آداب هنگام غذا خوردن
آداب سفره در فرهنگ اسلامیآداب هنگام غذا خوردن
در سيره معصومين(علیهم السلام) بر رعايت آداب غذا خوردن عنايت ويژه اي شده است كه «بسم الله» گفتن هنگام شروع غذا، آغاز نمودن غذا با نمك و پايان دادن به آن، با دست راست غذا خوردن، كوچك گرفتن لقمه و خوب جويدن غذا، از جمله آن ها است.
محمدمهدی فجری
ب. آداب هنگام غذا خوردن
در سيره معصومين(علیهم السلام) بر رعايت آداب غذا خوردن عنايت ويژه اي شده است كه «بسم الله» گفتن هنگام شروع غذا،[1] آغاز نمودن غذا با نمك و پايان دادن به آن،[2] با دست راست غذا خوردن،[3] كوچك گرفتن لقمه و خوب جويدن غذا،[4] پاك نمودن ظرف پس از اتمام غذا،[5] جمع كردن خورده هاي نان پس از خوردن غذا،[6] نشستن طولاني بر سر سفره، و طعام را با دعا به پايان رساندن.[7] از جمله آن ها است.
مولاي متقيان حضرت علي (علیه السلام) در تعليم برخي از آداب غذا خوردن به فرزند گرامي اش امام حسن (علیه السلام) مي فرمايد: «أَ لَا أُعَلِّمُكَ أَرْبَعَ خِصَالٍ تَسْتَغْنِي بِهَا عَنِ الطِّبِّ ؟ قَالَ: بَلَى! قَالَ: لَا تَجْلِسْ عَلَى الطَّعَامِ إِلَّا وَ أَنْتَ جَائِعٌ وَ لَا تَقُمْ عَنِ الطَّعَامِ إِلَّا وَ أَنْتَ تَشْتَهِيهِ وَ جَوِّدِ الْمَضْغَ وَ إِذَا نِمْتَ فَاعْرِضْ نَفْسَكَ عَلَى الْخَلَاءِ فَإِذَا اسْتَعْمَلْتَ هَذَا اسْتَغْنَيْتَ عَنِ الطِّبِّ؛[8] آيا مي خواهي چهار چيز تو را بياموزم كه از طب بي نياز شوي؟ عرض كرد: بفرماييد! فرمود: تا زماني كه گرسنه نشده اي براي خوردن غذا منشين، و در حالي كه اشتها به غذا خوردن در تو باقي است از غذا دست بكش، و غذا را به طور كامل بجو! و قبل از خوابيدن، معده خود را تخليه نما (به دستشويي برو)! در اين صورت از طبيب بي نياز مي شوي.»
امروزه ثابت شده است كه با جويدن هر چه بيش تر غذا، پروتئين هاي بيش تري به اسيدهاي آمينه تبديل و با شدت بيش‌تري جذب مي شوند؛ بنابراين، كساني كه خوب نمي جَوند، حتّي اگر به مقدار متعادل غذا خورده باشند، بدنشان هميشه در حال گرسنگي به سر مي برد. حال آنكه با كم تر از اين مقدار مواد غذايي نيز {البته با خوب جويدن} مي توان انرژي لازم بدن را تأمين كرد. خوب جويدن غذا، آسان ترين و ارزان ترين راه ضدعفوني كردن و سبب شادابي و زندگاني دراز است. امروزه داروهايي براي نابودي ميكروب ها به كار مي رود، كه «آنتي بيوتيك» نام دارند، مانند: پني سيلين و آموكسي سيلين. به تازگي پژوهش گران پزشكي موفق شده اند، همين مواد را در بزاق دهان انسان پيدا كنند كه هنگام جويدن غذا، با غذا عجين مي شود. مقداري «سولفور سيانور دوپتاسيم» براي ضدعفوني كردن مواد غذايي در بزاق انسان وجود دارد كه اگر مواد غذايي به خوبي جويده شود، بدن انسان در برابر بسياري از بيماري ها در امان خواهد ماند.
مطلب ديگر از دستور دين، نشستن طولاني بر سر سفره است. اهميت اين موضوع به حدي است كه امام صادق(علیه السلام) مي فرمايد: «أَطِيلُوا الْجُلُوسَ عَلَى الْمَائِدَةِ فَإِنَّهَا سَاعَةٌ لَا تُحْسَبُ مِنْ أَعْمِارِكُمْ؛[9] نشستن سر سفره را طولاني كنيد كه آن مقدار كه سر سفره هستيد، از عمر شما حساب نمي شود.» اين سفارش مكمل دستور خوب جويدن غذا است؛ چرا كه برخي افراد كم ترين وقت خويش را صرف خوردن غذا مي كنند و چنان غذا را با عجله مي خورند كه نه دندان ها فرصت جويدن غذا را پيدا مي كنند و نه معده توان هضم غذا را مي يابد؛ به همين دليل بارها از آب براي رد شدن غذاي جويده نشده از گلو استفاده مي كنند و نوشابه هاي زيان بار را به كمك معده مي فرستند. بر اساس همين نكته است كه امام رضا (علیه السلام) مي فرمايد: «مَنْ أَرَادَ أَنْ لَا تُؤْذِيَهُ مَعِدَتُهُ فَلَا يَشْرَبْ عَلَى طَعَامِهِ مَاءً حَتَّى يَفْرُغَ وَ مَنْ فَعَلَ ذَلِكَ رَطِبَ بَدَنُهُ وَ ضَعُفَتْ مَعِدَتُهُ وَ لَمْ تَأْخُذِ الْعُرُوقُ قُوَّةَ الطَّعَامِ فَإِنَّهُ يَصِيرُ فِي الْمَعِدَةِ فِجّاً إِذَا صُبَّ الْمَاءُ عَلَى الطَّعَامِ أَوَّلًا فَأَوَّلًا؛[10] كسي كه مي خواهد معده اش او را اذيت ننمايد، در بين غذا آب نياشامد؛ زيرا آشاميدن آب ميان غذا، بدن را مرطوب و معده را ضعيف مي گرداند، در نتيجه عروق خاصيت غذا را نمي گيرد.»
وقتي كه غذا وارد دهان، مري و معده مي شود، تحت تأثير اعمال مكانيكي جهاز هضم و مواد شيميايي غدد هاضمه قرار مي گيرد. غده هايي كه در زير زبان و معده وجود دارد، با ترشحات خود نقش عمده اي را در هضم غذا به عهده گرفته اند؛ هر چقدر غذا خشك تر باشد، غده ها بيش‌تر تحريك شده و زيادتر ترشح مي كنند. آب خوردن بين غذا از فعاليت غده ها مي كاهد و خاصيت اسيدي ترشحات آن ها را كم مي كند. و در نتيجه كار هضم را به تأخير مي اندازد، پس بهترين وقت براي آشاميدن آب حداقل يك ساعت بعد از غذا است.[11]
غذا خوردن در حال سيري مطلب ديگري است كه به شدت مورد نهي شارع مقدس اسلام قرار گرفته است؛ چنانكه رسول خدا(صلّی الله علیه و آله) آن را باعث مردن قلب ها و خاموش شدن نور معرفت معرفي مي نمود؛[12] آن حضرت خوردن در حال سيري را به زراعتي تشبيه مي نمود كه بيش از اندازه آبياري شود. ايشان مي فرمود: «لَا تُمِيتُوا الْقُلُوبَ بِكَثْرَةِ الطَّعَامِ وَ الشَّرَابِ وَ إِنَّ الْقُلُوبَ تَمُوتُ كَالزُّرُوعِ إِذَا كَثُرَ عَلَيْهِ الْمَاءُ؛[13] دل ها را با آب و غذاي بسيار نميرانيد كه دل آدمي چون زراعت است كه اگر آب زياد بخورد، فاسد مي شود.»
آلكسيس كارل زياده روي در تغذيه را باعث جلوگيري از رشد رواني مي داند[14] بنابراين هر غذايي كمش دوا، اندازه‌اش غذا، و زيادش بلا است.
پی نوشت:
[1]. المحاسن، ج2، ص432.
[2].الكافي، ج6، ص325.
[3]. تهذيب الاحكام، شيخ طوسي،دار الكتب الاسلاميه، تهران، چهارم، 1365، ج9، ص93.
[4]. من لا يحضره الفقيه، ج4، ص355.
[5]. مستدرك الوسائل، ميرزا حسين نوري، قم، مؤسسه آل البيت(علیهم السلام) ، اول، ج16، ص285.
[6]. حضرت علي(علیه السلام) مي فرمايد: « كُلْ مَا يَسْقُطُ مِنَ الْخِوَانِ فَإِنَّهُ شِفَاءٌ مِنْ كُلِّ دَاءٍ بِإِذْنِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ لِمَنْ أَرَادَ أَنْ يَسْتَشْفِيَ بِهِ، هر چه از سفره بريزد (خورده هاي غذا) شفاء همه دردها است براي كسي كه قصد استشفاء به آن را داشته باشد.» (مكارم الاخلاق، ص146).
[7]. سنن ابن ماجه، تعليق محمد فؤاد عبد الباقي، دار الفكر، ج2، ص1092.
[8]. وسائل الشيعه، ج24، ص245.
[9]. مستدرك الوسائل، ج16، ص233.
[10]. طب الرضا(علیه السلام)، امام علي بن موسي الرضا(علیه السلام)، انتشارات خيام، قم، 1402 ق، ص35.
[11]. طب و بهداشت از امام رضا(علیه السلام)، نصير الدين امير صادقي، انتشارات معراجي، تهران، 1381 ش، ص258.
[12]. جامع الأخبار، تاج الدين شعيري، انتشارات رضي، قم، 1363 ش، ص183.
[13]. بحار الأنوار، ج68، ص71.
[14]. اولين دانشگاه و آخرين پيامبر، دكتر پاكنژاد، انتشارات كتاب فروشي اسلاميه، 1361 ش، ج3، ص175.
منبع : ماهنامه اطلاع رسانی، پژوهشی، آموزشی مبلغان شماره 167 .
پاسخ با نقل قول
