ایجاد عوارض جنینی به ۲ عامل عمده بستگی دارد...
رادیوگرافی یکی از راهکارهای تشخیصی مهم در پزشکی و دندانپزشکی است. با این وجود هنگام تصویربرداری تشخیصی از زنان حامله با یک خطر عمده روبرو هستیم و آن ایجاد عوارض نامطلوب جنینی در اثر مواجهه جنین با اشعه ایکس می باشد.
ایجاد عوارض جنینی به ۲ عامل عمده بستگی دارد:
۱٫ سن حاملگی در هنگام مواجهه
۲٫ دوز تشعشع دوز اشعه : دوز آستانه برای ایجاد اثرات نامطلوب بر روی جنین در حال تکامل حداقل ۵ راد بوده و میزان اشعه لازم برای ایجاد مالفورماسیون (بدشکلی های جنینی ) حداقل ۱۰ راد می باشد.
از سوی دیگر میزان تابش اشعه در بررسی های رادیوگرافی معمول حدود ۲ الی ۷۰۰ میلی راد می باشد که بسیار کمتر از حد آستانه بوده و بنابراین شانس وقوع عوارض جنینی بسیار اندک می باشد.
سن حاملگی :
در صورت مواجهه مادر باردار با اشعه ایکس در روزهای اول تا نهم پس از لقاح احتمال سقط شدیداً افزایش می یابد ولی در صورت عدم سقط ،جنین سالم خواهد ماند.
عوارض اصلی شامل انواع مالفورماسیون ها مانند نقایص لوله عصبی ومیکروسفالی در اثر برخورد با اشعه ایکس بین روزهای ۹-۶۰ پس از لقاح رخ می دهد.
تماس با اشعه با دوز ۱ تا ۲ راد در سه ماهه دوم و سوم حاملگی ، خطر ایجاد بیماری های خونی کودکان ( لوسمی ها ) را ۵/۱ تا ۲ برابر افزایش می دهد.
موارد احتیاطی :
۱٫ با توجه به مطالب فوق ،پرتوگیری جنین در زمان بارداری تنها برای ۱ الی ۲ بار تهدیدی متوجه رشد جنین نمی کند با این وجود توصیه میشود مادران باردار حدالامکان در سه ماهه اول بارداری تحت تابش اشعه ایکس قرار نگیرند و از ماه چهارم به بعد با رعایت عامل نکات ایمنی ( در صورت لزوم ) رادیوگرافی جهت بیمارتنها برای ۱ یا ۲ فیلم انجام شود.
۲٫ خانم های باردار هنگام مراجعه به پزشک یا دندانپزشک لازم است وی را از بارداری خود مطلع سازند و از انجام رادیوگرافی جز در موارد اورژانس خودداری کنند.
۳٫ در صورت نیاز به انجام رادیوگرافی بایستی به تکنسین رادیوگرافی در مورد بارداری اطلاع داده شود تا از وسایل حفاظتی مانند روپوش سربی , عینک سربی و حفاظ تیروئید استفاده شود.
اگر در حین حاملگی اشعه ایکس دریافت نمایم احتمال اختلالات در فرزند وجود دارد ؟
از نظر آماری اشعه ایکس (نوع پزشکی) تعداد نوزادان مبتلا به اختلالات عضوی را افزایش نداده است. به طور معمول ۶-۴% نوزادان حین تولد دچار عوارض فوق می باشند خواه اشعه در حین حاملگی دریافت کرده باشند یا خیر.
البته محققین می گویند زنانی که در طی دوران بارداری در مطب دندانپزشک تحت عکس برداری با اشعه ایکس قرار می گیرند , با خطر تولد نوزادی زیر وزن طبیعی روبرو می شوند.
در یک تحقیق ۴۵۰۰ زن باردار که در طی سالهای ۱۹۹۳ تا ۲۰۰۰ میلادی عضو یک شرکت بیمه بهداشتی و دندانی بودند , و در این مدت صاحب فرزند شدند مورد بررسی قرار گرفتند.
در بین این زنان یک هزار و ۱۱۷ نفر نوزادانی به دنیا آوردند که زیر وزن طبیعی بودند.
بررسی مدارک دندانپزشکی زنان شرکت کننده در این تحقیق نشان داد که آن دسته از زنان که در طی دوران بارداری تحت عکسبرداری با اشعه ایکس قرار گرفته بودند دو برابر زنان دیگر با خطر تولد نوزادی زیر وزن طبیعی روبرو هستند.
از یک هزار و ۱۱۷ زنی که دارای نوزادی زیر وزن طبیعی بودند فقط ۲۱ نفرشان در سه ماه اول حاملگی در معرض عکسبرداری با اشعه ایکس قرار گرفته بودند.
دکتر هوجول از دانشگاه واشنگتن در سیاتل که تحقیق مزبور زیر نظر وی انجام شده است , می گوید , هنوز مشخص نیست که چگونه عکسبرداری با اشعه ایکس در مطب دندانپزشک بر وزن جنین تاثیر می گذارد اما این باور وجود دارد که اشعه مزبور ممکن است بر عملکرد غده تیروئید مادر که در بخش جلوی گردن قرار دارد تاثیر بگذارد.
به ویژه اینکه تحقیقات قبلی نشان داده بود که نارساییهای غده تیروئید در زنان حامله خطر تولد نوزادانی زیر وزن طبیعی را افزایش می دهد.
وی اظهار داشت که زنان باردار اگر دچار مشکلات دندانی شدند و نیاز به عکسبرداری با اشعه ایکس پیدا نمودند بهتر است که از پوشش های ضد اشعه ایکس در زمان عکسبرداری استفاده نمایند.
این پوششها نه تنها باید بخش سینه و شکم را بپوشاند بلکه تمامی منطقه گردن و به ویژه محل غده تیروئید را نیز باید فرا گیرد تا از بروز عوارض احتمالی آن بر نوزاد و مادر جلوگیری شود.
محققین می گویند گرچه تحقیقات نشان داده است رادیولوژی ساده در زمان بارداری به هیچ عنوان باعث سقط یا آسیبهای مادرزادی به جنین نمیشود. اما نکتهایی که همچنان وجود دارد این است که این اشعهها هرچند هم که ناچیز باشند، ممکن است آسیب سلولی ایجاد کنند که در دراز مدت میتواند به سرطان منجر شود.
همانطور که مادر در معرض خطر قرار دارد، جنینی که در رحم هست هم ممکن است به خاطر این اشعهها دچار تغییرات سلولی شود و اثراتش را سالها بعد و بعد از به دنیا آمدن و در زمان کودکی نشان دهد.
به طور طبیعی احتمال سرطان در کودک یک در۵۰۰ است که با اشعههای ضعیف این احتمال به میزان بسیار ناچیزی (یک در ۱۰ هزار) بالا میرود و با اشعههای قویتر این افزایش ممکن است به یک در هزار برسد. لوسمی یا سرطان خون یکی از سرطانهایی است که ممکن است به دلیل تابش بیش از حد اشعه به جنین در زمان بارداری، بعدها در نوزاد به وجود بیاید.
لازم به ذکر است اشعه ایکس فقط طی تصویربرداریهای ساده یا سیتیاسکن به بدن نمیرسد. یکی از مواردی که بدن میزان بالایی از اشعه را دریافت میکند زمانی است که به دلیل بیماری سرطان یا برخی بیماریهای خاص، پرتودرمانی انجام شود.
خانمهایی که تحت پرتودرمانی قرار گرفتهاند و بعد متوجه بارداری شدهاند، باید حتما با پزشک انکولوژیست و پزشک متخصص زنان در این مورد مشورت کنند. خانمهایی هم که بعد از پرتودرمانی تصمیم به بارداری دارند باید حتما با متخصص ژنتیک در این مورد مشورت کنند، زیرا ممکن است تخمکها در اثر این پرتوها دچار تغییرات ژنتیکی شده باشند.
نکته مهمی که در انتها لازم به یادآوری است این است که خانمها زمانی که در سن بارداری قرار دارند در ۱۰ روز ابتدای دوره عادت ماهانهشان که ممکن است تخمک آزاد شود، تحت تابش اشعه ایکس قرار نگیرند.
اگرچه تخمکهایی هم که به دلیل تابش اشعه ایکس آسیب دیدهاند معمولا بارور نمیشوند یا بعد از باروری نمیتوانند در رحم جایگزین شوند، اما این قانون بیشتر برای پیشگیری از آسیبهای احتمالی توصیه شده است.