آداب قبل از خوردن غذا
آداب سفره در فرهنگ اسلامیآداب قبل از خوردن غذا
گرچه عقل و علم، بر رازهاي آفرينش احاطه ندارند، و حكمت برخي از رهنمودهاي اسلام براي دانش امروز و آينده مجهول مي باشد؛ ولي بي شک اين به معناي بي دليل بودن آن رهنمودها نيست، چنان كه فلسفه شماري از احكام در گذشته
مجهول بود و امروزه علم به آنها پي برده است
محمدمهدی فجری
گرچه عقل و علم، بر همه رازهاي آفرينش احاطه ندارند، و چه بسا حكمت برخي از رهنمودهاي اسلام براي دانش امروز و حتي آينده مجهول مي باشد؛ ولي بي ترديد اين به معناي بي دليل بودن آن رهنمودها نيست، چنان كه فلسفه شماري از احكام اسلام در گذشته مجهول بود و امروزه علم به راز آن ها پي برده است. دين مبين اسلام پس از تأكيد فراوان بر خوردن غذاي حلال [ اعم از اينكه خود غذا حلال باشد و يا از راه حلال بدست آمده باشد ] به آداب غذا خوردن و ادب سفره و طعام اشاره مي نمايد. به طور كلي اين آداب از آن جهت داراي اهميت است كه به قول شهيد مطهري(ره) «اسلام دين تشريفاتي نيست؛ بلكه اگر آدابي را ذكر كرده، حساب [شده بوده] است.»[1]
علت طرح اين بحث نه تنها جهت بيان آداب غذا خوردن است؛ بلكه تأكيد بر اين نكته دارد كه اين آداب نشان دهنده دقت اسلام در ريزترين مسايل در زمينه رفتارهاي فردي و اجتماعي مي باشد و مطالعه آن [كه مربوط به 1400 سال قبل مي باشد] و تطبيق آن با علوم و آزمايشات قرن اخير بهترین دليل بر حقانيت اسلام عزيز است.
دستورات اسلام در مورد غذا خوردن به سه بخش تقسيم مي شود:[2]
الف. قبل از خوردن غذا
1. شستن دست ها
شستن دست ها قبل از شروع به غذا از جمله سفارش هاي مهم اسلام است. اهميت اين مطلب زماني آشكار مي شود كه مسلمانان در آن زمان و قرون بعد به اهميت اين مسئله پي نبرده بودند و در ذهنشان اين سؤال بود كه شستن دستي كه هيچ آلودگي اي بر آن نمايان نيست، چه ضرورتي دارد؟ اما با اختراع ميكروسكوپ معلوم شد كه ميكروب ها آن‌قدر كوچكند كه با چشم غير مسلح مشاهده نمي شوند. در سال گذشته با شيوع بيماري آنفولانزاي خوكي حساسيت ها بيش تر شد و متخصصين تأكيد مي كردند كه در طول روز بارها دست ها را با آب و صابون بشوييد؛ چرا كه اين بيماري در اثر تماس دست با اشياء به شما سرايت مي كند. اسلام نيز براي دفع هرگونه ميكروب و عدم انتقال آن به بدن بر شستن دست ها قبل و بعد از غذا تأكيد مي ورزيد.
امام صادق(علیه السلام) فرمود: «مَنْ غَسَلَ يَدَهُ قَبْلَ الطَّعَامِ وَ بَعْدَهُ بُورِكَ لَهُ فِي أَوَّلِهِ وَ آخِرِهِ وَ عَاشَ مَا عَاشَ فِي سَعَةٍ وَ عُوفِيَ مِنْ بَلْوًى فِي جَسَدِهِ؛[3] هر كه پيش و بعد از غذا دست را بشويد، غذا از اول تا آخر بر او با بركت و گوارا گردد و مادام كه زنده است در وسعت رزق باشد، و بدنش از بيماري در امان بماند.»
زيباتر آنكه اسلام بر اين نكته تأكيد مي نمايد كه قبل از صرف غذا دست شسته خود را با حوله خشك نكنيد؛ چنانكه «مزارم» نقل مي كند كه: «امام ابو الحسن(علیه السلام) پس از شستن دست قبل از صرف غذا، دستش را با حوله خشك نمي نمود و تنها پس از شستن دست پس از غذا دستشان را با حوله خشك مي كرد.»[4]
2. سفره
اولياي گرامي اسلام براي سفره اهميت خاصي قايل بوده اند. اين توجه و اهميت تا بدان حد بود كه سفارش مي نمودند زماني كه مسافرت مي رويد، سفره اي همراه خويش برداريد.[5] اين عنايت ويژه به خاطر احترام طعام و نعمتي است كه درون سفره قرار مي گيرد. اَنس، از اصحاب رسول خدا(صلّی الله علیه و آله) مي گويد: «پيغمبر(صلّی الله علیه و آله) هرگز بر سيني غذا نمي خورد.» برخي از انس بن مالك پرسيدند: «پس حضرت بر چه چيزي غذا مي خورد؟ جواب داد: بر سفره.»[6]
بر زمين و در كنار سفره نشستن نكته ديگري است كه معصومين(علیهم السلام) بر آن تأكيد نموده اند. رسول خدا(صلّی الله علیه و آله) مي فرمايد: «خَمْسٌ لَا أَدَعُهُنَّ حَتَّى الْمَمَاتِ الْأَكْلُ عَلَى الْحَضِيضِ مَعَ الْعَبِيد؛[7] پنج چيز را تا زمان مردن رها نمي كنم: يكي از آنها غذا خوردن بر روي زمين با بردگان است.»
علامه مجلسي با بيان اينكه حضيض در اين روايت نبوي غذا خوردن بر روي زمين است، در بيان علت اين تأكيد مي فرمايد: «شايد بزرگان عرب غذا را روي ميز مي نهادند تا خوردنش آسان تر باشد.»[8]
نكته حائز اهميت آنكه در كنار سفره نشستن در غذا خوردن های دست جمعي موجب صفا و صميميت فوق العاده اي مي شود كه هيچ گاه بر سر ميز حاصل نمي شود.
پی نوشت:
[1]. مجموعه آثار استاد شهيد مطهري، ج21، ص193.
[2]. آنچه در اين نوشتار ذكر مي شود بخشي از آداب غذا خوردن است، و پرداختن به همه آداب غذا خوردن در يك مقاله نمي گنجد.
[3]. مكارم الاخلاق، حسن بن فضل طبرسي، شريف رضي، قم، چهارم، 1412 ق، ص139.
[4]. المحاسن، احمد بن خالد برقي، دار الكتب الاسلاميه، قم، 1371 ق، ج2، ص428.
[5]. امام صادق(علیه السلام ) مي فرمايد: «إِذَا سَافَرْتُمْ فَاتَّخِذُوا سُفْرَةً؛ زماني كه به سفر مي رويد با خود سفره برداريد.» (المحاسن، ج2، ص360).
[6]. مكارم الاخلاق، ص149.
[7]. وسائل الشيعة، حر عاملي، مؤسسة آل البيت(، قم، اول، 1409 ق، ج12، ص62.
[8]. بحار الانوار، علامه مجلسي، مؤسسة الوفاء، بيروت، 1404 ق، ج63، ص413.
منبع : ماهنامه اطلاع رسانی، پژوهشی، آموزشی مبلغان شماره 167 .
پاسخ با نقل قول
