موضوع: اهمیت قطره آهن در دوران نوزادی

دو سال اول زندگی انسان با رشد و تکامل سریع جسمی و ذهنی همراه است. تغییرات زیادی که در این دوران رخ می‌دهد، بر غذا خوردن و دریافتی مواد مغذی نوزاد اثرگذار است. هر گونه کمبود دریافت مواد مغذی از جمله آهن، روی، ویتامین a و غیره می‌تواند عواقب جبران‌ناپذیری بر تکامل نوزاد در این مرحله و نیز سایر مراحل زندگی او بدنبال داشته باشد. از این رو توجه به تغذیه نوزاد اهمیت اساسی می‌یابد. در این بخش برآن شدیم اهمیت یکی از مواد مغذی ضروری برای انسان بخصوص در دوران نوزادی را بررسی کنیم.
علائم کم‌خونی فقر آهن
رنگ پریدگی، بی‌اشتهایی، کاهش رشد، خستگی زودرس، تغییرات رفتاری، زود رنجی، کج خلقی و شلی عضلات بدن از جمله شایع‌ترین علائمی است که به کم‌خونی فقر آهن نسبت داده می‌شود.

آهن مواد غذایی و جذب آن به بدن
بطور کلی آهن هم در منابع غذایی حیوانی و هم در منابع غذایی گیاهی یافت می‌شود. گوشت قرمز، ماهی، سبزی‌های با برگ‌های سبز تیره، لوبیا، عدس، تخم‌مرغ و زردآلو از جمله مهم‌ترین منابع غذایی آهن می‌باشند. آهن موجود در مواد غذایی با منشاء حیوانی جذب بهتری نسبت به آهن موجود در مواد غذایی با منشا گیاهی دارد. بعنوان مثال تنها 2-1 درصد آهن موجود در اسفناج جذب بدن می‌شود. مصرف مواد غذایی حاوی ویتامین c مثل لیمو یا آب پرتقال به همراه مواد غذایی حاوی آهن‌ باعث افزایش جذب آهن می‌گردد. بطور متوسط 10-5 درصد از آهن مواد غذایی جذب بدن می‌شود، اگرچه وقتی بدن با تخلیه ذخایر آهن مواجه می‌شود این میزان جذب تا 5-3 برابر افزایش می‌یابد. نوزادان نارس نسبت به نوزادان طبیعی ذخیره آهن کمتری دارند، زیرا مقدار زیادی از آهن در سه ماهه سوم بارداری به جنین منتقل می‌شود. بعلاوه نیاز آنها به آهن به دلیل سرعت رشد پس از تولد افزایش می‌یابد. کم‌خونی فقر آهن می‌تواند سبب اثرات منفی روی سیستم عصبی، کاهش توان عضلانی، اختلال عملکرد گوارشی و اختلالات ایمنی گردد. تا سن پنج ماهگی در نوزادان طبیعی با سن جنینی (نه ماه) و 3-2 ماهگی در نوزادان نارس، رشد بدن بدون نیاز به استفاده از آهن اضافی تامین می شود، چرا که آهن موجود در شیر مادر و نیز ذخایر نوزاد تامین کننده آهن مورد نیاز او می‌باشد، اما بعد از آن برای حفظ تعادل آهن بدن، استفاده از آهن تکمیلی ضروری است.


اهمیت عنصر آهن و عوارض ناشی از کمبود آن
آهن یکی از عناصر ضروری بدن انسان و از نظر فراوانی دومین فلز موجود در خاک می‌باشد. نقش اصلی آهن در بدن انسان، انتقال اکسیژن به بافت‌ها و شرکت در بسیاری از فرایندهای مهم سلولی از جمله رشد و تکامل است. این عنصر ضروری در بسیاری از غذاهای حیوانی و گیاهی یافت می‌شود. دریافت ناکافی آهن غذایی، سوءجذب، خونریزی‌های گوارشی و عفونت‌های انگلی از مهم‌ترین علل منجر شونده به کم‌خونی فقرآهن است. کم خونی فقر آهن که با کاهش حجم یا غلظت هموگلوبین حاوی آهن از حد نرمال مشخص می‌شود، یکی از شایع‌ترین بیماری‌ها در دنیا می‌باشد.


کم‌خونی فقر آهن در نوزادان
بروز کم‌خونی فقر آهن در نوزادانی که در نه ماه بدنیا می‌آیند، در 4 ماه اول زندگی‌شان نادر است. ممکن است شیرخوارانی که از شیر غنی نشده گاو تغذیه می‌کنند قبل از 4 ماهگی ذخیره آهن‌شان کاهش یابد. بعبارتی سن بروز کم‌خونی فقر آهن در شیر خوارانی که نارس بدنیا می‌آیند زودتر از شیرخوارانی است که طبیعی (نه ماه) بدنیا آمده‌اند. پس از 4 تا 6 ماهگی نیز ذخیره آهن برای ادامه دوران شیرخوارگی کافی نیست. کم‌خونی مادر در طی دوران بارداری، مصرف غذاهای فاقد آهن و ناآگاهی مادر در مصرف مواد غذایی مناسب، بر ذخیره آهن جنین نیز اثرگذار است. در شیرخوارگی نیز، علت اصلی کم‌خونی کاهش ذخیره آهن بدن نوزاد به دلیل رشد سریع و ذخیره غذایی ناکافی آهن است. بطوری که فقط 50 درصد از آهن ناچیز موجود در شیر مادر جذب می‌شود.

توصیه‌ها
پیشگیری از بروز کم‌خونی فقر آهن با تجویز به موقع آهن کمکی منجر به افزایش قدرت یادگیری، افزایش بازده کار بدنی، کاهش بروز بیماری‌ها، عفونت‌ها و مرگ‌ومیر ناشی از آن خواهد شد و در دراز مدت یکی از سرمایه‌گذاری‌های پر سود کشوری به شمار می‌رود. طبق دستور وزارت بهداشت، در حال حاضر برای کلیه شیر‌خوارانی که نارس بدنیا می‌آیند (قبل از نه ماهگی)، از هنگام دو برابر شدن وزن، مکمل آهن توصیه می‌شود. نوزادان نارس و دارای وزن کم هنگام تولد به 2 میلی‌گرم به‌ازای کیلوگرم وزن بدن قطره آهن خوراکی نیاز دارند که باید از 2 تا 4 هفتگی شروع شود. نوزادان با وزن تولد کمتر از 1500 گرم به دوز بالاتری از آهن نیاز دارند، بطوری‌که برای نوزادان با وزن تولد بین 1000 تا 1500 گرم 3 میلی‌گرم به ازای کیلوگرم وزن بدن و برای نوزادان با وزن تولد کمتر از 1000 گرم، چهار میلی‌گرم به ازای کیلوگرم وزن بدن آهن خوراکی توصیه می‌شود. بطور معمول توصیه می‌شود که قطره آهن تا 2 سالگی مصرف شود و پس از این مدت، می‌باید در برنامه غذایی کودک مواد غذایی حاوی آهن گنجانده شود تا نیاز آنها به این عنصر ضروری تامین گردد.

ترکیبات قطره آهن کودکان به‌گونه‌ای‌ است که هنگام برخورد با دندانها موجب تیرگی آنها می‌شود اما باعث پوسیدگی نمی‌شود.


به گزارش مهر،دکتر سعید باقی متخصص دندانپزشکی کودکان گفت: والدین تصور می‌کنند بر اثر استفاده از قطره آهن دندان کودکشان پوسیده شده است در صورتی که هیچ دلیل علمی وجود ندارد که قطره آهن باعث پوسیدگی شود.
وی افزود: پوسیدگی دندان در کودکانی اتفاق می‌افتد که بهداشت دهان ودندان آنها توسط والدین رعایت نمی‌شود و یا از میان وعده‌های پوسیدگی زا مانند چیپس، پفک،کیک و بیسکویت به صورت متناوب استفاده می‌کنند.
باقی اضافه کرد: قطره آهن ترکیبی است که از ۶ ماهگی تا ۲ سالگی طبق نظر دکتر تجویز می‌شود چون تا قبل از آن بوسیله شیر مادر تامین می‌شود.
وی با بیان اینکه به محض رویش دندان های کودک باید تمیز کردن آنها توسط والدین شروع شود، گفت: والدین از حدود ۶ ماهگی با گاز استریل مرطوب یا مسواک نرم مناسب کودک بدون استفاده از خمیردندان شروع به مسواک زدن دندان فرزند خود کنند.
باقی بیان داشت: والدین دندان کودکان خود را از یک تا سه سالگی با مسواک بدون خمیردندان تمیز نمایند و از ۳ تا ۶ سالگی از مسواک و خمیر دندان مخصوص کودکان استفاده کنند.
وی با تأکید به اینکه قطره آهن موجب پوسیدگی دندانها نمی‌شود تصریح کرد: برخی از دندانهای شیری تا حدود ۱۲ سالگی باقی می‌مانند و در صورت پوسیده شدن هر چه سریعتر باید مورد درمان قرار گیرند.
این متخصص دندانپزشکی کودکان خاطر نشان کرد: کودکان باید شیر به ‌ویژه شیر مادر را تا دو سالگی و موادی که حاوی آهن هستند مانند حبوبات[برای مشاهده لینک ها باید عضو انجمن ها باشید . ] گوشت، زرده تخم مرغ و مواد مکمل آهن دار را مصرف کنند.
وی با بیان اینکه قطره آهن موجب تیرگی دندانهای سالم می شود تصریح کرد: برای جلوگیری از تغییر رنگ دندانها موقع مصرف قطره آهن باید قطره عقب دهان ریخته شود و سپس با آب به کودک در فرو بردن آن کمک کنند و بعد از آن دندانها به دقت تمیز شود.
باقی تاکیدکرد: والدین باید مراقب باشند در صورتی که کودکشان شیر خشک مصرف می‌کنند قطره آهن را در شیشه شیر ریخته نریزند و برای اینکه قطره را راحت‌تر به فرزندشان بدهند آن را با یک قاشق آب میوه به نوزادشان بدهند.
وی دلیل اینکه قطره آهن را با آبمیوه به کودکشان بخورانند گفت: این کار باعث می‌شود طعم تلخ آهن احساس نشود، ویتامین C موجود در آب میوه‌ها باعث جذب بیشتر آهن در معده و تغییر رنگ کمتر دندانها می‌شود.
مکمل آهن ترکیبی مهم در ساختار هموگلبین گلبولهای قرمز خون می‌باشد که نقش اکسیژن‌رسانی را بر عهده دارد و در صورت کمبود آهن در بدن باعث کاهش رشد طبیعی (قد وزن)، بهره‌هوشی، قدرت یادگیری، قدرت مقاومت بدن در برابر بیماریها می‌شود و خستگی زودرس، احساس ضعف و بی حالی و کم اشتهایی از دیگر عوارض آن می‌باشد.

کمبوذ ذخایر آهن بدن و متعاقبا کم خونی فقر آهن می تواند باعث افزایش دفعات تب و تشنج شود، لذا تاکید می‌شود که در شیرخواران مصرف قطره آهن خوراکی و مولتی ویتامین با جدیت ادامه یابد.
به گزارش خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)منطقه کرمانشاه، دکتر مصطفی صدیقی با بیان اینکه تب و تشنج در واقع تشنجی است که در کودکان شش تا 60 ماهه متعاقب تب بیش از 38 درجه سانتی گراد ایجاد می شود، اظهار داشت: این تشنج می‌تواند بصورت شلی و بی حالی٬ بالا رفتن چشم‌ها و از بین رفتن هوشیاری بوده و یا در عده دیگری از کودکان باعث حرکات لرزشی در اندام‌ها و صورت شود.
وی با بیان اینکه تب و تشنج تجربه وحشتناکی برای والدین است و والدین ناآگاهانه دست به اقداماتی می زنند که بعضا می تواند برای کودک عارضه جدی ایجاد نماید، تصریح کرد: توصیه می شود والدین ضمن حفظ خونسردی اقدامات ساده ای را انجام دهند، از قبیل اینکه کودک از نواحی خطرناک مانند مجاورت با لوازم حرارتی و اشیای تیز و برنده و محل سقوط دور نگه داشته شود و ناحیه گردن با باز کردن یقه و قسمت بالای لباس آزاد شود.


وی ادامه داد: سر بیمار کمی به عقب برده شود تا راحت تر نفس کشیده و ترشحات دهان به خارج ریخته شود و از تنفس دهان به دهان و یا ماساژ قلبی اجتناب شود. در تب و تشنج بیمار دچار ایست قلبی تفسی نمی شود و باید از داخل کردن انگشت و یا اشیا به داخل دهان کودک خودداری نمود، زیرا این کار باعث آسیب جدی فک و دندان بیمار و دست فرد انجام دهنده می شود. فقط در صورتی که زبان بیمار لای دندان ها گیر کرده باشد و یا لقمه ای قبلا داخل دهان بوده باید در همان حالت به پهلو خوابیده با ملایمت فک را باز نموده و با احتیاط لقمه را خارج کرد.

صدیقی اضافه کرد: نباید اندام‌های بیمار را سفت گرفت و یا به زور مهار کرد، زیرا ممکن است باعث در رفتگی و یا شکستگی آنها شود. همچنین پاشیدن آب روی بیمار نه تنها کمکی به او نمی‌کند بلکه باعث لرز و سفتی بیشتر عضلات می شود.
در موارد نادر ممکن است که بیمار دچار دفع ادرار نیز شود که گذرا است، همچنین بعد از تشنج ممکن است بیمار برای یکی دو ساعت خواب آلودگی موقتی داشته باشد.
وی با بیان اینکه بعد از ختم تشنج باید بیمار به پزشک ارجاع شود، گفت: پزشک بر اساس شرح حال و معاینه‌ای که بعمل می آورد تصمیم به بستری و اقدامات لازم می گیرد.