قبرستان بقيع
يكي از پر خاطرهترين مكانهاي مدينه، بقيع است؛ جايي كه نخست آن را بقيع الغرقد ميناميدند. «غرقد» نوعي درخت بوده كه در گذشته، در محل اين قبرستان و يا در كنار آن قرار داشته و محتملا به تدريج با گسترش قبرستان، آن درختها -كه به نظر برخي توتستان بوده - از ميان رفته است.
بقيع پيش از اسلام، گورستان مردم يثرب بوده و پس از اسلام نيز به عنوان مهمترين گورستان مدينه شناخته شده است. اين گورستان با وسعت نسبتا زياد خود، در طول قرون مختلف اسلامي مدفن صحابه، تابعين و مهمتر از همه، چهار تن از امامان(عليهمالسلام) بوده و از اين رو محل زيارت تمامي زائران مدينه منوره است. بقيع در ناحيه شرقي مسجد النبي و تقريبا در فاصله دويست متري آن قرار دارد. اين قبرستان تا يكصد سال پيش خارج از حصار قرار داشت، اما اكنون تقريبا در ميان شهر مدينه واقع شده و با چهار خيابان محاصره گرديده است؛ ستين، عبد العزيز، ابي ذر، باب العوالي.
بقيع در زمان رسول خدا(صلي الله عليه و آله) نيز زيارتگاه بوده و آن حضرت برخي شبها خانه را ترك كرده و تنها به بقيع ميرفته و در آنجا به راز و نياز با خدا ميپرداخته است. برخي دختران آن حضرت و نيز برخي از ياران نزديكش در بقيع مدفونند؛ كساني چون عثمان بن مظعون كه از صحابي مورد علاقه رسول خدا بود.
قبرستان بقيع تا قبل از تسلط آل سعود، قبههاي متعددي داشت كه بر روي قبور خاصي ساخته شده بود. اما اكنون به صورت فضاي باز و سادهاي در آمده است و قبرها جز نشاني ساده، به صورت سنگي كه بالاي سر آنها گذاشته شده، چيزي ندارد. با وجود اين، تعلق خاطر مسلمانان به مدفون شدگان بقيع باعث گرديده است تا قبر عدهاي از بزرگان مدفون، مشخص باقي بماند؛ گرچه به مرور زمان، قبور صدها بلكه هزاران تن از صحابه و تابعين به دست فراموشي سپرده شده و قبر آنان نامشخص مانده است.
سفرنامهها و كتابهاي تاريخي كه در قرون مختلف به نگارش در آمده است حكايت از اعتناي كامل زائران حرم نبوي به اين قبرستان ميكند. مسلمانان از هر فرقه و مسلك پس از زيارت خيرالبشر به زيارت مدفون شدگان در بقيع ميآمده و خاطره پر شكوه عصر نخستين اسلامي و مظلوميت امامان را زنده ميكردهاند. متاسفانه اين قبور به دليل عقايد خاص حاكمان جديد عربستان تخريب گرديده و باعث دلخوري جمعيتهاي ميليوني مسلمانان زائر و غير زائر دنياي اسلام شده است. تخريب اين قبهها البته از روي توجه به سادهزيستي نبوده است!
مدفون شدگان در بقيع :قبر امامان شيعه
مهمترين دفن شدگان بقيع از ديدگاه شيعيان، چهار تن از امامان معصوم هستند كه در كنار يكديگر به خاك سپرده شدهاند.
1. امام مجتبي(عليهالسلام)
ريحانه رسول خدا(صلي الله عليه و آله)، حسن بن علي(عليهماالسلام)، در پانزدهم رمضان سال سوم هجرت به دنيا آمد. وي و برادرش امام حسين(عليهالسلام) مورد علاقه شديد رسول خدا(صلي الله عليه و آله) بودند و به عنوان فرزندان آن حضرت شناخته ميشدند. امام مجتبي(عليهالسلام) بعد از رسول خدا(صلي الله عليه و آله)، در كنار پدرش اميرمؤمنان(عليهالسلام)، در جنگهاي جمل، صفين و نهروان شركت كرد. پس از شهادت اميرمؤمنان(عليهالسلام)، با نصب پدرش، مردم عراق با او بيعت كردند، اما به دلايل متعددي وي را همچون پدرش در جنگ با معاويه تنها گذاشتند. او نيز به اجبار حكومت را رها كرد و عازم مدينه شد. اين رخداد در سال 41 هجري قمري اتفاق افتاد. پس از آن، امام مجتبي(عليهالسلام) به مدت ده سال در مدينه با شيعيان خود مرتبط بود. وي اسوه اخلاق بود و بارها اموال خويش را نصف كرد و نيمي از آن را در راه خدا بخشيد. عاقبت به توطئه معاويه و به دست همسر نابكارش كه دختر اشعث بن قيس بود، مسموم شد و به شهادت رسيد. مردم مدينه در سوگ آن امام به ماتم نشستند. امام علاقهمند بود تا در كنار جدش رسول خدا(صلي الله عليه و آله) به خاك سپرده شود؛ اما مروانيان با همكاري شخصي كه ادعاي مالكيت زميني را داشت كه رسول خدا(صلي الله عليه و آله) در آنجا مدفون شده بود، مانع اين كار شدند؛ لذا آن حضرت را در بقيع به خاك سپردند.
2. امام سجاد(عليهالسلام)
امام سجاد(عليهالسلام) چهارمين امام شيعه است. او در سال 38 قمري متولد شد و دوران رشد خود را در عهد امامت امام مجتبي(عليهالسلام) و پدر خود حسين بن علي(عليهماالسلام) سپري كرد. در كربلا حاضر شد، اما به دليل بيماري نتوانست در جنگ شركت كند. پس از آن قريب سي و چهار سال؛ يعني تا سال 94 قمري، رهبري شيعه را بر عهده داشت. اين دوره، دورهاي سخت بود و شيعيان به شدت تحت فشار امويان قرار داشتند. آن حضرت از راههاي گوناگون توانست شيعيان خالص را در اطراف خويش گرد آورد و راه را براي فرزندش امام باقر(عليهالسلام) باز كند. از مهمترين يادگارهاي امام سجاد (عليهالسلام) دعاهاي آن حضرت است كه مشحون از مفاهيم عالي اخلاقي و عبادي و سياسي است و پس از قرآن و نهج البلاغه، يكي از مهمترين متون ديني ما به شمار ميآيد.
امام سجاد(عليهالسلام) در سال 94 ق. به تحريك وليد بن عبدالملك مسموم گرديد و به شهادت رسيد و در كنار امام مجتبي(عليهالسلام) در بقيع مدفون شد.
3. امام باقر(عليهالسلام)
آن حضرت پنجمين امام شيعه است و در سال 58 قمري به دنيا آمد و تا سال 94 قمري در كنار پدرش در مدينه زندگي ميكرد. پس از رحلت پدر، رهبري شيعه را در دست گرفت و به جهت شهرت علمي و فقهي خويش، شاگردان فراواني گرد او جمع شدند. آن امام را به دليل همين علم و دانش «باقر العلوم»؛ يعني شكافنده علوم لقب دادند. جابر انصاري، از آخرين صحابه بر جاي مانده، سلام رسول خدا (صلي الله عليه و آله) را به او رساند و امام را بوسيد. امام در اوج نزاعهايي كه ميان عالمان مدينه بر سر مسائل اعتقادي و احكام فقهي در گرفته بود، خطوط روشني را در فقه تبيين كرد كه تكيهگاه شيعيان در مذهب اصيل شيعه است.
امام باقر(عليهالسلام) در سال 114 يا 117 ق. به تحريك هشام بن عبدالملك به شهادت رسيد و در كنار پدرش حضرت سجاد(عليهالسلام) در بقيع دفن شد.
4. امام صادق(عليهالسلام)
امام صادق(عليهالسلام) كه ششمين امام معصوم است و مذهب شيعه را با نام او به عنوان مذهب جعفري ميشناسند، در سال 80 يا 83 قمري در مدينه به دنيا آمد و پس از رحلت پدر، رهبري فكري و سياسي شيعيان اصيل پيرو مذهب اماميه را بر عهده گرفت. آن حضرت تا سال 148 قمري در قيد حيات بود. در اين مدت هزاران شاگرد در محفل درسش حاضر ميشدند و مورد ستايش تمامي عالمان عصر خويش بود. در متون ديني شيعه، چندين هزار روايت از آن حضرت در تفسير، اخلاق و به ويژه فقه، رسيده كه باعث عظمت حديث شيعه و موجب تقويت بنيه علمي آن است. امام صادق (عليهالسلام) كوشيد تا شيعيان را در برابر ديگران مسلح به دانش حديث و فقه كند و با انحرافاتي كه ممكن بود در ميان شيعه به وجود آيد، به مبارزه برخيزد. در دوره اين امام نيز جز در چند سال نخست دولت عباسي، فشاري سخت بر شيعيان وجود داشت. منصور، دومين خليفه عباسي، نسبت به امام صادق (عليهالسلام) سخت كينه داشت و عاقبت نيز به نوشته مورخان در 25 شوال سال 148 هجري به تحريك وي مسموم شد و به شهادت رسيد. آن حضرت در كنار جد و پدرش در بقيع به خاك سپرده شد.
در گذشته، قبور اين چهار امام، با قبهاي كه بر فراز آن ساخته شده بود، به عنوان يكي از زيارتگاههاي مسلمانان، به ويژه شيعيان، شناخته ميشد؛ يكي از مشهورترين اين بناها از آن مجدالملك قمي براوستاني وزير بركيارق سلجوقي است كه در قرن پنجم بر فراز قبور امامان ساخته شده بوده است. اما اين آثار در سالهاي اخير از ميان رفته و قبور ائمه در شكل سادهاي مشخص شده است. (1)
قبر منسوب به حضرت فاطمه(عليهاالسلام)
درباره محل دقيق قبر آن حضرت و اين كه آيا در خانه خود مدفون شده يا در بقيع، نميتوان با قاطعيت اظهار نظر كرد. شواهدي وجود دارد كه نشان ميدهد آن حضرت در بقيع مدفون گرديده، همانگونه كه شواهدي حكايت از آن ميكند كه در خانه خود، كه اكنون در حجره شريفه قرار دارد، دفن شده است. (2) در احاديث امامان شيعه، نوعا محل دفن، خانه خود حضرت معرفي شده است. (3) به همين دليل علماي برجسته شيعه نظير شيخ صدوق، شيخ مفيد، شيخ طوسي، ابن طاووس و علامه مجلسي مدفن حضرت را خانه خودش، كه بعدا در مسجد قرار گرفت، ميدانند. (4) محلي كه به عنوان قبر آن حضرت در بقيع مشخص شده، پايينتر از قبور ائمه چهارگانه، در قسمت راست(شمال غرب) آنها قرار گرفته است و احتمال دارد كه اينجا محل قبر فاطمه بنت اسد باشد.
حضرت فاطمه(عليهاالسلام) يكي از زنان برگزيده عالم شناخته شده و مورد علاقه شديد رسول خدا (صلي الله عليه و آله) بود. درباره آن گرامي، فرزندان و شويش امام علي(عليهالسلام)، فضايل بيشماري از رسول خدا(صلي الله عليه و آله) نقل شده است؛ يكي از آنها همان روايت مشهور است كه پيامبر(صلي الله عليه و آله) او را پاره تن خود خواند و آزار به او را آزار در حق خود شمرد. حضرت فاطمه(عليهاالسلام)، پس از ماجراي سقيفه، به مخالفت با حاكميت وقت پرداخت و در باقي عمر خويش، حاضر به حرف زدن با آنان نشد. آن حضرت وصيت كرد تا دور از چشم آنان و در شب دفن شود و اين كار را به عنوان اظهار مخالفت و نشان دادن مظلوميت خود در برابر خلفا انجام داد.
پاسخ با نقل قول
