موضوع: اورانیومی که 20 درصد بود؛ باز هم تعلیق !

اورانیومی که 20 درصد بود؛

باز هم تعلیق

هر زمان صحبت از غنی‌سازی 20 درصد به میان می‌آید، ذهن‌ها به طور خودکار به سمت راکتور قدیمی تهران، که در سال 1967 در امیرآباد تهران ساخته شد، می‌رود. راکتوری که کارکردش در اذهان، هم به واسطه‌ی تحقیقاتی بودنش و هم به واسطه‌ی بهره‌وری آن در امور پزشکی، شهره است.

گروه بین‌الملل برهان/میرزارضا لیلانی؛ در این یادداشت برآنیم تا مسیری که اورانیوم 20 درصد غنی‌شده از آن گذشته را بررسی کنیم.

هر زمان صحبت از غنی‌سازی 20 درصد به میان می‌آید، ذهن‌ها به طور خودکار به سمت راکتور قدیمی تهران، که در سال 1967 در امیرآباد تهران ساخته شد، می‌رود. راکتوری که کارکردش در اذهان، هم به واسطه‌ی تحقیقاتی بودنش و هم به واسطه‌ی بهره‌وری آن در امور پزشکی، شهره است.

از تأسیس راکتوری 93درصدی تا تغییر کارکردش به 20 درصد

به موازات موافقت‌نامه‌ی همکاری هسته‌ای بین ایران و آمریکا، «انستیتو علوم هسته‌ای»، که تحت نظارت سازمان مرکزی پیمان سنتو بود، از بغداد به تهران منتقل شد و دانشگاه تهران، مرکزی را تحت عنوان «مرکز اتمی دانشگاه تهران» برای آموزش و پژوهش هسته‌ای پایه‌گذاری نمود. چندی بعد در سال 1337، به پیشنهاد دانشگاه تهران، ساخت یک راکتور اتمی در دستور کار دولت قرار گرفت و تصویب شد. عملیات ساختمانی راکتور دانشگاه تهران در 1340 آغاز و در آبان‌ماه 1346 آماده‌ی کار شد و عملاً مورد بهره‌برداری قرار گرفت. ظرفیت این راکتور 5 مگاوات بود و با 584/5 کیلوگرم سوخت اورانیوم بسیار غنی‌شده‌ی 93 درصد که تا سال 1357 از طرف آمریکا تأمین می‌گردید، کار می‌کرد.[برای مشاهده لینک ها باید عضو انجمن ها باشید . ] ایجاد راکتور اتمی دانشگاه تهران نقطه‌ی آغاز مهمی در زمینه‌ی فعالیت‌های هسته‌ای ایران محسوب می‌شود.

اما بعد از انقلاب و به دلیل بدعهدی‌های غربی‌ها به ایران، این راکتور برای تأمین سوخت خود دچار مشکل شد و ایران ناچار شد سوخت راکتور را در سال 1372 از درجه‌ی غنای بالا به درجه‌ی غنای پایین تبدیل کند. به عبارتی سوخت این راکتور را از 93 درصد به 20 درصد تغییر داد. این اتفاق در سال 1987 عملی شد که ایران قراردادی با آرژانتین برای تغییر هسته‌ی رآکتور و تغییر سوخت آن از اورانیوم 93 درصد به اورانیوم 20 درصد غنی‌شده امضا کرد.

از مشکل تأمین سوخت 20درصدی راکتور تهران تا افتخار ایرانی برای غنی‌سازی 20درصدی

تأمین سوخت این راکتور کار مشکلی نبود. همان‌طور که گفته شد، در دوران جنگ نیز ایران سوخت این راکتور را تأمین می‌کرد، اما با وارد شدن پروژه‌ی هسته‌ای ایران به مناقشات سیاسی، اطراف غربی با بدعهدی خود تهیه‌ی سوخت 20درصدی راکتور را با مشکل مواجه کردند؛ تا اینکه ایران اظهار داشت اورانیوم با غنای 20 درصد را غنی‌ کرده است و از اینجا معادلات به گونه‌ای دیگر رغم خورد.

از این پس غربی‌ها موضوع غنی‌سازی 20درصدی را به یکی از بندهای اصلی تمام مذاکرات خود با ایران بدل کردند؛ تا اینکه نیاز به تبادل آن با اورانیوم با درصد غنای کمتر مورد توجه قرار گرفت. موضوعی که اوج آن در 7 اردیبهشت 1389 (برابر با 17/5/2010)، در قالب بیانیه‌ی مشترک ایران، ترکیه و برزیل در خصوص تبادل سوخت راکتور تحقیقاتی تهران مطرح شد. البته این موضوع مورد موافقت اطراف غربی قرار نگرفت و بلافاصله علیه ایران قطعنامه‌ی تحریمی تصویب شد.

در اوج مناقشات و در آوریل 2012 میلادی بود که گروه 1+5 و ایران مذاکرات دیپلماتیک را در استانبول از سر گرفتند که موضوع تبادل سوخت، یکی از سرفصل‌های آن بود. در دو دور مذاکرات بعدی که در مه (بغداد) و ژوئن (مسکو) برگزار شد، یکی از مهم‌ترین بندهای مذاکرات، توقف غنی‌سازی در سطح 20 درصد و تبدیل اورانیوم غنی‌شده به میله‌ی سوخت یا صادرات همه‌ی ذخایر اورانیوم بود.

اگرچه این مذاکرات به نتیجه‌ منتهی نشد، اما این بند در همه‌ی مذاکرات بعدی تکرار شده است. دور بعدی در 26 فوریه 2013 بود که نمایندگان بلندپایه‌ی ایران و گروه 1+5 در آلماتی قزاقستان دیدار کردند و محور این مذاکرات نیز کاهش و توقف غنی‌سازی 20 درصد در ایران در ازای کاهش تحریم‌ها بود که این مهم نیز به نتیجه نرسید و ایران در 27 فروردین 1392 با افتخار اعلام کرد 6 زنجیره با 164 تا 170 سانتریفیوژ با غنی‌سازی 20 درصد داریم که 2 زنجیره در سایت احمدی روشن در کاشان و 4 زنجیره در مجتمع شهید علی‌محمدی است (سخنرانی دکتر عباسی).[برای مشاهده لینک ها باید عضو انجمن ها باشید . ]

باز هم تعلیق (این بار غنی‌سازی 20درصدی)

با تغییر دولت در ایران، معادله عوض شد تا اینکه در 24 نوامبر (3 آذر) 7 کشور به توافقی رسیدند که آن‌ را «توافق ژنو» یا «برنامه‌ی اقدام مشترک» نام نهادند و طی آن در سه جا صحبت از تعلیق غنی‌سازی 20 درصد به صورت تلویحی و صریح شد. این توافق اینک در حال اجرایی شدن است و «فرآیند تعلیق غنی‌سازی 20 درصد در سایت‌های فردو و نطنز و نیز رقیق‌سازی و اکسیدسازی ذخیره‌ی 196کیلوگرمی اورانیوم 20 درصد آغاز می‌شود [شد].» (بهروز کمالوندی؛ سخن‌گوی انرژی اتمی)[برای مشاهده لینک ها باید عضو انجمن ها باشید . ]

این توافق، که اولین بند از تعهدات ایران در آن به اقدامات ایران که به صورت داوطلبانه انجام می‌شود اشاره دارد، اشعار می‌دارد:

«نیمی از اورانیوم موجود غنی‌شده 20 درصد را به صورت اکسید 20 درصد برای تولید سوخت راکتور تحقیقاتی تهران ذخیره نماید. بقیه‌ی‌ UF6 20 درصد را به مواد کمتر از 5 درصد رقیق نماید. خط برگشت‌پذیر وجود نداشته باشد (نتوان دوباره آن را به 20 درصد تبدیل کرد).»

دومین بندی که به موضوع اورانیوم 20 درصد مربوط می‌شود اشاره می‌کند:

«ایران اعلام می‌کند برای این دوره‌ی 6ماهه، اورانیوم را به سطح بالاتر از 5 درصد غنی سازی نکند.»

طبق بند سوم، ایران پذیرفته است: «تأسیسات نطنز و فردو که در آن غنی‌سازی اورانیوم با غلظت 20 درصد صورت می‌گرفت را گسترش ندهد.»

کارکردهای اورانیوم 20درصدی و راکتور تهران

1. نیاز ایران به اورانیوم غنی‌شده 20 درصد برای تولید رادیودارو و رادیوایزوتوپ، ایزوتوپ‌های تحقیقاتی برای درمان سرطان.

2. ادامه‌ی حیات راکتور تحقیقاتی تهران که انجام کارهای تحقیقاتی پایه در زمینه‌ی فیزیک راکتور، فیزیک نوترون و بررسی اثر پرتوهای مختلف را مهیا می‌کند.

3. فراهم‌سازی برای کسب توان و تجربه که به موجب این تجربه‌، زمینه‌ی غنی‌سازی با درصد غنای بیشتر مثلاً برای سوخت زیردریایی‌ها، که نیاز به غنای 60 درصد دارند، فراهم می‌شود.

4. ایجاد و فراهم شدن قابلیت فرار هسته‌ای.

5. آموزش و تربیت نیروی انسانی متخصص.

نتیجه‌گیری

غنی‌سازی 20درصدی اورانیوم تعلیق شد. این خبری است که هرچند ممکن است تأسف‌بار باشد، اما قابل تأمل است. هر ایرانی با تفکر درباره‌ی ادامه‌ی گفت‌وگوها با اطراف غربی در این خصوص و با توجه به سیر غنی‌سازی 20درصدی اورانیوم، متوجه بدعهدی‌ها و عدم وفای به ‌عهد و عدم حسن نیت غرب در این خصوص خواهد شد؛ غربی‌هایی که از تمام ابزارها برای محدود کردن ایران استفاده کرده‌اند. اینکه تیم مذاکره‌کننده و دولت فعلی چاره‌ای جز این کار نداشت، مبحثی است که قابل بحث است، اما نکته‌ای که این گذر تاریخی به ما می‌آموزد این است که هیچ‌گاه برای تأمین نیازهای داخلی، وابسته به قدرت کشورهای دیگر نباشیم و حقوق خود را با توانایی‌هایی که داشته و داریم پیگیری کنیم.(*)



پی‌نوشت‌ها:
[برای مشاهده لینک ها باید عضو انجمن ها باشید . ]. تاریخچه‌ی انرژی هسته‌ای در ایران و جهان، مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی، وزارت امور خارجه، تابستان 1386، ص 27.

[برای مشاهده لینک ها باید عضو انجمن ها باشید . ] [برای مشاهده لینک ها باید عضو انجمن ها باشید . ]

[برای مشاهده لینک ها باید عضو انجمن ها باشید . ]. [برای مشاهده لینک ها باید عضو انجمن ها باشید . ]



* میرزارضا لیلانی؛ کارشناس مسایل بین‌الملل/انتهای متن/