زندگى و مسائل اجتماعى گرفتار شده اند و وقت كم مى آورند و بسيار شده كه از خيلى كارها عقب افتاده اند، بايد چه كنند كه بهتر به كارهايشان برسند؟
حضرت فرمودند: (بايد كارها را طبقه بندى كنند. غير مهم ، مهم و مهم تر و از امور پر اهميت شروع كنند كه اگر هم كارى باقى ماند از امور بى اهميت باقى بماند.
من اشتغل بغير المهم ، ضيع الاهم . (197)
هر كه خود را به كارهاى كم اهميت مشغول سازد، امور با اهميت را ضايع خواهد كرد و به آنها نخواهد رسيد.
178 - پرسيدم اشتغال به كارهاى بى فايده و كم ارزش چه ؟
فرمودند: (آنها نيز آدمى را از رسيدن به مقاصد خود باز مى دارند.)
من اشتغل بالفضول فاته من مهمه المامول . (198)
هر كه خود را به امور اضافى و بى فايده ، مشغول سازد از رسيدن به آرزوهاى مهم باز مى ماند.
179 - به چه امورى بيشتر بايد پرداخت ؟
به چيزهايى كه از تو سوال خواهد شد و بايد در برابرش پاسخگو باشى . كن مشغولا بما انت عنه مسئول . (199)
180 - در امور عبادى نيز بايد به واجبات و امور مهم توجه كرد، يا هر عبادتى را مى توان انجام داد، هر چند به واجبات ضرر بزند؟
(خير هرگز دست به كار امور غير مهم و مستحبات نشويد اگر به واجبات لطمه مى زند.)
لا قربه بالنوافل اذا اضرت بالفرائض . (200)
هرگز فكر و انديشه تو نمى تواند مشغول همه مسائل بشود، پس لازم است آنرا براى امور مهم و اساسى به كارگيرى .
182 - آيا اين سفارش را به دولتمردان هم داريد كه در مسائل مملكت دارى و رسيدگى به امور جامعه ، به مسائل اساسى و امور مهم توجه كنند و وقت خود را صرف مسائل فرعى و بيهوده نكنند؟
بله - به تمام تصميم گيران و كارگزاران اين توصيه را داريم كه به مسائل اساسى و زيربنائى توجه كنند و وقت ، بودجه و امكانات را صرف امور مقطعى و زودگذر نكنند كه خدمت به مردم را بايد با امور اساسى و كلان آغاز كرد وگرنه شكست خواهند خورد.
يستدل على ادبار الدول باربع : تضييع الاصول و التمسك بالفروع و تقديم الاراذل و تاخير الافاضل . (201)
نشانه شكست دولتها چهار چيز است . ضايع كردن مسائل اصولى و اساسى ، سرگرم شدن به امور كوچك و بى اهميت ، استفاده از آدمهاى بى لياقت ، و كنار گذاشتن افراد لايق و با كفايت .
183 - آيا خود را درگير امور پست و بى مقدار كنيم يا از آنها اجتناب كنيم ؟
- هرگز خود را درگير نكنيد و از كنارش بگذريد.
عظموا اقداركم بالتغافل عن الدنى من الامور . (202)
قدر و منزلت خود را مصون داريد به وسيله بى توجهى و تغافل نسبت به امور بى مقدار، كه شخصيت شما را بى مقدار مى كند.
(تغافل يعنى خود را به غفلت و بى خبرى زدن )
184 - بفرمائيد در انجام امور زندگى چگونه باشيم ؟ تند باشيم يا كند؟ شتابگر باشيم يا ...؟
(هر كدام در جاى خود خوب است ولى دقت كن ) در هيچ كارى قبل از رسيدن وقتش عجله و شتاب نكنى و چون دسترسى به آن پيدا كردى مبادا در آن سقوط كنى ، و هر وقت ديدى شرايط فراهم نيست لجاجت نكنى و اصرار نورزى ، و چون موضوعى برايت روشن شد درنگ نكنى ، و بالاخره هر چيز را در جاى خود بگذار، و هر كارى را در وقت خودش انجام ده .
اياك و العجله بالامور قبل اوانها او التساقط فيها عند امكانها او اللجاجه فيها اذت تنكرت او الوهن اذا استوضجت فضع كل امر موضعه و اوقع كل عمل موقعه .

پناهگاه انسان در مشكلات

(203)
185 - به هنگام بروز مشكلات چه بايد كرد؟
بر خدا توكل كن . در همه مسائل و پيش آمدها، خود را به خداى خويش ‍ بسپار كه به پناه گاه محكم و نگهدارنده توانمندى واگذار كرده اى .
و الجى ء نفسك فى الامور كلها الى الهك فانك تلجئها الى كهف حرير و مانع عزيز . (204)
186 - به چه چيز متوسل شويم ، آن گاه كه گرفتار شديم ؟
به خداوند. او مورد اعتماد و بهترين وسيله اى است كه بدان متوسل شده اى .
و اوثق سبب اخذت به سبب بينك و بين الله . (205)
محكم ترين سبب و وسيله اى كه مى توان بدان چنگ زنى همان نقطه اتصالى است كه بين تو و خدا (ايمان و بندگى ) وجود دارد.
187 - آيا اضطراب ها و نگرانى ها با توكل به خدا رفع مى شود؟
بله . كسى كه به سوى خدا كام بردارد و به او تقرب جويد همانند تشنه اى است كه به آب گوارا دست يابد.
الرائح الى الله كالظمان يرد الماء. (206)

حقوق مردم

188 - در مورد حقوق جامعه چه مى فرمائيد؟
اداى حق بندگان خدا بر اداى حق خداوند مقدم است پس اگر كسى حقوق بندگان را ادا نمود مى تواند حق خداوند را هم ادا كند. جعل الله سبحانه حقوق عباده مقدمه لحقوقه فمن قام بحقوق عباد الله كان ذلك موديا الى القيام بحقوق الله . (207)
189 - آيا در اداء حقوق اجتماعى تفاوتى بين افراد جامعه هست ؟
خير همه مردم از هر نژادى كه باشند در برابر حقوق اجتماعى مساويند و بر هم برترى ندارند. مانند دانه هاى شانه كه همه مساويند.
الناس سواء كاسنان المشط. (208)
190 - كسانى كه نگران زندگى اند چه كنند؟
نگرانى جا ندارد خداوند بسيار بندگانش را دوست دارد و همه را عائله خود مى داند و هرگز از عائله خود غافل نخواهد شد.
كلكم عيال الله و الله سبحانه كافل عياله . (209)
رسول خدا صلى الله عليه و آله نيز فرمود: الخلق عيال الله فاحبهم الى الله عزوجل انفعهم لعياله . (210)
همه بندگان نان خور و عائله خدايند، بهترين آنها كسى است كه سودش به عائله خدا بيشتر برسد.

انجام كار خير

191 - در فرهنگ اهل بيت عليه السلام مردم را تشويق به احسان در حق ديگران نموده اند ولى گاهى مردم قدرشناس نيستند و حتى تشكر هم نمى كنند آيا باز هم به خوبى و احسان سفارش مى فرمائيد؟
بله ، هرگز از كار خير و احسان به ديگران دست بر ندار، گرچه كسى از تو تقدير و تشكر نكند.
لا تمنعن المعروف و ان لم تجد عروفا . (211)
192 - بعضى ها وقتى كار خيرى انجام مى دهند و ديدند قدردانى وجود ندارد، دلسرد مى شوند و ديگر علاقه به نيكى نشان نمى دهند به اينان چه سفارشى مى فرمائيد؟
هيچگاه ناسپاسى اشخاص ، تو را در انجام كار خوب بى ميل و سرد نكند، زيرا كسى (يعنى خداوند) از تو تشكر مى كند كه خودش هرگز ذينفع نيست و گاهى تشكر او براى تو سودمندتر از كفرانى است كه اشخاص مى كنند و در هر حال بدان كه خداوند نيكوكاران را دوست دارد.
لا يزهدنك فى المعروف من لا يشكره لك فقد يشكرك عليه من لا يستمع بشى ء منه و قد تدرك من شكر الشاكر اكثر مما اضاع الكافر و الله يحب المحسنين .
193 - آيا تكليف زمامداران و كارگزاران جامعه چيست و در زندگى چگونه بايد باشند و آيا حق دارند از بيت المال يا حتى مال شخص خودشان به زندگى مرفه روى آورند؟
خير، زمامداران جامعه لازم است زندگى خود را با زندگى افراد فقير جامعه هماهنگ سازند، مبادا فشار فقر و ندارى مستمندان را از پاى در آورد.
ان الله تعالى فرض على ائمه الحق ان يقدروا انفسهم بضعفه الناس كيلا يتبيع بالفقير فقره . (212)

كمك به ستمكاران

194 - على جان عليه السلام اگر بخواهيم در قيامت با شما محشور شويم ، بايد چه كنيم ؟
يا نوف ان سرك ان تكون معى يوم القيامه فلا تكن للظالمين معينا. (213)
اگر دوست دارى در قيامت با من باشى سعى كن يار ستمگران نباشى و آنان را در ستمكارى مساعدت نكنى .

حرمت عالمان

195 - تكليف مردم در برابر دانشمندان و عالمان چيست ؟
تكريم و احترام كنند (زيرا) من وفر عالما فقد وقر ربه . (214)
كسى كه دانشمندى الهى را احترام نمايد مانند آن است كه پروردگار خويش ‍ را احترام كرده باشد.
196 - چه گروهى از مردم بيشتر بايد با دانشمندان دين بجوشند و رفت و آمد داشته باشند؟
(كارگزاران و مسوولين ، بيشتر نياز به مصاحبت و مراوده با دانشمندان دارند. بنابراين )
اكثر مدارسه العلماء و مناقشه الحكماء فى تثبيت ما صلح عليه امر بلادك و اقامه ما استقام به الناس قبلك . (215)
(اى مالك به عنوان سردار مصر) زياد با دانشمندان و حكيمان جامعه گفتگو داشته باش (بخصوص ) درباره موضوعاتى كه به اصلاح و بهبود وضع جامعه مربوط مى شود و امور مردم در گذشته ، به دوام و اصلاح آنها بستگى داشته است .
197 - پس بايد علماء دين و دانشمندان ، در امور سياسى دخالت كنند تا زمامداران بتوانند با آنان مشورت و گفتگو نمايند؟
بله اصولا حكومت از آن دانشمندان است .
العلماء حكام على الناس . (216)
علماء، حق حكومت بر مردم را دارند و حاكمان جامعه هستند.
198 - آيا دانشمندان همه مورد اعتمادند؟
خير، فقط كسانى كه به علم خود عمل كنند زيرا:
افه العلم ترك العمل به . (217)
آفت علم ، عمل نكردن به آن است كه مانند درخت بى ثمر مى باشد.

وظيفه دانشمندان

199 - چگونه است كه بعضى از مردم توجه به علما ندارند و چگونه است كه بعضى از عالمان در دل مردم جا ندارند؟
مشكل همان بى توجهى بعضى از آنان به عمل است و چون مردم بى اعتماد شوند ديگر همه را به يك چشم مى نگرند. لو ان حمله العلم حملوه بحقه لاحبهم الله و ملائكته و اهل طاعته من خلقه وليكنهم حملوه لطلب الدنيا فمقتهم الله و هانوا على الناس . (218)
اگر اهل علم آنگونه كه شايسته علم است آنرا فرا مى گرفتند و به آن عمل مى كردند مورد عنايت و محبت خدا و ملائكه و بندگان مومن او قرار مى گرفتند، ولى چون علم را براى دنيا طلب كردند مورد غضب خداوند قرار گرفته و در چشم مردم نيز سبك و خوار شدند.
200 - آيا علت بى توجهى مردم به علوم نيز همين بى اعتمادى است ؟
بله ، چون نتيجه درستى از برخى عالمان نمى بينند نسبت به آنها رغبت نشان نمى دهند.
انما زهد الناس فى طلب العلم كثره مايرون من قله العمل به . (219)
مردم در فراگيرى دانش رغبت ندارند از بس كه دانشمندان بى عمل را ديده اند!
201 - سنگين ترين تكليف عالمان چيست ؟
مبارزه با ستمگران و يارى مظلومان .
و ما اخذ الله على العلماء ان لا يقاروا على كظه ظالم و لا سغب مظلوم. (220)
خداوند از دانشمندان پيمان گرفته كه بر شكم پرستى ظالمان و گرسنگى مظلومان سكوت ننمايند.
202 - راستى كه چه سخت است تكليف آنان ؟
هر چند تكليف بسيار سخت مى باشد. ولى در عوض اجر آنان بيشتر از همه است و دو ركعت نماز كه يك عالم مى خواند بهتر است از هفتاد ركعت نمازى كه جاهل بخواند.
ركعتان من عالم خير من سبعين ركعه من جاهل لان العالم تاتيه الفتنه فيخرج منها بعلمه و تاتى الجاهل فتنسفه نسفا . (221)
عالم به هنگام بروز فتنه يا تكيه بر علم خود به سلامت از آن فتنه سر برون آورد ولى نادان خود را درگير فتنه خواهد ساخت .

ارزش علم

203 - پرسيدم از سرور دو عالم كه آيا علم بهتر است يا مال دنيا؟
فرمودند: علم بهتر از مال است زيرا علم ، تو را از بلاها حفظ مى كند ولى مال را، تو بايد حفظ كنى ، مال را اگر انفاق كنى با خرج كردن كم مى شود ولى علم با انفاق پاينده و افزوده مى گردد و بالاخره كسى كه بزرگى خود را به وسيله مال به دست آورده است با از دست دادن مال آن بزرگى نيز از دست برود.
العلم خير من المال ، العلم يحرسك و انت تحرس المال و المال تنقصه النفقه ، و العلم يزكو على الانفاق و صنيع المال يزول بزواله . (222)
204 - كداميك پس از مرگ بيشتر سودبخش است علم يا مال ؟
اموال با مرگ به ديگران منتقل مى شود ولى عالمان با علم خود هميشه زنده اند هر چند جسم آنان به زير خاك رود ولى علم آنها هميشه در دلها جاودانه است .
هلك خزان الاموال و هم احياء و العلماء باقون ما بقى الدهر. اعيانهم مفقوده و امثالهم فى القلوب موجوده . (223)
205 - آيا مصاحبت و همراهى با دانشمندان را توصيه مى فرماييد؟
بله ، مصاحبت با دانشمندان و اطاعت از عالمان دين تنها راه و محو گناهان مى شود و موجب سربلندى مومنين و ذخيره عمل براى دنيا و آخرت خواهد بود.
و اعلموا ان صحبه العالم و اتباعه دين يدان الله به و طاعته مكسبه للحسنات ، ممحاه للسيئات و ذخيره و رفعه فى حياتهم . (224)
206 - دانشمندان چه مسائلى را بايد رعايت كنند؟
موارد بسيار را، از جمله اينكه : در مقام سخن گفتن نخواهد دانش خود را به رخ مردم بكشد و اگر مطلبى را از ديگرى نقل كرد رعايت امانت را بكند و تحريف نكند و آن را به خودش نسبت ندهد.
علامه الايمان ان توثر الصدق حيث يضرك على الكذب حيث ينفعك و ان لا يكون فى حديثك فضل عن علمك و ان تتقى الله فى حديث غيرك . (225)
نشان ايمان آنست كه راست گويى را بر دروغ گفتن مقدم دارى ؛ حتى اگر راست گويى به زيان تو باشد و دروغ گفتن به تو سود برساند. و اينكه افزون بر معلوماتت سخن نگويى و در نقل سخن ديگران خدا را مدنظر داشته باشى .

خوشبختى

207 - خوشبخت ترين انسان ها كيست ؟
خوشبخت ترين انسان ها كسى است كه : فضل و منزلت ما (اهل بيت ) را بشناسد. به وسيله ما به خداوند تقرب جويد، خالصانه ما را دوست داشته باشد، آنچه ما سفارش كرديم انجام دهد، هر چه را نهى كرديم ترك نمايد، چنين كسى از ما است و در جايگاه ابدى ، با ما خواهد بود.
اسعد الناس من عرف فضلنا و تقرب الى الله بنا و اخلص حبنا، و عمل بما اليه ندبناو انتهى عما عنه نهينا فذالك منا و هو فى دار المقامه معنا. (226)
208 - پرسيدم به چه كسى خوشبخت مى گويند؟
فرمودند: خوشبخت كسى است كه از عذاب خدا بترسد، و به اميد ثواب پروردگار اعمال نيكو انجام دهد، و به عشق بهشت گام بردارد.
انما السعيد من خاف العقاب فامن و رجا الثواب فاحسن و اشتاق الى الجنه فادلج . (227)
209 - گفتم : چه كار كنيم كه رستگار و خوشبخت شويم ؟
قال عليه السلام : اعملوا بالعلم تسعدوا - جالس العلماء تسعد . (228)
فرمودند: به علم خود عمل كنيد خوشبخت مى شويد. با دانشمندان بنشين تا خوشبخت شوى .
210 - پرسيدم : ديگر چه ؟
فرمود احدى خوشبخت نشود مگر با فرمانبردارى از فرامين خدا و كسى بدبخت نشود مگر به وسيله نافرمانى و معصيت خداوند سبحان .
لا يسعد امرءا لا بطاعه الله سبحانه و لا يشقى امرء الا بمعصيه الله. (229)
211 - نشانه خوشبختى چيست ؟
من السعاده التوفيق لصالح الاعمال . (230)
از نشانه هاى خوشبختى اين است كه انسان توفيق انجام كارهاى خوب و شايسته را پيدا كند؟
212 - پرسيدم : خوشبختى زندگى دنيا را در چه مى بينيد؟
فرمودند: از كمال سعادت توفيق در اصلاح جامعه است .
من كمال السعاده السعى فى اصلاح الجمهور. (231)
از رسول خدا صلى الله عليه و آله نيز نقل شده كه فرمودند: چهار چيز از سعادت آدمى است : داشتن دوستان خوب ، داشتن فرزند نيكوكار، داشتن همسر همراه و غمخوار و اينكه كسب و كارش در وطنش باشد.
اربع من سعاده المرء: الخلطاء الصالحون و الولد البار، و المرئه المواتيه و ان تكون معيشته فى بلده . (232)
در حديث امام صادق عليه السلام خانه جادار، همسر با ديانت ، مركب سوارى رام و شباهت فرزند به پدر ذكر شده است كه اين ها جزء سعادت دنياست .
ولى سعادت آخرت همان عمل صالح و در راه خدا و انبياء بودن است .
213 - بهترين نوع خوشبختى براى يك انسان چيست ؟
اينكه داراى اعتبار اجتماعى باشد كه مردم در امور دين و دنياى خود به او اعتماد نمايند.
كفى بالمرء سعاده ان يوثق به فى امور الدين و الدنيا . (233)
214 - پرسيدم شما بيشترين خطر را از سوى چه كسانى مى بينيد؟
فرمود از سوى دو صنف : يكى عالمان هتاك و بى بند و بار و ديگر جاهلان مقدس ماب . اولى با هتاكى مردم را فريب داده و به دين بدبين مى كند و دومى با جهلش به مردم خيانت مى كند و اين دو كمر مرا شكستند.
قصم ظهرى رجلان عالم متهتك و جاهل متنسك فالجاهل يغش الناس ‍ بتنسكه و العالم يضرهم بتهتكه . (234)
215 - پرسيدم سرورم در مقام تعليم و تعلم و يادگيرى علم ، چه توصيه اى مى فرمائيد؟
فقال عليه السلام و اياكم ان تطلبوه لخصال اربع لتباهوا به العلماء او تماروا به فى المجالس ، او لتصرفوا به وجوه الناس اليكم للتروس . (235)
حضرت فرمودند (علم را فقط براى خدا و هدايت و نجات بشر و خدمت به انسانها بياموزيد و مبادا علم را براى چهار هدف باطل بياموزيد:
براى فخرفروشى و مباهات در برابر عالمان ديگر، يا براى بحث و گفتگو با سفيهان ، يا براى تظاهر و ريا در جلسات ، يا براى جلب نظر مردم و رسيدن به جاه و مقام .
افه العلماء حب الرياسته . (236)
رياست طلبى آفت عالمان است .
(كسانى كه براى اين چهار هدف دنبال تحصيل علم بروند از قدم اول در اشتباهند و در نهايت سقوط خواهند كرد)
امام صادق عليه السلام فرمودند: آفه العلماء ثمانيه اشياء: الطمع و البخل و الرياء و العصبيه و حب المدح و الخوض فيما لم يعلموا الى حقيقته و التكلف فى تزئين الكلام بزوايد الا لفاظ و قله الحياء من الله و الافتخار و ترك العمل بما علموا . (237)
آفت دانشمندان هشت چيز است (البته در متن حديث ده مورد ذكر شده ) طمع داشتن ، بخل ورزيدن ، رياكارى ، علاقه به مدح و ثنا، دخالت در امورى كه به آن علم ندارند، تلاش در زيباسازى سخن ، به كار بردن كلمات زائد، حياء اندك در برابر خدا، افتخار (به علم خود) و عمل نكردن به آنچه مى دانند.
216 - من خير خلق الله بعد ائمه الهدى ؟
پس از امامان معصوم عليه السلام چه كسى بهترين مردمند؟
قال عليه السلام العلماء اذا صلحوا.
فرمود: دانشمندان اگر صالح شوند.
قيل و من شر خلق الله بعد ابليس و فرعون و ...؟
به حضرت عرض شد، بدترين آدم ها بعد از شيطان و فرعون چه كسانى هستند؟
فرمود: علماء فاسد!

آسياب جهنم

217 - امام صادق عليه السلام فرمود: على عليه السلام سخن از آسيابى در جهنم به ميان آوردند كه پنج گروه را خرد مى كنند!
از حضرت پرسيده شد و ما طحنها يا اميرالمومنين ؟
چه چيز در آن آسياب خرد مى كنند؟
قال عليه السلام : العلماء الفجره و القراء الفسقه و الجبابره الظلمه و الوزراء الخونه و العرفاء الكذبه ... . (238)
فرمود: دانشمندان بى دين ، قاريان فاسق و گناهكار، و زروگويان ستمگر، وزيران خائن ، عارفان دروغگو، (كه به دروغ ادعاى عرفان مى كنند.)