موضوع: نقش مردم در تعجیل ظهور

[برای مشاهده لینک ها باید عضو انجمن ها باشید . ]

۱. موضوع انتظار ظهور حضرت حجت (عجل الله تعالي فرجه الشريف)، آخرين امام زنده و حاضر شيعيان در عصر غيبت، يکي از مهم ترين عناصر تفکر شيعي است. اين عنصر که شيعه را از ديگر فرقه هاي اسلامي متمايز مي‌ سازد، مهم ترين عامل تحرک و پويايي شيعيان و اميد آنان به آينده روشن جهان شمرده مي‌ شود. به همين دليل، بزرگ ترين دغدغه و آرمان انساني آنان فرارسيدن زمان قيام حضرت بقية‌‌الله الأعظم (عجل الله تعالي فرجه الشريف) است که موجب مي‌ شود همواره با شوق فراوان تعجيل را در ظهور آن مصلح جهاني از خداوند بخواهند.
بحث درباره انتظار ظهور و تعجيل در آن، بحث درباره تغيير پذيري و تغييرناپذيري پديده ظهور را به دنبال دارد. آيا ظهور پديده اي طبيعي و متأثر از عوامل عادي است، يا تنها به اراده فراطبيعي خداوند وابسته است؟
اين تحقيق به مسئله ظهور از نظر زماني و ثابت يا متغير بودن آن مي‌ پردازد و نگرش هاي موجود را درباره تأثير انسان در آن بر مي‌ رسد.
۲. محققان تاکنون به طور شايسته به بحث مهم تعجيل در ظهور، ماهيت، آثار و پي‌آمدهاي آن، توجه نکرده‌اند. از اين رو، بررسي مباني کلامي اين بحث و تأثيرهاي آن در جهت‌گيري هاي اصلاحي و تربيتي جامعه، ضروري است.
اين نوشتار، با بررسي امکان پذيري تعجيل در ظهور، تأثير مردم را در آن با استفاده از شواهد قرآني و روايي، تبيين مي‌ نمايد.
۳. بحث تعجيل در ظهور، با پرسش هاي مهم و فراواني درباره ماهيت ظهور و رابطه آن با اراده و خواست جمعي انسان ها، هم‌ راه است:
آيا زمان ظهور با اراده تکويني خداوند از پيش تعيين شده و به طور جبري تحقق مي‌ يابد يا ديگر عوامل مانند اراده و خواست بشر و اوضاع طبيعي، در تقدم يا تأخّر آن تأثيرگذار است؟
آيا ظهور حصولي پديده اي است؛ يعني تنها به خواست خداوند تحقق مي‌ يابد و انسان ها در برابر آن هيچ وظيفه اي ندارند يا پديده اي تحصيلي است؛ يعني اراده انسان ها در فرآيند ظهور تأثير مي‌ ‌گذارد و آنان به فراهم آوردن زمينه هاي تحقق آن مکلفند. نظريه هاي مهم درباره تأثير مردم در تحقق پديده ظهور کدام‌اند؟
راه يافتن به پاسخ درستي براي اين پرسش ها نياز امروز ما و رسالت اصلي اين نوشتار است. از اين‌رو، مطالب در دو محور اصلي سامان‌دهي شده است:
۱. بررسي امکان تعجيل در ظهور؛
۲. تأثير مردم در تعجيل در ظهور.
امکان تعجيل در ظهور
تعجيل در ظهور، تنها پس از اثبات تغيير پذيري زمان ظهور امکان پذير است. بنابراين پيش از پرداختن به امکان تعجيل ظهور، به بحث درباره تغيير پذيري يا تغييرناپذيري زمان ظهور بايد پرداخت.
تغيير پذيري زمان ظهور
زمان ظهور، بر پايه منابع نقلي امري ثابت و معين نيست، بلکه پديده اي تغييرپذير است که ديگر پديده ها و عوامل محيطي و انساني، در تقديم يا تأخير آن تأثير مي‌ گذارند.
و أکثروا الدعاء بتعجيل الفرج فإنّ ذلک فرجکم؛
أفضل جهاد اُمّتي انتظار الفرج؛
يخرج ناس من المشرق فيوطّئون للمهديّ سلطانه؛
اين روايات نشان دهنده تغيير پذيري زمان ظهور است؛ زيرا اگر زمان ظهور نيز مانند زمان قيامت ثابت و معين بود، و عوامل ديگري در آن تأثير نداشت، سفارش کردن به دعا براي تعجيل در ظهور و سخن گفتن درباره آمادگي، انتظار، زمينه سازي و تلاش براي برپايي حکومت جهاني حضرت مهدي (عجل الله تعالي فرجه الشريف)، بي‌معنا و بيهوده بود.
تفاوت وقت ظهور با وقت قيامت
رخداد ناگهاني ظهور حضرت حجت (عجل الله تعالي فرجه الشريف) به دليل نامعلوم بودن وقت آن، در برخي از روايت ها به حادثه قيامت تشبيه شده است.
پيامبر (صلي الله عليه و آله وسلم) در پاسخ به پرسشي درباره زمان خروج حضرت قائم (عجل الله تعالي فرجه الشريف) فرمود:
إنما مثله کمثل الساعة لاتأتيکم إلاّ بغتة؛
پديده قيام حضرت مهدي (عجل الله تعالي فرجه الشريف)، مانند قيامت به طور ناگهاني تحقق مي‌ يابد.
اين حديث نبوي از امام باقر (عليه السلام) نيز نقل شده است.
زمان تحقق ظهور نه به دليل ثابت و معين بودن که به سبب نامعلوم و ناگهاني بودن آن، به زمان وقوع قيامت تشبيه شده است.
حکمت پنهان بودن وقت ظهور و تکذيب کردن تعيين کنندگان وقت براي آن (کذب الوقاتون، کذب الوقاتون، کذب الوقاتون)، جلوگيري از سوء استفاده آيندگان فرصت‌طلب از اين موضوع است. پس تعيين وقت ظهور به دليل تغيير پذيري اوضاع و عوامل مؤثر در تحقق آن، ناشدني است. اين تحليل احتمالاً درست تر و دقيق تر است.
رخداد ظهور تأثير فراواني در تحول جهان دارد و کنش ها و واکنش ها، قطب‌بندي ها و ديگر اوضاع جهاني را در زمان کوتاهي دگرگون مي‌ سازد. اين پديده که با تحقق يافتن آرمان هاي گم شده و خواسته هاي فطري انسان، هم‌ راه است، بشرِ خسته از نظام هاي ظالمانه و فاسد را به سوي حکومتي جهاني و عادلانه و استوار بر پايه رشد و کرامت انساني، فرا مي‌ خواند.
بنابراين مردم، قيام حضرت مهدي (عجل الله تعالي فرجه الشريف) را به دليل تأثيرهاي بنيادين و گسترده آن در وضع جهان، هم‌ چون رخداد قيامت غافل‌گيرانه و ناگهاني مي‌ شمارند.
تفاوت مهم اين دو رخداد در اين است که البته ساعت قيامت و زمان وقوع آن به کارکرد انسان وابسته نيست؛ يعني قيامت با فرا رسيدن آن ساعت، تحقق مي‌ يابد و عامل انساني يا ديگر عوامل زمان آن را نمي‌ تواند تغيير دهد. اما حادثه ظهور رابطه اي مطلق و لابشرط با عوامل بيروني، به ويژه عامل انساني ندارد، تا در زماني معين به طور قهري (بدون دخالت عوامل محيطي و انساني) روي دهد. زمينه هاي وقوع اين رخداد با توجه به ارتباط مستقيم آن با وضع اجتماعي، نوع رفتار و روي‌کرد انسان فرق مي‌ کند و عوامل محيطي و انساني در تقدّم و يا تأخّر آن تأثير گذارند.
تأثير مردم در تعجيل در ظهور
عوامل محيطي و طبيعي از عامل انساني تأثير مي‌ پذيرند. از اين‌رو، بررسي تأثير مردم در فرآيند ظهور، مهم ترين موضوع در اين مقوله شمرده مي‌ شود.
آيا انسان ها مي‌ توانند با عمل‌کرد خود زمان وقوع ظهور را پيش يا پس بيافکنند؟ آيا وظيفه آنان زمينه سازي براي ظهور در عصر غيبت است؟
زماني است که پرسش ها انديش‌مندان شيعه را به خود مشغول کرده است. نتيجه نيکوي اين بحث تأثيرگذار در روي‌کردهاي جامعه شيعه عصر غيبت آثار مهمي در حوزه انديشه سياسي شيعه مي‌ تواند پديد آورد و بر شتاب و گستره حرکت اصلاحي اين جامعه بيافزايد.
دو فرضيه سلبي و ايجابي در اين‌باره مطرح شده است:
۱. پديده ظهور امام عصر (عجل الله تعالي فرجه الشريف) و تشکيل دولت حق، بر پايه اين فرضيه، از قلمرو خواست و اراده انسان بيرون و فقط به خواست و اراده الهي وابسته است. مردم هيچ نقشي در تعجيل و يا تأخير وقت ظهور ندارند.
۲. اين فرضيه بر پايه ارتباط مستقيم پديده ظهور با نوع روي‌کرد و خواست جمعي انسان ها استوار است. تحقق ظهور در اين فرض به اراده الهي وابسته است، اما خواست حکيمانه خداوند به نوع روي‌کرد مردم به آن حضرت، خواست جمعي و فراهم شدن زمينه هاي تحقق ظهور مشروط است.
اين دو نگرش متفاوت با توجه به پي‌آمدهاي متضاد آنها، در قالب دو نظريه حصولي و تحصيلي بررسي مي‌ شود.
۱. نظرية حصولي
اين نظريه به دو شکل و در دو گفتار طرح‌شدني است:
۱. پيش يا پس افتادن زمان ظهور، فقط به خواست و اراده الهي وابسته است و عوامل ديگر مانند عامل انساني، هيچ تأثيري در آن ندارند. ظهور بر اين پايه پديده اي جبري و از حوزه تأثيرگذاري انسان بيرون است.
۲. مردم در عصر غيبت به زمينه سازي براي پيش افکندن زمان ظهور مکلف نيستند. آنان براي ظهور آن حضرت (عجل الله تعالي فرجه الشريف)، تنها بايد دعا کنند و منتظر باشند تا آن روز موعود، فرا برسد؛ زيرا روايات، هرگونه نقش‌آفريني و تلاش و قيام را در عصر غيبت براي ظهور امام، بي‌اثر، بلکه ممنوع و حرام دانسته‌اند.
اين گفتار بر سرگرداني و بي‌تأثيري مردم در عصر غيبت، تأکيد و چنين استدلال مي‌ کند که هيچ رابطه علّي ميان خواست مردم و پديده ظهور، وجود ندارد، عوامل ظهور فرازميني‌اند، آنها را در آسمان ها بايد جست و کوشش و تلاش انسان ها نتيجه اي به بار نخواهد آورد. آن‌چه معمولاً در برابر نظريه تحصيلي مطرح مي‌ شود، گفتار دوم است. اما نتيجه هر دو اين است که مردم در عصر غيبت بايد دست روي دست بگذارند تا زمان ظهور خود فرا برسد.
اين ديدگاه، از سطحي‌نگري و تحليل نادرست روايات درباره قيام هاي پيش از ظهور سرچشمه مي‌ گيرد. پيروان اين انديشه با استناد به برخي از روايت ها، معتقد بودند که ما تکليف در عصر غيبت زمينه سازي ظهور را نفي مي‌ کردند.
امام خميني اين گروه را به چند دسته تقسيم مي‌ کند:
بعضي ها انتظار فرج را به اين مي‌ دانند که در مسجد، حسينيه و منزل بنشينند و دعا کنند و فرج امام زمان (عليه السلام) را از خدا بخواهند. اينها مردمي صالح هستند ... به تکاليفشان هم عمل مي‌ کنند، امر به معروف و نهي از منکر هم مي‌ کنند، لکن همين ديگر! غير از اين کاري ازشان نمي‌ آمد و فکر اين مهم که يک کاري بکنند نبودند.
يک دسته ديگري بودند که انتظار فرج را مي‌ گفتند، اين است که ما کار نداشته باشيم به اين‌که در جهان چه مي‌ گذرد ... ما تکليف هاي خودمان را عمل کنيم. براي جلوگيري از اين امور هم، خود حضرت بيايند، ان‌شاءالله درست مي‌ کنند! ديگر ما تکليفي نداريم جز اين‌که دعا کنيم که ايشان بيايد و کاري به کار آن‌چه در دنيا مي‌ گذرد يا در مملکت خودمان مي‌ گذرد، نداشته باشيم. اينها هم يک دسته مردمي بودند که صالح بودند.
يک دسته مي‌ گفتند بايد عالم پر از معصيت بشود تا حضرت بيايد. ما بايد نهي از منکر نکنيم امر به معروف هم نکنيم تا مردم هر کاري مي‌ خواهند بکنند تا گناه زياد شود و فرج نزديک شود! يک دسته از اين بالاتر مي‌ گفتند بايد دامن زد به گناهان، مردم را به گناه دعوت کرد تا دنيا پر از ظلم و جور بشود و حضرت (عجل الله تعالي فرجه الشريف) تشريف بياورند! البته در بين اين دسته منحرف‌ هايي هم بودند، اشخاص ساده‌لوح هم بودند، منحرف هايي هم بودند که براي مقاصدي به اين امر دامن مي‌ زدند.
يک دسته ديگري بودند که مي‌ گفتند هر حکومتي اگر در زمان غيبت محقق بشود، اين حکومت باطل است و برخلاف اسلام است.
بنابراين، تأکيد کردن بر بي‌اعتنايي شاخصه هاي اصلي و مشترک اين ديدگاه با همه گوناگوني پيروان آن شيعيان به رخداد ظهور در عصر غيبت، نفي کردن تکليف آنان و واگذاري اصلاح کارها به حضرت مهدي (عجل الله تعالي فرجه الشريف) است. اين ديدگاه هيچ‌گونه الزام و کوشش را براي زمينه سازي و برپايي حکومت عدل نمي پذيرد و هر گونه تلاش را در اين‌باره مانع رخداد ظهور مي‌ پندارد.
اين انديشه درباره انتظار، در وضع رکود جامعه شيعه پيش از پيروزي انقلاب اسلامي، اوج گرفت. بسياري از علماي بزرگ نيز چنين مي‌ انديشيدند. اما پيروزي انقلاب اسلامي، روشن‌گري روحانيان آگاه و ژرف‌نگر، به ويژه هشدارهاي امام خميني درباره آسيب هاي فرساينده اين انديشه تاريک، موجب شد که اين پندار از حوزه تفکر شيعه بيرون رود و نفوذ آن پايان يابد.
ديدگاه حصولي گذشته از پي‌آمدهاي مخرب و خسارت‌باري که دارد، از پشتوانه نظري محکمي برخوردار نيست؛ زيرا هيچ توجيه منطقي و عقلاني ندارد، با سنت الهي تغيير پذيري سرنوشت و تأثيرگذاري انسان در آن سازگار نيست و با روايت هايي مانند نظير حديث نبويِ «يخرج ناس من المشرق فيوطّئون للمهديّ سلطانه» متعارض است. افزون بر اينها، بي‌هوده شدن برخي از دستورهاي سياسي اسلام را مانند امر به معروف و نهي از منکر، جهاد، حمايت از مظلوم و ...، در پي دارد. بنابراين اگر روايت هايي نيز با چنين مضموني وجود داشته باشد، به دليل مخالفت با نص صريح قرآن، به درستي بايد توجيه شود.
۲. نظريه تحصيلي
پديده ظهور در اين نظريه، با خواست جمعي انسان ها رابطه‌اي مستقيم دارد. انسان ها براي تحقق ظهور و تعجيل در آن، بايد به استقبال آن بروند و زمينه هاي اين تحول را فراهم آورند؛ زيرا ظهور به اراده و فرمان الهي صورت مي‌ پذيرد، اما اين اراده تنها در مجراي اسباب طبيعي و عادي، تحقق مي‌ يابد. مهم ترين سبب در تحقق اين رخداد، اراده و خواست جمعي انسان هاست. خداوند با توجه به اين خواست و مصلحت کلي بشر، کار مردم را تدبير مي‌ کند و حتميت مي‌ بخشد.
خداوند ظهور را به ‌رغم خواست جمعي و نبود شرط هاي لازم، به جامعه بشري تحميل نمي‌ کند؛ بلکه جامعه بشري با آگاهي به اهميت ظهور آن را بايد بپذيرد تا حضرت مهدي موعود (عجل الله تعالي فرجه الشريف) بيايد و برنامه هاي ارزنده خود را براي بشر اجرا کند.
نبود شروط لازم، بنابر اين نظريه، مهم ترين عامل محروم ماندن جامعه از حضور امام معصوم (عليه السلام) است. شيعيان زمينه هاي حضور حضرت بقية‌الله (عجل الله تعالي فرجه الشريف) و اجراي برنامه هاي ديني را در جامعه بايد پديد آورند؛ زيرا انتظار ظهور و درخواست تعجيل در آن، بدون توجه به مقدمه ها و زمينه هاي آن، بي‌نتيجه خواهد ماند.
مسئله ظهور به نوع عمل‌کرد جامعه بشري وابسته است، به همين دليل انتظار فرارسيدن آن، از روي‌کردها و کارکردهاي کلي و تلاش هاي زمينه ساز پيروان آن حضرت (عليه السلام) براي رفع موانع، جدا نيست. اگر انسان ها بدون هيچ گونه تلاش براي پيش افکندن زمان، در ظهور، اميد تحقق اين انقلاب به دست فرشتگان، جنيان و ديگر عوامل غيبي باشند، در انتظار رسيدن به سراب حکومت عدل جهاني، به سر مي‌ برند و نشاني از ظهور آن حضرت (عليه السلام) نخواهند ديد؛ زيرا پديده ظهور، از وضع موجود اين جهان بريده نيست، بلکه پديده اي طبيعي مربوط به همين انسان ها و جامعه جهاني به شمار مي‌ رود که اجراي روش نو و برپايي نظام عدل جهاني را به دنبال مي‌ آورد. روشن است که چنين پديده اي به سبب ها و مقدمه هاي عادي مانند همراهان نيرومند و ياران ويژه نياز دارد.

دانلود صوت مربوطه:
[برای مشاهده لینک ها باید عضو انجمن ها باشید . ]