موضوع: عالم متهتک و جاهل متنسک کیستند ؟

پرسش: منظور از عالم متهتک و جاهل متنسک که در روایات به همین تعبیر آمده است چیست؟
پاسخ:
عالم متهتک کسی است که با توهین و هتک حرمت دیگران و بی‌پروایی از انجام گناهان عمل می‌کند، و جاهل متنسک کسی است که در انجام عبادات و تکالیف به حسب کمیت بسیار کوشا می‌باشد ولی از نظر معرفت و معلومات تهی می‌باشد. بنابر روایاتی که در این زمینه آمده است، حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام می‌فرماید: دو کس پشت مرا شکستند عالم متهتک (عالم بی‌پروا که اهل عمل نمی‌باشد و از انجام گناهان پروایی ندارد) و جاهل متنسک (جاهلی که در عبادت کوشا می‌باشد) چنین جاهلی با سلوک و عبادتش مردم را فریب می‌دهد و چنین عالمی با بی‌پروائیش مردم را فریفته و گمراه می‌کند. (بحارالانوار،ج2،ص111).
در روایت دیگری نزدیک به همین مضمون از حضرت امام جعفر صادق علیه السلام نقل شده که حضرت می‌فرماید: دو کس پشت مرا شکستند، عالم متهتک و جاهل متنسک. اولی مردم را از علم خود به سبب عملکردش بازمی‌دارد و دومی به سبب جهلش مردم را از عبادت بازمی‌دارد. (همان،ج1، ص65)
سخن امام در مورد جاهل متنسک دوگونه معنا شده است. اول اینکه جهل چنین فردی باعث می‌شود مردم به سراغ عبادت او نروند و از عبادت زده شوند. و یا اینکه عبادت او باعث می‌شود مردم به او روی آورند و او به جهت تهی بودن از علم، مردم را گمراه کند، و از حقیقت عبادت و عبادت حقیقی باز دارد.
باز نزدیک به مضامین یاد شده در روایت دیگری از حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام این‌گونه نقل شده است که: دو کس در دنیا پشت مرا شکستند؛ شخص سخن‌دان فاسق و جاهل ناسک‌ (اهل سلوک و عبادت)، یکی به زبان خودش فسق را می‌پوشاند و دیگری به عبادتش جهل خود را پنهان می‌کند، پس بپرهیزید از عالم فاسق و جاهل متعبد. چرا که اینان سبب گمراهی هر گمراه شوند‌ه‌ای می‌باشند.
بنابراین عالم متهتک به کسی گفته می‌شود که هتاک است و از رسوا شدن باکی ندارد، طبیعتاً کسی که از رسوا شدن ترسی نداشته باشد، از انجام هیچ خطا و گناهی ابائی ندارد، چنین افرادی با اعمال ناشایسته خود، موجب بدبینی مردم نسبت به علم و دین می‌شوند، و آنان را دین‌گریز می‌کنند. همچنین جاهل متنسک یعنی شخص «نادانی» که اهل زهد و انجام عبادت است و در انجام عباداتش سخت‌کوش است. چنین افرادی ظاهری زیبا و فریبنده دارند ولی باطنی تاریک و خالی از نور علم و معرفت. از این رو جا دارد این دو قشر بازدارنده اسلام ناب و راه تعالی و قرب ‌الهی در هر زمان به خوبی شناخته شوند و مصادیق آنها به مردم شناسانده شود تا ضرر و آسیب‌پذیری کمتری متوجه جامعه متدین و ایمانی گردد.