موضوع: مراقبت های دوران بارداری

لقاح تخمك انساني با اسپرماتوزوا در لوله هاي رحمي وظرف چند دقيقه ويا چند ساعت بعد از تخمك گذاري اتفاق مي افتد.در نتيجه اكثر حاملگي ها نزديك دو روز قبل ويا در روز تخمك گذاري اتفاق مي افتند. حدود سه روز بعد از بارور شدن تخمك،تخم وارد حفره ي رحمي شده وطي روندي به توده متراكمي از سلولها به نام توده سلولهاي داخلي(inner cell mass) تبديل مي شود. اين بخش جنين را به وجود مي آورد .در قطب ديگر يك توده به نام سلولهاي خارجي جفت را به وجود مي آورد.
مراقبت هاي دوران بارداري

مسلما مراقبت هاي دوران بارداري نقش به سزايي در سلامت مادر و كودك داشته و از عوارض مادرو كودك به مقدار زيادي جلوگيري مي كند.هدف از مراقبت هاي دوران بارداري تولد فرزندي سالم با تضمين سلامتي مادر است. اين مراقبت ها مجموعه اي سازماندهي شده مي باشد، كه مي تواند مرگ ومير جنين را به ميزان 40% كاهش دهد.سلامت دوران بارداري به سلامت پيش از بارداري( شامل تا يكسال قبل از باردار شدن) بستگي دارد.
طول مدت حاملگي :
دانستن سن دقيق حاملگي بر حسب هفته ، جهت كنترل سلامت جنين ضروري است.حاملگي را به سه قسمت مساوي 3 ماهه تقسيم مي كنند . هر سه ماه شامل 14 هفته است كه مجموعا 42 هفته را در بر مي گيرد.متوسط مدت بارداري 280 روز يا 40 هفته مي باشد.مدت زمان زايمان طبيعي بين 38 تا 42 هفته متغير است. براي تعيين تاريخ احتمالي زايمان 7 روز به تاريخ اولين روز آخرين قاعدگي اضافه كرده وسه ماه به عقب بر مي گرديم. تعيين سن واقعي حاملگي در صورتي كه فرد قاعدگي هاي منظم 28 روزه داشته باشد، با اين روش بسيار دقيق است. بدون وجود قاعدگي هاي منظم و قابل پيش بيني، تعيين دقيق سن حاملگي با معاينه فيزيكي مشكل است و اغلب لازم است براي تشخيص سن حاملگي از سونو گرافي استفاده نمود.
ارزيابي جامع اوليه

هدف اولين ويزيت در دوران بارداري شامل : تاييد حاملگي ،تعيين وضع سلامتي مادر وجنين ،تعيين سن حاملگي ،شروع برنامه اي براي ادامه مراقبت هاي مامايي مي باشد. پس از تاييد حاملگي براي تاييد سلامت مادر لازم است يك سري آزمايشات تكميلي انجام شود كه در بخش مراقبت هاي ماه هاي مختلف دوران بارداري شرح داده خواهد شد.
اين مراقبت ها بايد از ماه اول بارداري شروع شود. لذا لازم است در هر زماني كه بارداري تشخيص داده مي شود پرونده بهداشتي تكميل شود.البته اغلب، شروع مراقبت ها به علت تاخير در تشخيص ديرتر انجام مي شود. به هر حال مراقبت هاي معمول در هر دوره از بارداري متفاوت است.
معاينات دوران بارداري از ماه 1 تا 6 ، ماهانه يك بار ،ماه هاي 7و8 ماهانه دو بار وبعد از آن در ماه 9 به صورت هفتگي انجام مي شود.در صورت مراجعه زن باردار از ماه اول بارداري جمعا 14 مراقبت دوران بارداري انجام مي شود .با توجه به اين كه اغلب زنان از ماه اول بارداري مراجعه نمي كنند ،لذا اغلب تعداد مراقبت ها كمتر از آن خواهد بود . در هر حال مطلوب است كه يك زن باردار در كل دوران بارداري حداقل 6 بار مراقبت شود.
صداي قلب جنين را با گوشي مامايي در هفته 20 و با اولتراسوند در هفته 8 حاملگي مي توان شنيد. ارتفاع رحم پس از خالي كردن مثانه بايد اندازه گيري مي شود . در سن حاملگي 31-20 هفته ارتفاع قله ي رحم از بالاي استخوان عانه بر حسب سانتي متر با سن بارداري برابر است.

در اولين مراجعه زن باردار آزمايشات زير بايد انجام شود:
غلظت خون و گروه خوني ( در صورت ار هاش منفي بودن زن و ارهاش مثبت شوهر لازم است مورد به پزشك ارجاع شود) ، BT, CT، اوره ، كراتينين، قند خون ناشتا و آزمايش ادرار. در صورت لزوم كشت ادرار نيز انجام مي شود. در حال حاضر آزمايشات ايدز ، HBSAgو سونوگرافي جزو آزمايشات روتين دوران بارداري نمي باشد ولي در صورت نياز لازم است انجام شود. آزمايش قند خون پس از ماه 5 نيز يك بار ديگر بايد درخواست شود.
نكاتي كه در هر بار مراقبت زن باردار بايد رعايت شود :
1- در هر زمان از بارداري كه زن باردار مراجعه نمايد بايد مراقبت هاي دوران بارداري شروع شود.
2- در هر بار مراجعه زن باردار لازم است فشار خون ، وزن ، علائم كم خوني و ورم كنترل شود.
3- زمان مراجعه بعدي تعيين و در كارت خانوار ثبت شود.
4- در هر مراجعه زن باردار از علائم خطر و شكايات سوال شود. در صورت وجود هر يك از علائم خطر بيمار به پزشك ارجاع شود.
· بايد به زن باردار گوشزد كرد كه در هر موقع از شبانه روز،در صورت مواجهه با هر يك از علائم هشدار دهنده زير سريعا جهت معاينات لازم به بيمارستان مراجعه كند:
هر گونه خونريزي يا لكه بيني از واژن ، سردرد شديد يا مداوم ، تاري ديد ، دوبيني و ظهور لكه يا نقطه تاريكي در ميدان ديد، سر گيجه ،درد شكم و پايين جناغ سينه، استفراغ مداوم، تب يا لرز،دفع ادرار دردناك، كاهش مقدار دفع ادرار ،خروج مايع از واژن ،تغيير محسوس در شدت يا تناوب حركات جنين ( كمتر يا بيشتر از حد معمول ) ، استفراغ تمام غذاهاي خورده شده و مداوم در سه ماه اول بارداري و هر نوع استفراغ بعد از ماه پنجم، افزايش سريع وزن بدن ،تنگي نفس و استفاده از چند بالش براي خوابيدن ،غش و بيحالي مكرر
· در صورتي كه پرسنل بهداشتي در حين معاينه به هر يك از يافته هاي زير برخورد بايد زن باردار را به پزشك ارجاع دهد :
نشنيدن صداي قلب جنين پس از ماه 4 ،غير طبيعي بودن يا تغيير ناگهاني در معاينات ( وزن ، فشار خون )، بروز علائم كم خوني به خصوص در ماه هاي آخر ،غير طبيعي بودن اندازه رحم ( كوچك تر يا بزرگ تراز حد معمول) ،نتيجه ي غير طبيعي آزمايشات ، مادر در معرض خطر به واسطه بيماري هاي زمينه اي يا سابقه قبلي بارداري كه در بخش بعدي توضيح داده خواهد شد.
اقدامات انجام شده متناسب با سن بارداري به قرار زير است :
ماه اول
از آنجايي كه اغلب شناسايي زن باردار تا ماه سوم بارداري يا بعد از آن نيز به تأخير مي‌افتد، لذا خدمات ارائه شده در اولين مراقبت مادر باردار مشابه مراقبت ماه اول بوده و به قرار زير مي باشد:
در ماه اول بارداري يا بار اول مراقبت، پس از تأييد حاملگي با تست حاملگي، اولين اقدام ، تشكيل پروندي بهداشتي و ثبت كليه ي اطلاعات مربوط به مادر باردار در پرونده مربوطه مي باشد.سپس آزمايشات روتين بارداري همانطور كه در قبل به آن اشاره شد ، درخواست مي شود .
· معاينات لازم شامل : معاينه پستانها، وضعيت قسمت داخل پلك پايين چشم از نظر كم خوني ،اندازه‌گيري قد، وزن و فشار خون مي باشد.
· تعيين زمان تقريبي زايمان بر اساس اولين روز آخرين قاعدگي ( ازتاريخ مورد نظر سه ماه كم كرده و 7 روز به آن اضافه مي كنيم. يعني اگر اولين روز آخرين قاعدگي زني 5 مرداد 83 باشد زمان تقريبي زايمان 12 ارديبهشت سال 84 خواهد بود) محاسبه مي شود.
· وضعيت واكسيناسيون مادر را بررسي و در صورت نياز واكسن توام بزرگسال تلقيح مي شود.
· از مادر در مورد وجود خونريزي يا لكه بيني و يا هر نوع شكايت ديگر سئوال مي شود.
· در اين ماه لازم است جهت زن باردار تجويز قرص اسيد فوليك به ميزان روزانه يك ميليگرم (يك قرص ) شروع شود. در صورتي كه فرد قبل از بارداري مراجعه نمايد بهتر است اين قرص از سه ماه قبل از بارداري شروع شود.اين كار ناهنجاري هاي عصبي جنين را به شدت كاهش مي دهد.
· در صورت وجود هر يك از موارد زير زن باردار لازم است توسط پزشك ويزيت شود : غير طبيعي بودن هر يك از آزمايشات ، غير طبيعي بودن معاينات يا اين كه زن باردار جزو زنان در معرض خطر باشد . (ليست زنان در معرض خطر در پايان بخش مراقبت ها آورده شده است ).
ماه دوم و سوم
در اين ماه اقدامات زير را انجام دهيد:
· معاينات = اندازه‌گيري وزن و فشار خون مادر باردار و مقايسة آن با اندازه ي وزن ماه قبل، بررسي ملتحمه چشم از نظر كم خوني، پرسش از شكايات مادر و و علائم خطر. اولين معاينه دهان و دندان در اين ماه بايد انجام شود.
· در صورت بروز خونريزي و يا لكه بيني، استفراغ هاي مكرر و غير طبيعي بودن معاينات، زن باردار بايد به پزشك ارجاع شود.
· تجويز قرص اسيد فوليك طبق روال ماه قبل
ماه چهارم

در اين ماه اقدامات زير را انجام دهيد :

· معاينات = اندازه‌گيري وزن ،فشار خون مادر باردار و مقايسة آن با اندازه ي وزن ماه قبل، بررسي ملتحمه چشم از نظر كم خوني ،تعيين سن تقريبي حاملگي از روي شكم با استفاده از سانتي متر يا پهناي انگشت و ثبت نتيجه در پرونده فرد
· در صورت بروز خونريزي و يا لكه بيني يا غير طبيعي بودن معاينات ( وزن و فشار خون ، اندازه رحم) لازم است زن باردار را به پزشك ارجاع دهيد.
· تجويز قرص اسيد فوليك طبق روال قبل ادامه مي يابد.

ماه پنجم و ششم

· معاينات = اندازه‌گيري وزن ،فشار خون مادر باردار و مقايسه ي آن با اندازه ي وزن ماه قبل، بررسي ملتحمه چشم از نظر كم خوني تعيين سن تقريبي حاملگي از روي شكم با استفاده از سانتي متر يا پهناي انگشت و ثبت نتيجه در پرونده فرد انجام مي شود.در ماه پنجم قله رحم معمولا به حدود ناف مي رسد. صداي قلب جنين در اين ماه توسط گوشي مامايي قابل سمع است. معاينه دهان و دندان نوبت دوم در اين ماه لازم مي باشد.حركات جنين در زناني كه قبلا زايمان نكرده اند از ماه 5 قابل احساس است.( در زناني كه سابقه ي زايمان قبلي داشته اند زودتر احساس مي شود )
· تجويز قرص آهن روزانه يك عدد از اين ماه شروع مي شود . اين قرص بهتر است شب ها قبل از خواب ميل شود تا علائم گوارشي آن كاهش پيدا كند. البته مصرف قرص آهن قبل از اين ماه بلامانع است ولي به علت وجود علائم گوارشي زن باردار معمولا از اين ماه قرص آهن مصرف مي شود.
· در ماه پنجم يك بار ديگر قند خون لازم است كنترل شود.
· از اين ماه مي توان به جاي اسيد فوليك از مولتي ويتامين استفاده نمود.مولتي ويتامين ساده يا مولتي ويتامين روزانه يك عدد ( ميزان ويتامين A در اين مولتي ويتامين ها 5000 ميلي گرم مي باشد ) از هفته 16 الي 20 شروع مي شود.در صورتي كه به مولتي ويتامين نوع تراپوتيك فقط دسترسي داريد مي توان از اين فرآورده هفته اي يك عدد استفاده كنيد( ميزان ويتامين A در مولتي ويتامين تراپوتيك 25000 ميلي گرم مي باشد و همانطور كه مي دانيد مصرف بيش از اندازه اين ويتامين در بروز ناهنجاري در جنين موثر است ). به علت همين دوز بالاي ويتامين A بر روي جعبه هاي آن ممنوعيت در دوران بارداري ثبت شده است ولي اگر هفته اي يك عدد ميل شود مانعي ندارد.حتما به تركيبات موجود در داخل مولتي ويتامين ها كه بر روي جعبه ثبت مي شود توجه فرماييد.چون بعضي موارد مشاهده شده است كه اسيد فوليك در محتوي مولتي ويتامين موجود نمي باشد . در اين صورت بايد قرص اسيد فوليك را همراه با مولتي ويتامين در طي بارداري ادامه دهيد.
· در صورت بروز علائم دال بر كم خوني ، خونريزي و لكه بيني ، معاينات غير طبيعي زن باردار به پزشك ارجاع مي شود.
· تا اين ماه زن باردار ماهانه يك بار جهت مراقبت مراجعه مي كند.
ماه هفتم و هشتم

· معاينات = اندازه‌گيري وزن ،فشار خون مادر باردار و مقايسة آن با اندازه وزن ماه قبل، بررسي ملتحمه چشم از نظر كم خوني تعيين سن تقريبي حاملگي از روي شكم با استفاده از سانتي متر يا پهناي انگشت ، صداي قلب جنين و ثبت نتيجه در پرونده فرد انجام مي شود. معاينه دهان و دندان نوبت سوم در اين ماه لازم مي باشد. معاينه لگن جهت بررسي وضعيت لگن در اين زمان انجام مي شود.
· در صورت بروز خونريزي و لكه بيني ، علائم كم خوني ، عدم سمع صداي قلب جنين ،كاهش حركات جنين و معاينات غير طبيعي زن باردار به پزشك ارجاع مي شود.
· تجويز قرص آهن و مولتي ويتامين طبق روال ماه قبل
· در اين دو ماه لازم است زن باردار هر ماه دو بار مراجعه كند.
ماه نهم

· معاينات = اندازه‌گيري وزن ،فشار خون مادر باردار و مقايسة آن با اندازه وزن ماه قبل، بررسي ملتحمه چشم از نظر كم خوني تعيين سن تقريبي حاملگي از روي شكم با استفاده از سانتي متر يا پهناي انگشت ، صداي قلب جنين و ثبت نتيجه در پرونده فرد انجام مي شود. معاينه لگن جهت بررسي وضعيت لگن، اگردر ماه قبل انجام نشده است در اين ماه بايد انجام داد.
· در صورت بروز خونريزي و لكه بيني ، علائم كم خوني ، عدم سمع صداي قلب جنين ،كاهش حركات جنين، معاينات غير طبيعي زن باردار به پزشك ارجاع مي شود.
· تجويز قرص مولتي ويتامين و آهن روزانه يك عدد طبق روال ماه قبل
· توصيه ي محل زايمان
· توصيه به مراجعه دوران پس از بارداري مادر در 10 روز اول براي بار اول و روز 40-11 پس از زايمان براي مراقبت بار دوم انجام مي شود.در اين زمان مادر مي تواند اطلاعات كامل در مورد نحوه ي شير دهي و مراقبت از فرزندش را كسب كند.البته مراقبت بعد از زايمان را تا روز 45 نيز مي توان انجام داد چرا كه بدن مادر در اين مدت تغيير چنداني نمي كند.
· در اين ماه زن باردار لازم است هر هفته جهت مراقبت مراجعه نمايد.
به مادر هر ماه آموزش هاي لازم داده مي شود. در ماه هاي آخر در خصوص نحوه ي شير دهي و نحوه ي مراقبت از نوزاد و پستان ها در دوران شير دهي ، زمان شروع روش هاي پيشگيري از بارداري آموزش داده مي شود.
نكات قابل توجه :

• كاهش هموگلوبين زن باردار به كمتر از 11 ميلي گرم در دسي ليتر ،كم خوني در نظر گرفته شده و لازم است درمان كم خوني تحت نظر پزشك انجام شود.
• توصيه مي شود در زنان بالاي 35 سال به علت افزايش احتمال اختلالات ژنتيك در جنين آزمايش از جفت در هفته 8 باداري با توصيه پزشك انجام شود. در صورت وجود اختلالات ژنتيكي حاد اجازه سقط جنين در ماه 4 بارداري به طور قانوني را مي توان كسب و اقدام نمود.
• تغييرات فشار خون به طور مفصل در بخش عوارض مهم دوران بارداري توضيح داده شده است. فشار خون بالاي 9/14 در هر حال غير طبيعي مي باشد. لازم است زن باردار قبل از اندازه گيري فشار خون مدتي استراحت نمايد.
• ميزان افزايش وزن طبيعي بين 6 تا 18 كيلوگرم بسته به فيزيك بدني زن باردار متغير است كه در بخش تغذيه زن باردار توضيح داده شده است.
• قرص آهن و مولتي ويتامين از هفته ي 16 تا 20 شروع شده وتا 3 ماه پس از زايمان ادامه مي يابد.
• مصرف ويتامين آ بيش از حد مجاز مي تواند منجر به ناهنجاري شديد در جنين گردد لذا از مصرف خود سرانه ويتامين ها در دوران بارداري بايد اجتناب شود.

· خطر حاملگي در زنان در موارد زير به علت افزايش احتمال عوارض مادر و جنين افزايش مي يابد.

• حاملگي با سن بالاي 35 سال يا كمتر از 20 سال و فاصله تولد كمتر از 3سال و تعداد حاملگي 4 بار و بيشتر
• زنان با قد كوتاهتر از 145 سانتي متر
• چند قلويي
• سابقه هر يك از موارد مرده زايي ، سقط ، بچه خوره،زايمان زودرس و دير رس ، تولد بچه با وزن بيشتر از 4 كيلو گرم يا كمتر از 5/2 كيلو گرم، زايمان سريع يا طول كشيده،بيماري ارثي و فاميلي در زن و شوهر يا فرزندان ، سزارين يا زايمان با واكيوم ، ناهنجاري هاي رحمي ،نمايش هاي غير طبيعي جنين در زايمان هاي قبلي
• بيماري قلبي و عروقي ، كليوي ، ريوي ، بيماري قند ( يك زن باردار لازم است قبل از اقدام به بارداري نسبت به كنترل قند خون خود اقدام نمايد . قند خون بالا در زمان لقاح مي تواند منجر به ناهنجاري تكاملي در جنين شده و بالا بودن قند خون در تمام مراحل بارداري در رشد جنين اختلال به وجود مي آورد. ) ، تيروئيد، فشار خون بالا ، بيماري هاي خوني و كم خوني ، صرع ، اختلالات حركتي مانند فلج و در رفتگي استخوان لگن، بيماري هاي عفوني مانند سرخجه ، توكسو پلاسموز ، مالاريا ، سرطان
• گروه خون ار هاش منفي مادر و ار هاش مثبت شوهر در حاملگي دوم و به بعد در صورتي كه در هر يك از زايمان هاي قبلي يا سقط و خونريزي حين بارداري اقدامات لازم ( تزريق آمپول رو گام ) انجام نشده باشد.

تهوع و استفراغ بارداری (به زبان ساده)

مقدمه:
تهوع و استفراغ بارداری بطور شایع در هفته 18- 5 بارداری ایجاد می‌‌شود. 90- 50% خانم‌ها درجاتی از تهوع را با، یا بدون استفراغ در طی بارداری تجربه می کنند. شدت این علایم در خانم‌ها متفاوت است.
تهوع صبحگاهی (morning sickness) برای توصیف تهوع و استفراغ خفیف بارداری به کار می رود ولی تهوع و استفراغ شدید بارداری [ (Hyperemesis gravidarum (HG ] برای توصیف موارد بسیار شدید بیماری کاربرد دارد. در تهوع و استفراغ شدید بارداری (HG) چندین نوبت استفراغ در طول روز رخ می‌دهد، کاهش وزن ایجاد می‌‌شود و نیاز به بستری در بیمارستان وجود دارد.

تهوع صبحگاهی (morning sickness)
تهوع و استفراغ معمولاً در هفته 6- 5 بارداری آغاز می‌‌شود. این علایم در اکثریت موارد تا هفته 9 بارداری به حداکثر شدت می رسد و در هفته 18- 16 بارداری بهبود می یابد. با این وجود علایم در 20-15% خانم‌ها تا سه ماهه سوم ادامه می یابد و در 5% افراد تا زمان زایمان مشاهده می‌‌شود.80% خانم‌ها در طول روز تهوع و استفراغ را تجربه می کنند و منحصر به صبح نیست ولی در زمان صبح شدیدتر می باشد. نکته جالب توجه این است که خانم‌هایی که تهوع و استفراغ خفیف دارند احتمال سقط و مرگ جنین داخل رحم در آنها کمتر است.

(Hyperemesis gravidarum (HG
این واژه به موارد شدید تهوع و استفراغ بارداری اطلاق می‌‌شود. در این افراد استفراغ هر روز برای چندین نوبت رخ می‌دهد و بیش از 5% وزن قبل از بارداری را از دست می دهند. در این بیماران باید آزمایشات لازم درخواست شود تا علایم کم آبی تشخیص داده شود.

علت تهوع و استفراغ بارداری
علت تهوع و استفراغ بارداری مشخص نیست. چندین تئوری مطرح شده است ولی هیچ یک بطور قطع ثابت نشده است.
افزایش سطح هورمون‌ها، تأخیر در تخلیه معده و فاکتورهای روحی- روانی شایعترین تئوری‌های مطرح کننده می باشد. در برخی خانم‌ها تهوع و استفراغ شایعتر است:
1) خانم‌هایی که در بارداری قبلی تهوع داشته‌اند.
2) خانم‌هایی که با مصرف قرص‌های ضد بارداری دچار تهوع و استفراغ می شوند.
3) افرادی که بیماری مسافرت دارند. (motion sickness)
4) خانم‌هایی که میگرن همراه با تهوع دارند.
5) افرادی که در تماس با مزه‌ها یا بوهای مختلف دچار تهوع می شوند.
6) افراد دیابتی.
7) بیمار‌های روحی- روانی.
8) کسانی که ناراحتی معده دارند.
9) خانم‌هایی که مادران آنها تهوع و استفراغ داشته‌اند.
10) بارداری‌هایی که جنس جنین دختر است.
11) افراد سیگاری.
12) افزایش سن مادر.

چه زمانی نیاز به مراجعه به پزشک وجود دارد؟
بسیاری از خانم‌ها خصوصاً کسانی که تهوع خفیف تا متوسط دارند نیازی به درمان یا مراجعه به پزشک ندارند.
پیشنهادات زیر در کاهش علایم و پیشگیری از کم آبی کمک کننده است.
خانم‌هایی که تهوع و استفراغ شدید دارند باید به پزشک مراجعه نمایند. در صورت بروز این علایم مراجعه به پزشک الزامی می باشد:
1- بروز علایم کم آبی مثل کاهش حجم ادرار، تیره رنگ شدن ادرار و بروز سرگیجه.
2- استفراغ مکرر در طی روز، خصوصاً اگر استفراغ با خون همراه باشد.
3- درد لگن یا شکم.
4- اگر امکان مصرف غذا یا مایعات برای بیش از 12 ساعت وجود نداشته باشد.
5- اگر خانم باردار بیش از 2/3 کیلوگرم کاهش وزن داشته باشد.
در این موارد باید آزمایش خون و ادرار و سونوگرافی انجام شود.

درمان تهوع و استفراغ بارداری
درمان تهوع و استفراغ باعث می‌‌شود که مادر احساس بهتری داشته باشد و بتواند غذا و مایعات به مقدار کافی مصرف کند که دچار کاهش وزن نشود. لازم به ذکر است که با درمان نمی توان بطور کامل تهوع و استفراغ را برطرف کرد. برخی خانم‌ها ممکن است نیاز به چند نوع درمان داشته باشند.خوشبختانه علایم بدون درمان تا اواسط بارداری برطرف می‌‌شود و جای نگرانی وجود ندارد.

تغییر در رژیم غذایی
خانم‌های باردار مبتلا به تهوع و استفراغ باید قبل از اینکه گرسنه شوند غذا مصرف کنند و از خوردن غذا با معده خالی پرهیز نمایند چون سبب تشدید تهوع می‌‌شود. مواد غذایی باید با دفعات زیاد و هر بار به میزان کم در طی روز مصرف شود و غذاها باید کم حجم، حاوی پروتئین و کربوهیدرات بالا و چربی کم باشد. مایعات سرد، شفاف، گازدار یا ترش ( مثل لیموناد) مصرف شود، مادران می توانند این مایعات را به میزان کم در بین غذا مصرف کنند. بو کردن لیموی تازه، نعنا، پرتقال در کاهش علایم مؤثر است.

خودداری از مواد شعله ور کننده
یکی از بهترین درمان‌های تهوع و استفراغ بارداری خودداری از بوها، مزه‌ها و سایر فعالیت‌هایی است که تهوع را تشدید می‌کند. خودداری از مصرف غذاهای تند در برخی خانم‌ها کمک کننده است.
عوامل شعله ور کننده عبارت است از :
1) اتاق تنگ و تاریک.
2) بوها (عطر، مواد شیمیایی، قهوه، غذا و بوی سیگار).
3) حرارت و رطوبت زیاد.
4) سر و صدا.
5) محرک‌های فیزیکی یا بینایی (مثل نورهای مختلف یا رانندگی).
6) خسته شدن.
7) دراز کشیدن بلافاصله بعد از مصرف غذا.
8) تغییر وضعیت ناگهانی.
9) مصرف ویتامین و آهن.
مصرف مولتی ویتامین و آهن در طول روز علایم را بدتر می‌کند و بهتر است تا برطرف شدن علایم تهوع و استفراغ یا حذف شود یا در صورت نیاز به مصرفِ آنها، در هنگام خواب مصرف شود.

داروها
داروهایی که تهوع و استفراغ را کم می‌کند در طی بارداری بی ضرر می باشد. مصرف ویتامین B6، 3 بار در روز تهوع خفیف تا متوسط را کم می‌کند ولی در برطرف کردن استفراغ مؤثر نیست. برخی آنتی هیستامین‌ها و داروهای ضد تهوع در طی بارداری ایمن است مثل دیفن هیدرامین و دیمن هیدرینات. سایر دارو‌هایی که می تواند برای درمان استفاده شود عبارت است از پرومتازین، متوکلوپرامید و اندانسترون. اگر علایم تهوع و استفراغ به قدری شدید باشدکه مادر نتواند مواد خوراکی را تحمل کند باید مایعات وریدی استفاده شود و توصیه میشود که برای مدت کوتاه، غذا مصرف شود تا روده ها استراحت کند. سپس در عرض 48- 24 ساعت به تدریج غذا شروع می شود.در مواردی که کاهش وزن شدید باشد و با درمان خوب نشود میتوان از طریق لوله معده یا وریدی مواد غذایی را به بیمار رساند.

درمانهای مکمل
1. طب سوزنی یا طب فشاری.
2. هیپنوتیزم.
3. مصرف زنجبیل که برای درمان تهوع و استفراغ خفیف کمککننده است.

پیش آگهی
اکثریت خانمها با تهوع و استفراغ بارداری بطور کامل بدون اینکه عارضهای ایجاد شود بهبود مییابند. افرادی که استفراغ خفیف تا متوسط دارند در اوایل بارداری وزنگیری کمی دارند. معمولاً این عدم وزنگیری عوارضی روی جنین ندارد، مگر اینکه کاهش وزن خیلی شدید باشد ( حداقل 10% زیر وزن نرمال بدن). وزنگیری طبیعی در طی بارداری بستگی به وزن قبل از بارداری دارد. خانمهایی که وزن نرمال دارند ( kg/m2 24/9- 18/5 = (BMI است. وزنگیری آنها باید بین 16- 11 کیلوگرم باشد.خانم‌هایی که تهوع و استفراغ شدید دارند (HG) و چندین بار در طی بارداری بستری می شوند و وزن گیری نرمال ندارند احتمال کاهش رشد جنین وجود دارد.خانم‌هایی که تهوع و استفراغ شدید بارداری داشته‌اند احتمال اینکه در بارداری بعدی نیز این ناراحتی تکرار شود بسیار بالاست. احتمال بروز مجدد آن 20- 15% است.خانم‌هایی که تهوع و استفراغ شدید در بارداری اول نداشته‌اند بسیار بعید است که در بارداری بعدی دچار آن شوند.

مراقبت‌های دوران بارداری
هدف اصلی مراقبت‌های دوران بارداری تولید یک نوزاد سالم با حداقل خطر برای مادر می باشد.
مراقبت‌های دوران بارداری چند بخش اساسی دارد:
1- تشخیص زودرس و دقیق سن بارداری.
2- تشخیص مادرانی که در معرض خطر عوارض بارداری قرار دارند.
3- ارزیابی وضعیت سلامت مادر و جنین.
4- پیش بینی مشکلات و مداخلات لازم به منظور پیشگیری و به حداقل رساندن عوارض.
5- آموزش و ارتباط با مادران.
با مراقبت‌های دقیق دوران بارداری احتمال زایمان زودرس، مرگ جنین، مرگ نوزاد و مرگ و میر مادر کاهش می‌یابد.

شرح حال و معاینه بالینی
با گرفتن شرح حال دقیق و معاینه بالینی خانم‌هایی که در معرض خطر عوارض طبی یا عوارض بارداری یا ناهنجاری‌های جنینی هستند شناسایی می‌شوند.
اجزای مهم شرح حال
1) اطلاعات شخصی.
2) سوابق مامایی قبلی.
3) سوابق فامیلی _ در سابقه فامیلی وجود بیماری‌های ترومبوآمبولیک، سقط مکرر، مرگ نوزاد، بیماری‌های مادرزادی و عقب ماندگی ذهنی بسیار مهم است.
4) سابقه جراحی قبلی.
5) شرح حال ژنتیک.
6) سابقه ژنیکولوژیک و قاعدگی.
7) سابقه بارداری اخیر.
8) اطلاعات روحی- روانی.

تشخیص بارداری
9- 8 روز بعد از لقاح BHCG در خون مادر قابل اندازه گیری است و میتوان بارداری را تشخیص داد. کیت‌های تشخیص بارداری خانگی 91% حساسیت دارد ولی منفی کاذب آن بالاست. با سونوگرافی واژینال در حدود سن 5 هفته (5 هفته بعد از شروع آخرین پریود) ساک حاملگی دیده می‌شود و در حدود سن 6 هفته (6 هفته بعد از شروع آخرین پریود) ضربان قلب جنین مشاهده می‌شود.

طول مدت بارداری طبیعی
طول مدت بارداری از روز اول آخرین پریود محاسبه می‌شود و 280 روز یا 40 هفته می‌باشد. بارداری به سه دوره تقسیم می‌شود:
سه ماهه اول - از ابتدای بارداری تا پایان هفته چهاردهم.
سه ماهه دوم - از هفته 14 تا 28 بارداری.
سه ماهه سوم - از هفته 28 تا 42 بارداری.

حرکات جنین
حرکات جنین معمولاً بین هفته 18- 16 بارداری توسط مادر احساس می‌شود. در خانم‌های شکم اول معمولاً در سن حاملگی w20 حرکات جنین احساس می‌گردد ولی عدم احساس حرکت جنین تا هفته 22 بارداری نیز طبیعی می‌باشد.

افزایش وزن در حین بارداری
عدم افزایش وزن تا هفته 22- 20 بارداری اشکال ندارد.
خانم‌هایی که BMI کمتر از 19/8 دارند افزایش وزن در آنها باید حدود kg 18- 12/5 باشد.
خانم‌هایی که BMI بین 26- 19/8 دارند افزایش وزن در آنها باید حدود kg 16- 11/5 باشد.
خانم‌هایی که BMI بین 29- 26 دارند افزایش وزن در آنها باید حدود kg 11/5- 7 باشد.
خانم‌هایی که BMI بالاتر از 29 دارند کمتر از kg 7 افزایش وزن در طی بارداری باید داشته باشند.
محاسبه BMI = وزن به kg 2(قد) بر اساس متر
خانم‌هایی که BMI نرمال و بارداری دو قلویی دارند حدود kg20 اضافه وزن باید داشته باشند. افزایش وزن در سه ماهه اول و دوم عمدتاً مربوط به خود مادر و در سه ماهه سوم عمدتاً مربوط به جنین است. چاقی با افزایش خطر فشار خون، پره اکلامپسی (مسمومیت بارداری)، دیابت بارداری و سزارین همراه است. اضافه وزن بیش از 2/5 کیلوگرم در هفته مشکل ساز است. اضافه وزن زیاد با افزایش احتمال زایمان زودرس نیز همراه است. عدم وزنگیری مناسب مادر در طی بارداری نیز با مشکلاتی همراه است. اگر خانم باردار کمتر از 7 كيلوگرم در طی بارداری اضافه وزن داشته باشد احتمال زایمان زودرس و کاهش رشد جنین بالا می‌رود. اضافه وزن و افزایش مصرف کالری بهتر است بعد از هفته 20 بارداری باشد.

اشتغال خانم‌های باردار
در صورتی که خانم باردار دچار عوارض بارداری نباشد و دوران بارداری کاملاً طبیعی داشته باشد تا زمان زایمان می تواند به کار خود ادامه دهد.کارهای سنگین احتمال زایمان زودرس، کاهش رشد جنین و فشار خون بارداری را بالا می برد. اگر کار مادر از نظر فیزیکی یا روحی به وی فشار وارد کند و با استرس زیاد همراه باشد احتمال پارگی زودرس کیسه آب بالا می‌رود. مادر باردار اگر در حین کار دچار خستگی شود باید کار خود را کاهش دهد. در فواصل کار مادر باردار باید استراحت داشته باشد و ایستادن بیش از 5 ساعت توصیه نمی‌شود. اگر در سابقه مادر احتمال زایمان زودرس وجود داشته باشد باید کار خود را محدود نماید. تماس با مواد سمی و شیمیایی نیز توصیه نمی‌شود.

ورزش
مادران باردار که قبل از باردار شدن ورزشکار بوده اند می توانند به ورزش خود در طی بارداری ادامه دهند ولی در صورت بروز خستگی باید شدت آن را کاهش دهند. در مطالعات انجام شده بر روی خانم‌های ورزشکار مشاهده شده است که وزن جفت و جنین بالاتر بوده است. در صورتی که از نظر فیزیکی مانعی برای مادر باردار وجود نداشته باشد خانم‌های باردار می توانند یک ورزش منظم با شدت متوسط به مدت 30 دقیقه یا بیشتر در روز داشته باشند. ورزش مناسب استرس و اضطراب مادر را کم می‌کند، اعتماد به نفس را افزایش می‌دهد، طول مدت labor را کاهش می‌دهد و در کنترل قند خون مؤثر است.

خصوصیات و نکات لازم در مورد انجام ورزش در طی بارداری
1) ورزش باید منظم باشد.
2) اگر علایم کاهش اکسیژن مثل خستگی شدید، سرگیجه یا کوتاهی تنفس ایجاد شود باید ورزش قطع گردد.
3) به منظور جلوگیری از افزایش دمای بدن خانم‌های باردار باید در محیط خنک ورزش کنند، مایعات کافی مصرف کنند و لباس مناسب بپوشند.
4) ورزش برای مدت طولانی و در وضعیت خوابیده به پشت خصوصاً در سه ماهه دوم و سوم نباید انجام شود.
5) ورزش باید به شیوه ای باشد که به شکم ضربه وارد نشود و ریسک افتادن وجود نداشته باشد.
6) مصرف کالری در افراد ورزشکار باید بیشتر باشد.

در این موارد ورزش نباید انجام شود:
1. کاهش رشد جنین.
2. خونریزی مداوم در طی بارداری.
3. نارسایی دهانه رحم یا انجام عمل دوختن دهانه رحم (سرکلاژ).
4. احتمال زایمان زودرس.
5. پارگی پرده‌ها.
6. افزایش فشار خون یا مسمومیت بارداری.
7. جفت سر راهی.
8. چند قلویی.
9. بیماری‌های مزمن مادر مثل بیماری‌های قلبی- ریوی یا کلیوی یا دیابت شدید.

رانندگی در طی بارداری
انجام رانندگی در طی بارداری مشکلی ایجاد نمی‌کند.
مادر باردار باید کمربند ایمنی را ببندد. یک قسمت کمربند زیر شکم و قسمت دیگر باید بین دو پستان قرار گیرد. Air bag یا کیسه‌های هوا در ماشین خانم‌های باردار نیازی نیست غیر فعال شود.

مسافرت هوایی
در صورت عدم وجود عوارض بارداری، خانم‌های باردار تا سن حاملگی 36 هفته می توانند پرواز نمایند. خانم‌های باردار در حین پرواز باید اندام تحتانی را حرکت دهند و هر 1 ساعت بلند شوند و راه بروند تا خطر لخته شدن خون در اندام تحتانی کاهش یابد. خانم‌های باردار در حین پرواز باید کمربند را ببندند و به میزان کافی مایعات مصرف کنند.

انجام نزدیکی در طی بارداری
مقاربت در طی بارداری مشکلی را ایجاد نمی‌کند. در خانم‌هایی که احتمال سقط یا زایمان زودرس وجود دارد نزدیکی نباید انجام شود. بهتر است در ماه آخر بارداری از هفته 36 به بعد نزدیکی صورت نگیرد. رسیدن به ارگاسم در طی بارداری مشکلی ایجاد نمی‌کند و احتمال زایمان زودرس را افزایش نمی‌دهد. دمیدن هوا به داخل واژن به علت احتمال ایجاد آمبولی هوا نباید صورت گیرد.

مراقبت از دندان‌ها
مطالعات نشان داده است که بیماری‌های دهان و دندان با زایمان زودرس و مسمومیت بارداری ارتباط دارد.
اقدامات دندانپزشکی تحت بی حسی موضعی و حتی گرافی دندان در طی بارداری مانعی ندارد و بهتر است این اقدامات ترجیحاً در سه ماهه دوم بارداری انجام شود ولی انجام آن در سه ماهه اول و دوم بارداری نیز در صورتی که ضرورت ایجاب کند بلامانع است.

واکسیناسیون
واکسن آنفلوآنزا در فصل آنفلوآنزا باید تزریق شود. خانم‌هایی که در معرض خطر هستند و بیماری‌های مزمن قلبی- ریوی- کلیوی و ضعف سیستم ایمنی دارند بهتر است واکسن را قبل از شروع فصل آنفلوانزا تزریق نمایند. تزریق واکسن آنفلوآنزا در طی بارداری احتمال ابتلای شیر خوار را تا 6 ماهگی کاهش می‌دهد و احتمال بیماری‌های تنفسی تب دار را در شیرخوار کم می‌کند. خانم‌هایی که ایمنی نسبت به سرخجه ندارند باید بعد از زایمان واکسن MMR تزریق کنند و تزریق این واکسن در دوران شیردهی اشکال ندارد ولی در طی بارداری تزریق واکسن سرخجه خطرناک می‌باشد. تزریق واکسن هپاتیت، کزاز، منوکوک و پنوموکوک در طی بارداری مانعی ندارد.

مصرف کافئین در بارداری
کافئین در قهوه، چای، شکلات و برخی نوشابه‌ها وجود دارد.
بیش از 3 فنجان قهوه در روز در طی بارداری نباید مصرف شود.
مصرف قهوه در طی بارداری احتمال سقط و کاهش رشد جنین را افزایش می‌دهد.
عوارض قهوه برای مادر: بی خوابی، افزایش اسید معده، رفلاکس (برگشت اسید معده به مری) و تکرر ادرار.

تهوع و استفراغ بارداری
تهوع و استفراغ بارداری معمولاً از هفته چهارم تا هفتم بارداری شروع می‌شود و تا هفته 16- 14 بارداری ادامه می‌یابد.
در 75% بارداری‌ها تهوع و استفراغ مشاهده می‌شود. این علایم گاهی تا هفته 22 بارداری نیز ادامه می‌یابد.
برخی داروها برای کنترل تهوع و استفراغ بارداری مطرح شده است.
خودداری از مصرف غذاهای چرب و قند و مصرف غذا به میزان کم و دفعات بیشتر شدت آن را کم می‌کند.

درد پشت و کمر
این علایم در 70% خانم‌های باردار مشاهده می‌شود و با بالا رفتن سن بارداری تشدید می‌یابد. در خانم‌هایی که قبل از بارداری کمر درد دارند یا چاق هستند احتمال کمر درد بیشتر است.
اگر درد پشت و لگن زیاد باشد می تواند نشانه پوکی استخوان ناشی از بارداری باشد.

توصیه‌های مطرح شده برای کاهش درد پشت و کمر در طی بارداری:
کاهش زمان ایستادن، افزایش استراحت، استفاده از شکم بند یا کمربند دوران بارداری، ورزش کردن، خودداری از پوشیدن کفش‌های پاشنه بلند، گذاشتن بالش پشت کمر در هنگام نشستن و مصرف استامینوفن در صورت نیاز. درد شدید و ناگهانی در ناحیه پشت کمر نیاز به مشورت با ارتوپد دارد. دردهای متناوب در پشت و کمر می تواند علامت شروع زایمان باشد.

واریس
در طی بارداری احتمال ایجاد واریس در اندام تحتانی یا ناحیه تناسلی وجود دارد و علت آن افزایش فشار ورید رانی با پیشرفت بارداری می‌باشد.
درمان: بالا گذاشتن پاها و پوشیدن جوراب واریس.

هموروئید
احتمال بروز هموروئید در طی بارداری بالا می‌باشد و علت آن فشار رحم حامله روی وریدهای اطراف مقعد می‌باشد.
درمان: بی حس کننده موضعی، لگن آب گرم و در صورت ایجاد لخته و درد میتوان تحت بی حسی موضعی ورید ناحیه مقعد را تخلیه نمود.

سوزش سر دل
سوزش سر دل یک مشکل شایع در طی بارداری و معمولاً از هفته 28 بارداری شروع می‌شود. علت آن بزرگ شدن رحم و شل شدن اسفنکتر بین مری و معده است.
درمان: خودداری از مصرف غذاهای تند و اسیدی، کاهش مصرف غذا و مایعات در هر وعده، محدود کردن مصرف غذا قبل از خواب، خوابیدن در وضعیت نیمه نشسته، مصرف شربت‌های آنتی اسید و قرص Ranitidin.

Pica
این علامت در طی بارداری شایع است. اغلب به صورت تمایل به خوردن یخ، برنج خام، خاک و غیره خود را نشان می‌دهد. افرادی که این علایم را دارند باید از نظر کم خونی مورد بررسی قرار گیرند. در این افراد احتمال بروز زایمان زودرس بیشتر است.

افزایش تولید بزاق
خانم‌ها در طی بارداری بزاق زیادی را تولید می کنند. علت آن تحریک بیش از حد غدد بزاقی به دنبال مصرف نشاسته می‌باشد. این علامت اکثراً خودبخود برطرف می‌شود و کاهش مصرف مواد قندی شدت آن را کم می‌کند.

افزایش نیاز به خواب و احساس خستگی
این علایم در طی بارداری مشاهده می‌شود و طبیعی است. علت آن افزایش میزان هورمون پروژسترون است. در خانم‌های باردار طول مدت خواب REM کاهش می‌یابد کیفیت خواب کم می‌شود و طی مدت خواب non REM افزایش می‌یابد. در اواخر سه ماهه دوم و سه ماهه سوم طول مدت خواب شبانه کاهش می‌یابد و اکثر خانم‌های باردار در طی خواب خُرخُر می کنند و در طول روز احساس خستگی می نمایند. در مواردی که اختلال خواب شدید باشد میتوان برخی داروهای خواب آور مثل دیفن هیدرامین یا داروهای مجاز دیگر را مصرف کرد.

افزایش میزان ترشحات واژن
به علت افزایش ترشح موکوس توسط غدد دهانه رحم ناشی از هورمون استروژن میزان ترشحات در خانم‌های باردار افزایش می‌یابد. این ترشحات سفید رنگ و بی بو است و با علائم سوزش و خارش همراه نیست. عفونی شدن ترشحات واژن با زایمان زودرس و پارگی کیسه آب و عفونت رحم ارتباط دارد.

یبوست
احتمال بروز یبوست در طی بارداری شایع است. هورمون پروژسترون سبب اتساع عضلات صاف روده می‌شود و حرکات روده را کم می‌کند و زمان حرکت مواد غذایی از روده را زیاد می‌کند. بهتر است در دوران بارداری غذاهای ملین و حاوی فیبر زیاد مصرف شود. در مواردی که یبوست به تغییر در عادات غذایی جواب ندهد میتوان از داروهای مجاز برای برطرف کردن این علامت استفاده کرد.

ورم اندام تحتانی و قوزک پا
ورم اندام تحتانی و قوزک پا در طی بارداری شایع است و مشکلی ایجاد نمی‌کند. ورم در صورت و اندام فوقانی نیاز به بررسی از نظر احتمال مسمومیت بارداری و دفع پروتئین از ادرار دارد.

سنکوپ
میزان ذخیره سازی وریدی در اندام تحتانی با افزایش سن بارداری زیاد می‌شود. این مسئله سبب ایجاد بروز سرگیجه و سردرد می‌شود خصوصاً بعد از بلند شدن ناگهانی یا ایستادن برای مدت طولانی. سایر علل سنکوپ عبارت است از: مصرف کم مایعات، افت قند خون، انتقال زیاد گردش خون به سمت معده بعد از خوردن غذاهای سنگین. گاهی اوقات سنکوپ به دنبال ورزش ایجاد می‌شود.

سندروم پای بی قرار
در 25% خانم‌های باردار مشاهده می‌شود و در این موارد خانم باردار نیاز دارد که پای خود را حرکت دهد. علامت آن به صورت خواب رفتگی می‌باشد و در هنگام خواب تشدید می‌شود. گاهی اوقات این علامت می تواند نشانه کم خونی و فقر آهن باشد.

گرفتگی عضلانی در ساق پا
این علامت در طی بارداری بسیار شایع است و اغلب در سه ماهه سوم خصوصاً در هنگام شب بروز می‌کند. مصرف کلسیم و منیزیم و مواد غذایی حاوی پتاسیم مثل موز، کیوی در بهبود این علامت کمک کننده است. ماساژ و کشیدن عضله درگیر، کرامپ یا گرفتگی آن را برطرف می‌کند.

درد رباط گرد رحم
این علامت در سه ماهه دوم بارداری ظاهر می‌شود و به صورت درد تیز، یک طرفه یا دو طرفه در کشاله ران است. این درد با حرکت ناگهانی یا تغییر در وضعیت ایجاد می‌شود.

سردرد
سردرد در سه ماهه اول بسیار شایع است.کسانی که میگرن دارند دفعات میگرن و شدت آن ممکن است کاهش یا افزایش یابد. سردرد شدید در سه ماهه دوم و سوم باید جدی گرفته شود و نیاز به بررسی دقیق دارد.

تغییرات روحی
بارداری وضعیتی است که به مادر استرس وارد می‌کند. تغییر در سطح هورمون‌های جنسی، تغییر در ارتباط با همسر، خانواده، دوستان و تغییر در تصور از بدن می تواند استرس ایجاد کند. خانم‌هایی که تحت استرس هستند یا سابقه افسردگی دارند ممکن است علایم افسردگی را در طی بارداری نشان دهند و نیاز به مشاوره و درمان دارند. استرس و اضطراب بیش از حد در طی بارداری می تواند با عوارض نامطلوب بارداری همراه باشد.

تکرر ادرار
این علامت در طی بارداری بسیار شایع است. تکرر ادرار در سه ماهه اول بارداری به علت بزرگ شدن رحم و فشار روی مثانه است و در سه ماهه سوم به علت پایین آمدن سر جنین در لگن است. اگر تکرر ادرار با سوزش ادرار، وجود خون در ادرار و ضرورت دفع همراه باشد باید آزمایش ادرار از نظر عفونت داده شود.

تغییرات پوست
در طی بارداری در برخی مناطق رنگ پوست تیره می‌باشد. در برخی خانم‌ها لکه تیره رنگ در ناحیه صورت ایجاد می‌شود. اکثریت این تغییرات در پوست در طی 6 ماه بعد از زایمان برطرف می‌شود.
در اغلب خانم‌های باردار ترک در نواحی مختلف پوست بدن خصوصاً در ناحیه شکم، پهلوها، ران‌ها و پستان‌ها ایجاد می‌شود که ناشی از چاق شدن و اتساع پوست که اغلب نمی‌توان از بروز آن جلوگیری کرد. تغییر در رنگ یا اندازه خال‌های بدن در طی بارداری باید مورد بررسی قرار گیرد. رشد مو در طی بارداری افزایش می‌یابد.

ارزیابی و مشاوره قبل از لقاح


مقدمه
مراقبت‌های قبل از لقاح عبارت است از اقداماتی که هدف آن تشخیص و اصلاح مشکلات اجتماعی، رفتاری و طبی است که سلامتی مادر یا پیش‌آگهی بارداری را تحت الشعاع قرار می‌دهد. مشاوره قبل از لقاح این امکان را برای خانم باردار فراهم می‌کند که درمورد لقاح و بارداری اطلاعات لازم را به دست آورد و خطرات بارداری را برای مادر و جنین بشناسد و آموزش‌های لازم را در این زمینه کسب نماید.
ارتقای سلامتی مادر قبل از لقاح برای پیش‌آگهی مطلوب بارداری بسیار مهم است.
مشاوره قبل از لقاح در برخی خانم‌ها اهمیت زیادی دارد مثل افرادی که دچار دیابت، کم‌کاری یا پرکاری تیروئید هستند یا کسانی که کمبودهای تغذیه‌ای ( مثل کمبود اسید فولیک و ویتامین B12 ) دارند و افرادی که در معرض برخی سموم قرار دارند مثل سیگار، الکل، برخی داروها.
مراقبت‌های قبل از لقاح در این افراد عوارض و مرگ و میر نوزادی را کاهش می‌دهد.
مراقبت قبل از لقاح به منظور پیشگیری از ناهنجاری‌های مادرزادی مهم تر از مراقبت‌های دوران بارداری می‌باشد. چون حدود 30% خانم‌ها مراقبت دوران بارداری را در اوایل سه ماهه دوم بارداری شروع می‌کنند (بعد از 13 هفته بارداری) که بعد از زمان اندام زایی (ارگانوژنز) می‌باشد. (دوران اندام زایی بین هفته سوم تا دهم بارداری می‌باشد)
مطالعات مختلف نشان داده است که بارداری برنامه‌ریزی شده پیش‌آگهی خوبی را برای مادر و جنین به همراه دارد.
مشاوره قبل از لقاح لازم است در تمام خانم‌ها در سنین باروری انجام شود.

اجزای اصلی مشاوره قبل از لقاح:
تعیین خطرات وابسته به بارداری.
آموزش بیمار در مورد خطرات بارداری.
شروع اقدامات لازم برای تأمین پیش‌آگهی مطلوب بارداری.

ارزیابی خطر
برای ارزیابی خطرات بارداری روی مادر و جنین باید یک شرح حال کامل گرفته شود.

مشکلات طبی
خانم‌هایی که قبل از باردار شدن دچار بیماری‌های قلبی- عروقی، فشار خون مزمن، مشکلات کلیوی، آسم، مشکلات انعقادی، بیماری‌های گوارشی، مشکلات کبد و کیسه صفرا، بیماری‌های خونی، دیابت، بیماری‌های تیروئید، بیماری‌های روماتیسمی و بافت همبند، بیماری‌های عصبی- روانی، بیماری‌های پوستی و بیماری‌های عفونی هستند از این مشاوره سود می‌برند و بیماری آنها قبل از باردار شدن باید تحت کنترل قرار گیرد و خطرات بارداری برای مادر و جنین مورد ارزیابی قرار گیرد. اگر خانم برای کنترل بیماری دارو مصرف می‌کند این داروها باید به داروی ایمن در دوران بارداری تبدیل گردد.

فاکتور سن
سن پایین یا بالای مادر در طی بارداری می‌تواند با عوارض مختلف بارداری همراه باشد. بارداری در سنین نوجوانی (بین 19- 13 سال) با عوارض زیادی همراه است. کم خونی مادر، کم وزنی نوزاد، زایمان زودرس، مرگ و میر شیرخوار در این گروه سنی بالا می‌باشد. احتمال بیماری‌های منتقل شونده از راه جنسی در این گروه سنی بالاتر است و بارداری در این سنین اکثراً ناخواسته می‌باشد چون این مادران هنوز در حال رشد هستند باید کالری بیشتری مصرف کنند.
بارداری در سنین بعد از 35 سال نیز با عوارض جنینی و مادری همراه است. عوارضی که در سنین بالای 35 سال بیشتر دیده می‌شود عبارت است از :
1. زایمان زودرس ناشی از عوارض مادری مثل فشار خون و دیابت.
2. زایمان زودرس خودبخود.
3. اختلالات رشد جنین ناشی از بیماری‌های مزمن مادر و چند قلویی.
4. مشکلات کروموزومی.
5. افزایش احتمال مرگ و میر نوزاد و مادر.
6. به علت افزایش شیوع نازایی در این گروه احتمال بارداری با روش‌های لقاح خارج رحم بالاتر است و با استفاده از روش‌های کمک باروری احتمال چند قلویی، زایمان زودرس و نقایص تولد بالا می‌رود.
سن بالای پدر اثر کمتری نسبت به سن مادر روی جنین دارد. ولی مطالعات نشان داده است که احتمال جهش ژنتیک اسپرم در مردان پیر بیشتر می‌باشد.

شرح حال تولید مثل
سوابق مامایی و مشکلات ژنیکولوژیک می‌تواند با ایجاد نازایی یا بروز عوارض در طی بارداری ارتباط داشته باشد. ناهنجاری‌های رحم (مثل رحم دو شاخ یا رحم‌های حاوی سپتوم) می توانند با از دست دادن مکرر جنین یا زایمان زودرس همراه باشند.
خانم‌هایی که سابقه سقط، زایمان زودرس، کاهش رشد جنین، پره اکلامپسی، ناهنجاری‌های مادرزادی یا مرگ جنین در بارداری قبلی داشته‌اند احتمال عود آن در بارداری بعدی بیشتر می‌باشد و باید اقدامات لازم صورت گیرد.

سابقه فامیلی
ارزیابی سوابق فامیلی بیمار برای تشخیص بیماری‌های ژنتیک و احتمال بروز آن در جنین بسیار ضروری است. وجود برخی از بیماری‌ها در دوران بارداری می‌تواند روی پیش‌آگهی بارداری تأثیر بگذارد. به عنوان مثال یک خانم ممکن است آگاه نباشد که وجود سابقه فامیلی ترومبو آمبولی می‌تواند او را در معرض بروز ترومبو آمبولی در طی بارداری و عوارض ناشی از آن قرار دهد.

استفاده از داروها
مصرف سیگار، الکل و مواد مخدر در طی بارداری برای مادر و جنین مضر است. مصرف سیگار در طی بارداری با عوارض زیاد مثل سقط، نارسی، کاهش رشد جنین، جفت سر راهی و مرگ ناگهانی شیرخوار همراه است.
مصرف سیگار همچنین احتمال عوارض بارداری وابسته به صدمات عروقی مثل نارسایی جفت و دکولمان را افزایش می‌دهد.
مصرف الکل در طی بارداری می‌تواند باعث کاهش رشد جنین و صدمات نورولوژیک بر روی جنین گردد. مصرف مواد مخدر نیز اثرات زیانباری روی پیش‌آگهی بارداری دارد.

تماس‌های محیطی و شغلی
در مشاوره قبل از لقاح باید در مورد شغل بیمار، سرگرمی‌ها، حیوانات خانگی و محیط خانه و مواد غذایی مصرفی سوال شود. به عنوان مثال جیوه در برخی ماهی‌های بزرگ به میزان زیاد وجود دارد و جیوه می‌تواند از جفت رد شود و اثرات نامطلوب روی جنین داشته باشد. خانم‌های باردار نباید از ماهی‌هایی مثل کوسه ماهی و ماهی تُن که میزان جیوه زیادی دارد مصرف نمایند.
سرب در برخی از لوازم ارایشی وجود دارد و مصرف آن می‌تواند برای جنین زیانبار باشد.
احتمال بروز توکسوپلاسموز در افرادی که در منزل گربه نگهداری می‌کنند بالاست.
شواهدی وجود ندارد که میدان‌های الکترو‌مغناطیس مثل مانیتورهای کامپیوتر، پتوهای برقی، اجاق‌های microwave و تلفن همراه و امواج فشار قوی روی جنین اثر سوء داشته باشد.

رژیم غذایی
رژیم‌های گیاه خواری کمبود پروتئین ایجاد می‌کند و باید قبل از باردار شدن تخم‌مرغ و پنیر به رژیم غذایی آنها افزوده شود. مطالعات مختلف نشان داده است که بین مصرف کافئین و برخی عوارض بارداری مثل سقط و کاهش رشد جنین ارتباط وجود دارد.
خانم‌هایی که قصد باردار شدن دارند یا باردار هستند نباید بیش از mg 200 کافئین در روز مصرف نمایند.

وزن
چاقی و اضافه وزن بالا می‌تواند سبب نازایی شود.
احتمال بروز فشار خون، پره اکلامپسی، دیابت بارداری، زایمان مشکل، بارداری بعد از موعد، سزارین، درشتی جنین، مرگ و میر جنین و نوزاد، ناهنجاری‌های ساختمانی جنین در خانم‌هایی که وزن بالا دارند بیشتر است. توصیه می‌شود که خانم‌هایی که قصد باردار شدن دارند، قبل از بارداری BMI خود را به سطح نرمال برسانند.
سوء تغذیه، بی اشتهایی و کاهش وزن قبل از باردار شدن می‌تواند با اختلالات سدیم و پتاسیم، اشکالات ریتم قلب و مشکلات گوارشی همراه باشد. در خانم‌های کم وزن و مبتلا به سوء تغذیه کاهش وزن جنین و کوچک بودن دور سر مشاهده می‌شود. افرادی که کاهش وزن شدید نیز دارند توصیه می‌شود، که قبل از باردار شدن BMI را به سطح نرمال برسانند.

ورزش
خانم‌هایی که قبل از باردار شدن ورزش می‌ کرده‌اند می‌توانند به ورزش خود در طی بارداری ادامه دهند و ورزش کردن نقش مهمی در کنترل وزن و سلامت مادر دارد.

معاينه دندانپزشكي
پوسیدگی‌های دندان و سایر بیماری‌های دهان (مثل بیماری‌های لثه) با عوارض بارداری مثل زایمان زودرس همراه است و لذا قبل از باردار شدن باید ویزیت دندانپزشکی و ترمیم دندان صورت گیرد.

تماس با اشعه یونیزان
خانم‌هایی که به طور دوره‌ای عکس‌های رادیولوژی می‌گیرند باید قبل از لقاح انجام این گرافی‌ها را به طور دقیق زمان‌بندی نمایند.

خشونت‌های خانوادگی
در خانم‌هایی که از طرف همسر خود مورد اذیت و آزار جسمی و روحی قرار می‌گیرند احتمال فشار خون، خونریزی واژینال، تهوع و استفراغ بارداری، زایمان زودرس و کاهش رشد جنین بالاتر است و این موارد باید مورد شناسایی قرار گیرد.

واکسیناسیون
واکسن کزاز، آنفلوآنزا، پنوموکوک، مننگوکوک، هپاتیت B و هاری قبل از باردار شدن و در طی بارداری مجاز است. در مواردی که واکسیناسیون کزاز و هپاتیت B انجام نشده باشد می توان به واکسیناسیون آن قبل از بارداری اقدام نمود.
واکسن آبله مرغان، سرخجه، اوریون، فلج اطفال، سرخک و تب زرد در طی بارداری مجاز نیست و در صورتی که این واکسن‌ها تزریق شده باشد باید حداقل تا 1 ماه بعد از تزریق اقدام به بارداری صورت نگیرد.
مطالعات مختلف نشان داده است که محیط دوران جنینی روی تکامل بعدی دوران شیرخوارگی و کودکی تأثیر می‌گذارد. قبل از باردار شدن ویتامین‌ها و مکمل‌های غذایی غیر ضروری و ترکیبات گیاهی باید قطع شود چون اثرات جنینی آنها شناخته شده نیست.
دوز بالای ویتامین A در اوایل بارداری می‌تواند با نقایص تولد همراه باشد.
ترکیبات مولتی ویتامین که حاوی بش از 5000 واحد بین المللی ویتامین A هستند در دوران بارداری ممنوع است چون مصرف این ویتامین در مقادیر بالای 10000 واحد در روز ریسک ناهنجاری‌های جنینی را بالا می برد.
کلیه خانم‌هایی که قصد باردار شدن دارند باید روزانه 800- 400 میکروگرم اسید فولیک مصرف نمایند تا احتمال ناهنجاری‌های لوله عصبی و سایر ناهنجاری‌های مادرزادی و سقط کاهش یابد.
* مصرف روزانه اسید فولیک (5 میلی‌گرم) و ویتامین از سه ماه قبل از بارداری توصیه می‌شود.
لوله عصبی 28- 18 روز بعد از لقاح بسته می‌شود لذا مصرف اسید فولیک بعد از تشخیص بارداری بسیار دیر می‌باشد. شواهدی وجود دارد که مصرف مولتی ویتامین با کاهش ریسک بسیاری از بیماری‌ها همراه است مثل نقایص قلبی- عروقی، نقایص اندام، شکاف کام و لب و ناهنجاری‌های دستگاه ادراری.

ارزیابی آزمایشگاهی
قبل از باردار شدن آزمایش‌های بررسی سرخجه، آبله مرغان، هپاتیت B، توکسوپلاسموز، سیتومگالوویروس، HIV، هپاتیت C، بررسی از نظر کم خونی، قند خون، PPD در جمعیت‌های پر خطر و همچنین بررسی از نظر تالاسمی باید صورت گیرد.
در بسیاری از کشورهای پیشرفته غربالگری از نظر گونوره، کلامیدیا و سیفلیس نیز انجام می‌شود.
در مواردی که بیماری ژنتیک خاص در خانواده وجود دارد انجام تست‌های مربوط به آن ضروری است. در خانم‌هایی که مبتلا به بیماری PKU هستند قبل از باردار شدن باید فنیل آلانین سرم اندازه گیری شود.

نسیم سنجری در حاشیه برگزاری کنفرانس بیماری‌های قلبی در دوران بارداری اظهار داشت: برگزاری کنفرانس‌های تخصصی با هدف کاهش مرگ و میر مادری و جنینی در دستور کار انجمن متخصصان زنان و مامایی ایران قرار دارد که به صورت ماهانه با همکاری اداره سلامت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی برگزار می‌شود.
وی افزود: پنجمین کنفرانس تخصصی انجمن متخصصان زنان و مامایی ایران به موضوع بیماری‌های قلبی در دوران بارداری می‌پردازد و متخصصان قلب، داخلی و زنان با حضور در این نشست به ارائه آخرین دستاوردهای علمی این حوزه و تبادل نظر خواهند پرداخت.
نایب رئیس انجمن متخصصان زنان و مامایی ایران توضیح داد: شرکت کنندگان در کنفرانس امروز، ضمن بررسی علل شایع مرگ و میر مادران و تغییراتی که به طور طبیعی در یک بارداری ایجاد می‌شود درباره پیش بینی بیماری قلبی پیش از بارداری و تشخیص این بیماری‌ها حین بارداری و همچنین، بیماری‌های شایع حین حاملگی مثلاً بیماری‌های دریچه قلب گفت‌وگو خواهند کرد.
سنجری گفت: کنترل بیماری قلبی یک زن باردار در زمان زایمان و بلافاصله بعد از آن نیز در یک پانل تخصصی به بحث و تبادل نظر گذاشته می‌شود و پرونده‌های منجر به فوت مادران باردار مطرح خواهد شد تا نقاط ضعف شناسایی و از تکرار آن جلوگیری شود.
وی درباره علل بروز بیماری‌های قلبی در مادران باردار گفت: علت‌های متفاوتی می‌تواند به بیماری‌های قلبی در زنان باردار منجر شود که از جمله آنها می‌توان به سابقه بیماری‌های روماتیسمال قلبی و بیماری‌های قلبی مادرزادی اشاره کرد.
دبیر انجمن متخصصان زنان و مامایی ایران در عین حال عنوان کرد: برخی بیماری قلبی در خود دوران حاملگی ایجاد می‌شوند و برخی بیماری‌های متابولیک هم روی قلب تاثیر دارند که به عنوان مثال، پُرکاری تیروئید می‌تواند باعث ایجاد اختلال در نظم قلب شود.
سنجری مهم ترین عامل جلوگیری از مشکلات قلبی برای مادران باردار را پیش بینی و تشخیص زودهنگام ذکر کرد و گفت: در صورت پیشرفت بیماری، امکان کنترل آن بسیار مشکل می‌شود و حتی در برخی موارد به مرگ مادر می‌انجامد، همانگونه که 10 درصد مرگ و میر مادران باردار در ایران بر اثر بیماری‌های قلبی رخ می‌دهد.
این جراح و متخصص زنان و زایمان به خانم‌هایی که مشکل قلبی دارند توصیه کرد حتماً قبل از بارداری، وضعیت قلبی خود را بررسی مجدد کنند و میزان خطر را از پزشک قلبشان جویا شوند و اگر نیازی به کنترل مواردی قبل، حین و بعد از بارداری باشد حتماً قبل از باردار شدن از آن مطلع شوند.
سنجری درباره نشانه‌های بیماری قلبی در مادران باردار نیز خاطرنشان کرد: در دوران بارداری، برخی علائم مانند تنگی نفس شدید و پیش رونده، سرفه‌های شدید، خلط خونی، احساس نامنظمی در ضربان قلب و کبودی انگشتان و لب‌ها می‌تواند نشانه بیماری قلبی باشد و مادران باردار باید آنها را جدی بگیرند.